PRAWA CZŁOWIEKA W SYSTEMIE NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

PRAWA CZŁOWIEKA W PROCESIE POWSTAWANIA NZ

II WW to okres największego w historii pogwałcenia praw człowieka; zanim doszło do wybuchu wojny między państwami, reżimy totalitarne wypowiedziały wojnę człowiekowi, jego prawom.

6 stycznia 1941r. prezydent USA F.D.Roosevelt: koncepcja powojennego porządku międzynarodowego oparta na 4 wolnościach:

1. wolność od strachu (rozbrojenie),

2. wolność od nędzy (porozumienia gospodarcze),

3. wolność słowa,

4. wolność wyznania.

14 sierpnia 1941r. Karta Atlantycka (koalicja antyfaszystowska) odwoływała się do praw człowieka:

• prawo ludów do wybrania sobie formy rządów,

• pokój w wolności od strachu i niedostatku.

1 stycznia 1942r. Deklaracja NZ: ochrona życia, wolności, niepodległości, swobody religijnej, zachowanie praw człowieka i sprawiedliwości.

26 czerwiec 1945r. konferencja w San Francisco utworzenie NZ- formuła instytucjonalna w ramach której możliwe było wysuwanie inicjatyw + uzgadnianie międzynarodowej ochrony praw człowieka.

Statut ONZ: skuteczna, międzynarodowa ochrona praw człowieka jest jednym z naczelnych warunków utrzymania pokoju i postępu.

preambuła Karty NZ:

• przywrócenie wiary w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych

• popieranie postępu społecznego i poprawy warunków życia w większej wolności

art. 1 KNZ (cele ONZ): popieranie praw człowieka + zachęcanie do popierania tych praw

San Francisco nie zdefiniowano praw człowieka, nie stworzono ich katalogu. Karta tała się dobrym punktem wyjścia dla rozwoju instytucji prawa międzynarodowego w tej dziedzinie bo jej otwarty charakter.

Organy ONZ wyposażone przez KNZ + późniejsze rezolucje w kompetencje dot. praw człowieka:

• Zgromadzenie Ogólne: obowiązek rozwijania współdziałania międzynarodowego by wszyscy korzystali z praw człowieka i podstawowych wolności (art. 13)

• Rada Powiernicza: odpowiedzialna za poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności na terytoriach powierniczych (art. 76 § b i c)

• Rada Bezpieczeństwa: gdy naruszenie praw człowieka zagraża pokojowi i bezpieczeństwie

• Sekretarz Generalny ONZ

• Rada Gospodarczo-Społeczna (art. 55, 62, 68)

KNZ zobowiązuje wszystkich członków ONZ do współpracy z ONZ indywidualnie i zbiorowo do osiągnięcia m.in. ochrony praw człowieka (art. 56). KNZ zobowiązuje społeczność międzynarodową do tworzenia instrumentów ochrony praw człowieka + upoważnia ją do podejmowania działań w sytuacjach naruszania tych praw.

ONZ tworzy wraz z Powszechną Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uniwersalny system ochrony praw człowieka: podmiotowo (obejmuje wszystkie państwa członkowskie ONZ) i przedmiotowo (obejmuje wszystkie podstawowe kategoria praw człowieka).

HISTORYCZNY PRZEŁOM. POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Eleonor Roosevelt- wiodąca rola w doprowadzeniu do stworzenia katalogu podstawowych praw człowieka zaakceptowanych przez państwa NZ

René Cassing- główna rola w sferze filozoficznej i prawnej

10 grudnia 1948r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Powszechną Deklarację Praw Człowieka i Obywatela (PDPCziO)- rezolucja pozbawiona mocy prawnej, miała stanowic kodeks moralny. 10 grudnia to Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Celem: dążenie do zbudowania świata, w którym luzie korzystać będą z wolność słowa, przekonań, wolności od strachu i nędzy.

PDPCziO, kilka kategorii praw człowieka:

• fundamentalne: do życia, wolności, bezpieczeństwa, zakaz niewolnictwa

• obywatelskie: do swobodnego poruszania się, wyboru miejsca zamieszkania, do azylu

• polityczne: do wolności opinii i swobody ich wyrażania, do gromadzenia się

• ekonomiczne i społeczne: do ubezpieczenia społecznego, pracy, odpowiedniego wynagrodzenia, nauki

PDPCziO, obowiązki każdego człowieka wobec społeczeństwa (art. 29)

W PDPCziO nie ma: praw mniejszości, prawo do poru tylko w Preambule, prawo do skargi indywidualnej

PDPCziO to w ramach ONZ spełnia quasi-konstytucyjną funkcję w zakresie praw człowieka, jest merytoryczną podstawą, z które może czerpać inspiracje proces internacjonalizacji praw człowieka po IIWW

KOMPETENCJE I DZIAŁALNOŚĆ GŁÓWNYCH ORGANÓW NZ ODPOWIEDZIALNYCH ZA OCHRONĘ PRAW CZŁOWIEKA

Zgromadzenie Ogólne NZ:

• może zajmować się każda sprawą wchodzącą w zakres określony KNZ (art.10)

• urzeczywistnia prawa człowieka i podstawowe wolności (art.13)

Jednym z komitetów ZO wyodrębnionych w celu realizacji postanowień KNZ jest Komitet ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych zajmuje się on też problematyką praw człowieka.

Rada Gospodarczo-Społeczna: koordynacja dzielności wielu wyspecjalizowanych agencji i programów ONZ na polu ochrony praw człowieka; bierze udział w opracowywaniu różnych dokumentów, zwoływanie konferencji, wydawanie zaleceń dla państw, etc.

ECOSOC ściśle współpracuje na rzecz ochrony praw człowieka m.in. z MOP, UNESCO, UNICEF, FAO

1966r. rezolucja ZO NZ wzywająca ECOSOC i Komisję Praw Człowieka do wypracowania środków i metod poprawy zdolności NZ w zapobieganiu naruszeniom praw człowieka wykształcenie licznych technik sprzyjających implementacji porozumień.

metody ochrony praw człowieka w ONZ wg Maxime Tardu:

1. debaty publiczne z udziałem państw albo w drodze konsultacji organizacji pozarządowych

2. techniki informacyjne i nadzorujące (na podstawie raportów rządowych i różnych org. międz.)

3. techniki koncyliacyjne („dobre usługi” czy „kontakty specjalne”)

4. procedury oparte na przyjmowaniu skarg państwowych i indywidualnych

5. dochodzenie ex officio

6. metody odstraszające (ex. embargo ekonomiczne)

7. metody zmierzające do naprawienia szkód wyrządzonych ofiarom naruszeń tych praw

metody ochrony praw człowieka w ONZ wg B.G. Ramcharan:

1. prewencyjne (ex. nagłe apele organów NZ)

2. uśmierzające (wizyty, dobre usługi, publiczne potępienie, etc.)

3. kompensacyjne post facto (celem udzielenie pomocy lub naprawienie szkody)

struktura ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka:

1. filar: organy i mechanizmy międzyrządowe różnych szczebli

2. filar: część Sekretariatu ONZ zajmująca się prawami człowieka (Urząd Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka)

3. filar: wyspecjalizowane agendy NZ

4. filar: podstawowe konwencje praw człowieka ONZ wyposażone w komitety, które kontrolują wykonywanie zobowiązań przez państwa

Komisja Praw Człowieka- organ międzyrządowy, liczy 53 państwa, wybiera ZO, co roku odnawialna jest 1/3 składu, kadencja 3 lata. Komisja prowadzi rozległą działalność w zakresie ochrony praw człowieka:

• wypracowywanie konkretnych dokumentów (konwencji)

• przedkładanie ECOSOC zaleceń i raportów

• pomoc ECOSOC w koordynacji całego ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka

• bezpośrednia działalność implementacyjna, m.in. rozwijanie sposobów bezpośredniego zwalczania naruszeń praw człowieka

3 grupy spraw rozpatrywanych przez komisję:

1. sytuacja praw człowieka w poszczególnych krajach

2. procedury tematyczne (naruszanie praw człowieka wg poszczególnych kategorii praw i standardów),ex. dyskryminacja mniejszości

3. aspekty instytucjonalne- rola, miejsce i mandat poszczególnych organów i mechanizmów ONZ w sferze ochrony praw człowieka

Podkomisja ds. Popierania i Ochrony Praw Człowieka (do 1994 Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości)- powstała w 1947r., składa się z 26 niezależnych ekspertów reprezentujących wszystkie grupy regionalne, wybrani przez Komisję. Zadania:

• prowadzenie prac studyjnych i formułowanie zaleceń dla Komisji zakresie popierania i ochrony praw człowieka

• pełnienie innych funkcji zleconych przez ECOSOC

Ważna rola w procesie stanowienia norm i w procesach implementacyjnych i nadzorujących wykonywanie przez państwa zobowiązań w zakresie praw człowieka

Komisja ds. Statusu Kobiet powstała w 1946r. Zadaniem jest podejmowanie działań na rzecz promocji politycznych, obywatelskich, ekonomicznych, społecznych i edukacyjnych praw kobiet. Skład: przedstawiciele 45 państw. Komisja uczestniczy w przygotowywaniu projektów umów międzynarodowych i zaleceń w zakresie praw kobiet, nadzorowanie ich realizacji.

Komisja upoważniona przez ECOSOC do rozpatrywania skarg z zakresu jej kompetencji i sporządzania raportów dla ECOSOC.

Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka zajmuje się bieżącą realizacja zadań ONZ w dziedzinie ochrony praw człowieka (obsługa organów międzyrządowych jak Komisji, eksperckich jak Podkomisji, ciał traktatowych). Działa od 1994r. (na mocy decyzji ZO NC z grudnia 1993r.), choć idea pierwszy raz pojawiła się w 1950r. z inicjatywy Urugwaju.

W pierwszej kadencji Komisarzem był Ekwadorczyk Jose Ayal Lasso, potem Mary Robinson (do 2001r.), Sergio Vieira de Mello (zginął w Bagdadzie w 2003r.), Louise Arbour.

Komisarz jest najwyższym w systemie NZ urzędnikiem obarczonym odpowiedzialnością za działalność ONZ w sferze praw człowieka (w randze zastępcy sekretarza generalnego). Komisarz działa w następujących dziedzinach:

• promocji międz. współpracy w dziedzinie prawa człowieka

• wzmocnienia implementacji zobowiązań w tej dziedzinie

• reagowania na poważne naruszenia praw człowieka

• działania na rzecz zapobiegania tym naruszeniom

• pomocy krajom znajdującym się na drodze do demokracji

• dostosowywania instytucji i działań ONZ w dziedzinie praw człowieka do obecnych i przyszłych potrzeb

Pocz. niewielkie kompetencje- zostały zwiększone w 1997r. po wchłonięciu istniejącego w ONZ od 1982r. Centrum Praw Człowieka.

Urząd Wysokiego Komisarza pełni funkcje usługowe wobec całej ONZ na polu praw człowieka, prowadzi w tej dziedzinie badania i studia, przygotowuje dokumenty i materiały. Prowadzi działalność informacyjną i wydawniczą, zapewnia stały kontakt miedzy ONZ a organizacjami pozarządowymi.

Wspierany jest przez dodatkowe dobrowolne fundusze tworzone przez zainteresowane państwa.

Siedziba Wysokiego Komisarza jest w Genewie.

Działalność własna Komisarza (nie związana z obsługą innych organów NZ):

• pomoc techniczna i doradcza na prośbę państwa, zalecana w rezolucjach Komisji, lub oferowana przez Komisarza

• operacje humanitarne w terenie (rozwinęły się w latach 90 w Afryce i w b. Jugosławii): z zgodą państw, na terenie których się znajdują, prowadzone są obserwacje przestrzegania praw człowieka +pomoc techniczna dla rządów w tej dziedzinie operacje krytykowane przez kraje Trzeciego Świata (ingerencja w sprawy wewnętrzne)

POZOSTAŁE ORGANY I AGENCJE WYSPECJALIZOWANE

Inne organy ONZ zajmujące się problematyką praw człowieka: UNESCO, ILO, WHO, FAO, UNICEF, UNHCR, MOP

UNESCO- ONZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury; powstała w 1945r. w miejsce istniejącego od1925r. Międzynarodowego Instytutu Współpracy Intelektualnej. Obrona praw człowieka przez wspólnotę międzynarodową jest nierozerwalnie związana z obroną pokoju.

Cele UNESCO: „budowanie środków obrony pokoju” + „szerokie upowszechnianie kultury i oświaty ludzkości”; urzeczywistniane przez:

• popieranie rozwoju wzajemnego zrozumienia narodów dzięki masowej informacji i swobodnemu obiegowi myśli

• popieranie rozwoju powszechnej oświaty i krzewienie kultury na zasadzie równości w dostępie do oświaty kultury

• popieranie rozwoju wiedzy, ochrona światowego dziedzictwa kulturowego + wymiany wartości i osób w dziedzinie oświaty, kultury i nauki.

UNESCO tworzy normy i instrumenty prawnomiędzynarodowe + (!!!) tworzy materialną infrastrukturę sprzyjającą realizacji tych norm poprzez różnorodne programy rozwojowe, pomoc techniczno-finansowa, doradztwo, etc.

Działalność UNESCO to gł. kwestie społeczne i ekonomiczne, jak np. walka z analfabetyzmem.

Najwyższym organem UNESCO jest Konferencja Ogólna (przedstawiciele wszystkich państw członkowskich- w 1999r. 187): przyjmuje konwencje, zalecenia i deklaracje. Organem wykonawczym jest Rada Wykonawcza (30 osób). Stały Sekretariat na czele z Dyrektorem Generalnym. Siedziba w Paryżu.

Konferencja Ogólna przyjęła do dziś ~25 konwencji, zaleceń i deklaracji.

UNESCO skłania się bardziej ku działalności pozytywnej niż ku tworzeniu norm.

Mechanizm kontroli stosowania norm przyjętych w ramach UNESCO-brak jednolitego systemu: obowiązek rządów do przedstawiania władzy krajowej tekstów opracowywanych konwencji i zaleceń celu ich przyjęcia. Rządu obowiązane przedkładać okresowe raporty dot. sposobów i zakresu wdrażania w życie przyjętych zobowiązań. Brak procedury skarg.

Mechanizmy specyficzne dla poszczególnych konwencji. Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty: okresowe sprawozdania.

Corocznie UNESCO przyjmuje informacje od osób indywidualnych w sprawie naruszania pewnych praw dot. oświaty, nauki, kultury. Nie może przedsięwziąć żadnych formalnych działań, ale nieformalnie porozumiewa się z danym rządem.

Też kryzys w UNESCO: ideologia, kwestie finansowe

WHO- Światowa Organizacja Zdrowia powstała w 1946r. Celem jest osiągnięcie przez wszystkie narody możliwie najwyższego poziomu zdrowia: „stan pełnego fizycznego, mentalnego i socjalnego komfortu, a nie tylko brak choroby lub kalectwa”.

Zadania WHO:

• koordynowanie międz. porozumienia w sprawie polityki zdrowotnej poszczególnych państw,

• mobilizowanie zasobów wspierających potrzeby zdrowotne w krajach słabiej rozwiniętych

• przyczynianie się do wiedzy i technologii medycznej + jej upowszechnianie w świecie

FAO- Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa, decyzja o powołaniu takiej organizacji zapadła w 1943r. na konferencji w Hot Springs w USA. Na konferencji hasło „wolności do głodu” (jedna z 4 Rooseveltowskich wolności). FAO powstała w 1945r. i ma status organizacji wyspecjalizowanej NZ.

Cele FAO:

• podniesienie poziomu wyżywienia i standardu życia narodów

• zwiększanie wydajności produkcji i dystrybucji żywności

• poprawa poziomu życia ludności wiejskiej przez jej lepsze włączenie do gospodarki światowej

UNICEF- powstał w 1946r. jako fundusz „nagłej potrzeby” (pomoc dla dzieci i młodzieży, ofiar wojny)

1953r. ZO NZ decyzja o bezterminowym przedłużeniu mandatu- zmiana nazwy na Fundusz NZ ma rzecz Dzieci.

Zadania UNICEF: pomoc dzieciom (doraźna i długofalowa).

Działalność UNICEF ocenia ECOSOC, który wybiera też Zarząd Wykonawczy Funduszu (przedstawiciele 41 państw).

UNICEF, WHO, FAO nie działają w związku z 1 konkretną konwencją praw człowieka.

UNICEF jest bardzo aktywny- programy pomocowe w ponad 100 krajach + uczestnictwo w przygotowywaniu dokumentów dot. praw dziecka

UNHCR- Urząd Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców powołany (pierwotnie na 3 lata) w 1949r.

Zadanie: zapewnienie międzynarodowej ochrony uchodźcom + poszukiwanie trwałego rozwiązania problemu uchodźców. Praca komisarza jest odpolityczniona, humanitarna i socjalna.

Ochrona zapewniana uchodźcom polega m.in. na wspieraniu wysiłków na rzecz prawnomiedzynarodowej regulacji sytuacji uchodźców, współpraca z rządami na rzecz poprawy ich sytuacji, etc.

Podstawowym dokumentem jest konwencja dot. statusu uchodźców przyjęta przez ONZ w 1951r. Uchodźca to każda osoba, która z powodu uzasadnionej obawy przed represjami znajduje się poza obszarem własnego kraju. Państwa-strony mają obowiązek współpracy z Komisarzem (np. obowiązek przedstawiania warunków pobytu uchodźców w ich kraju).

Program działań Komisarza zatwierdza Komitet Wykonawczy (przedstawiciele 46 państw wybierani przez ECOSOC). Komisarz przedkłada ZO doroczne raporty.

Siedziba UNHCR w Genewie. Ważne są operacje in the field misje rozsiane po świecie, tam, gdzie są uchodźcy.

Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy- wpływają na sytuację praw człowieka. Ani BŚ ani MFW nie mają w swoich mandatach jakichkolwiek obowiązków w sferze tych praw.

Ale np. reformy ekonomiczne, pożyczki na modernizację niekiedy negatywnie wpływają na położenie uboższych grup społeczeństwa.

Od 2 poł. lat 90 decyzje BŚ są analizowane z punktu widzenia praw człowieka.

PROBLEMY POSZANOWANIA PRAW CZŁOWIEKA W SYSTEMIE NZ

Dorobek w dziedzinie praw człowieka jest imponujący (wiele organów upoważnionych, wiele dokumentów, spora liczba konferencji, sesji, etc). Lecz rzeczywistość bardzo odbiega od ideału jakim jest ONZ-owski system ochrony praw człowieka. Samo ustanowienie NZ nie zmieniło automatycznie rzeczywistości międzynarodowej.

Świat po IIWW jeszcze bardziej podzielony: podziały cywilizacyjno-kulturowe, ekonomiczne, rasowe, religijne + nowe: ideologiczne, polityczne, strategiczne, gospodarcze i społeczne. Koniec Zimnej wojny usunął jedynie część problemów. Ujawniły się nowe: etniczne i narodowościowe, podziały ekonomiczne (Północ-Południe) + globalizacja.

Skuteczność NZ w odniesieniu do praw człowieka zależy przede wszystkim od współpracy rządów. Jeżeli rząd-sprawca naruszeń odmawia współpracy z ONZ, ONZ jest bezsilna.

Zarzut double standard wobec organów NZ: nierówne traktowanie państw naruszających poważnie prawa człowieka- państwa małe, nie mające poparcia któregoś z mocarstw są potępiane, niemożliwe jest potępianie „wielkich” (np. Czeczenia).

Inne zarzuty wobec NZ:

• mechanizmy implementacyjne nie są dość jawne i znane adresatom

• są powolne i niezdolne do szybkiego reagowania

• mają zbyt techniczny i proceduralny charakter

• niewyraźne są podziały kompetencyjne między różnymi organami

• dystans dzielący jednostkę od systemu.

W budżecie ONZ skromne są środki przeznaczone na prawa człowieka.

Do reformy systemu ONZ w 1993r. zwołano Światową Konferencję Praw Człowieka (poprzednia w Teheranie w 1968r.) w Wiedniu: przyjęto Deklarację wiedeńską i program działania („biblia” praw człowieka). Deklaracja potwierdziła kanon międzynarodowej ochrony praw człowieka, program- wyznaczał kierunki działania ONZ.

Deklaracja: nacisk na zasady uniwersalności i współzależności praw człowieka. Zgodzono się na pewien powszechny minimalny pułap przestrzegania praw człowieka (zawarte w PDPCz i Paktach).

„ promocja i ochrona wszystkich praw człowieka jest przedmiotem uzasadnionej troski społeczności międzynarodowej”

W Deklaracji wiedeńskiej wiele miejsca poświęcono implementacji- obecnie priorytetem powinno być nie przyjmowanie nowych standardów, lecz implementacja poparta skutecznym egzekwowaniem.

Konferencja zaleciła ZO NZ podjęcie sprawy ustanowienia Wysokiego Komisarza ds. praw człowieka.

Zasada nieselektywności i obiektywności- może paraliżować system NZ- brak kwestii priorytrtiwtych. + równość wszystkich praw człowieka.

8

---