Guanyin - w mitologii prebuddyjskiej zwana Guan Shi Yin. W buddyzmie chińskim Guanyin była boginią łaski, litości i miłosierdzia. Odpowiedniczka sanskryckiego Awalokiteśwary. Wiązała się z macierzyństwem i pochodzi od boga współczucia. Matki modliły się do niej często, aby opiekowała się ich dziećmi. Guanyin była również boginią wszystkich strapionych.
Hariti - bogini pożerająca noworodki, a także uprowadzająca je, by wyżywić swoich synów. O tej bogini mówiło wiele mitycznych tekstów. Jeden z nich przytacza historię spotkania bogini z Buddą, a także mówi, że Oświecony zmienił Hariti w przyjazną i lubiącą dzieci boginię.
Kannon - bogini miłosierdzia w buddyzmie japońskim. Wyobrażana była różnorodnie, np. z czterdziestoma rękami, w których trzyma symbole buddyjskie, z jedenastoma twarzami.
Tara - sanskr. "gwiazda, zbawczyni", Tarini, Dolma (tybet.), Żeńska transcendentna bodhisattwa i uosobienie litości, posiadające 108 honorowych tytułów, tak że każdemu paciorkowi z buddyjskiego różańca przyporządkowane jest jedno z jej imion. Występuje w 21 postaciach: 7 razy jest biała, 9 razy zielona, a także żółta, niebieska i czerwona. Zielona i żółta uchodzą za patronki Tybetu. Jako Prandżńa jest przyporządkowana Buddzie Amoghasiddhi. W ikonografii ma 1-4 głowy i 2-8 ramion. Jej mudrą jest mudra przyzwolenia lub pouczania, atrybutem lotos. Bogini zniszczenia i odrodzenia. Bogini ta występuje również w tybetańskim buddyzmie jako towarzyszka Awalokiteśwary- swojego męża. Jest śakti bodhisattwy, energią jego istoty. To ona nakłoniła Awalokiteśwarę, aby ten powołał do ziemskiej egzystencji swą emanację, Gautamę Siddarthę. Dwie księżniczki- chińska i nepalska- które zostały małżonkami pierwszego buddyjskiego króla Tybetu, uważano za wcielenia dwu aspektów Tary- białego i zielonego. Najstarszym znanym tekstem dotyczącym kultu Tary jest jawajska inskrypcja z 778 roku. Można jednak przypuszczać, że już wielki chiński pielgrzym Suang-tsung- podróżujący po Indiach w latach 629-640- napotkał wizerunek tarty w pewnej świątyni koło Nalandy. Zanotował, że wizerunek towarzyszący Awalokiteśwarze i znany jako to-lo był „popularnym obiektem kultu”. Natomiast pewien mit bonu, mówiący o pochodzeniu Tybetańczyków opowiada, iż w kraju tym „królowali diabeł i olbrzymka, a ich królestwo zwano krainą Dwojga Olbrzymów-Ludożerców. Ze związku tego powstały mięsożerne istoty o czerwonych twarzach”. Buddyjska interpretacja tej legendy mówi o tym, że Tybetańczycy wywodzą się od małpy imieniem Bodhisattra- Awalokiteśwary- i lubieżnej kamiennej olbrzymki będącej wcieleniem Tary
Adibudda, Adibuddha - sanskr. "Pra-Budda". Pierwszy Budda, który wyłonił się z wielkiej "pustki". Od X w. uchodzi za uosobienie absolutu. W Trikaji reprezentuje "ciało pustki", prawdziwą naturę Buddy, jedność Buddy ze wszystkim, co istnieje. Za Adibudde uchodzą Wajroczana, Wadźrasattwa oraz Samantabhadra. Mąż Pradżńaparamity.
Amitabha - sanskr. "niezmierzone światło", „Nieskończone Światło”. Amita, Amida (jap.), Emituo (chiń.). W buddyzmie mahajany władca Zachodniego Raju Sukhawati, jedno z najbardziej popularnych wyobrażeń Buddy. Kult Amitabhy rozwinął się w Chinach, Korei i Japonii dzięki działalności licznych sekt określanych zbiorczo jako sekty Czystej Ziemi. W Japonii kult Amidy (zwany amidyzm) stanowi najbardziej popularną formę buddyzmu oprócz buddyzmu zen. Amitabha ofiarowywał zbawienie każdemu, kto wzywał jego imienia i okazywał prawdziwą skruchę za grzechy. Kiedy buddyzm dotarł do Chin gdzie Amitabha był utożsamiany z Emituofo, został jednym z najpopularniejszych bodhisatthwów. Bóg długowieczności i rajskiego życia. Jako jeden z pięciu Dhjanibuddów jest duchowym ojcem Manuszibuddy Śakjamuniego. W ikonografii charakteryzuje go mudra medytacji i kwiat lotosu; barwą jest czerwień, a wahaną paw. W Wadżrajanie jako pradżńa przyporządkowana jest mu bogini miłości Pandara lub Pandarawasini.
Awalokiteśwara - sanskr. "pan, który (ze współczuciem) spogląda w dół", Awalokita, Lokeśwara ("pan świata"), K(w)annon (jap., ż.), Kanzeon, Guanyin. Bud.-ind. transcendentalny bodhisattwa, znany też jako Padmapani, uosobienie bezgranicznego miłosierdzia i mądrości we wszystkich gati. Przepełniony jest współczuciem (karuna) dla wszystkich istot. Bacznie przygląda się każdemu stworzeniu, a potrzebującym niesie ratunek i oświecenie. Mówi się, że osiągnął najwyższe oświecenie, ale zawiesił swoje uwolnienie od cyklu narodzin i śmierci, aby pomagać w zbawieniu ludzkości. Jako najważniejszy z bodhisattwów jest zarówno Dhjanibodhisattwą, jak Mahabodhisattwą. Przyporządkowany Buddzie Amitabha jako jego uzdrowiciel i duchowy syn. Na podobiznach przedstawiany w 130 postaciach, miewa czasem aż jedenaście głów i tysiąc ramion (co symbolizuje nieskończoną zdolność okazywania miłosierdzia). Gest Awalokiteśwary wyraża hojność, kolorem jego jest biel lub czerwień, atrybutami lotos (trzymany w lewej ręce) i różaniec. Często ma we włosach wizerunek Amitabhy. Jego wahana to lew lub paw. Chińczycy przekształcili Awalokiteśwarę w żeńskie bóstwo miłosierdzia. Małżonką bodhisattwy jest Tara, znana również jako pandarawasini „Odziana w Biel”- atrybut ten pojawia się w chińskiej transformacji Awalokiteśwary, jaką jest Kwanym. W Tybecie gdzie znany jest jako Pyanrasgzigs (lub Czerenzi) stał się bóstwem narodowym, a jego wcieleniami są kolejni Dalajlamowie, łączący władzę religijną z polityczną. W chwili śmierci Dalajlamy duch bodhisattwy przechodzi do świeżo narodzonego dziecka, rozpoznanego i kształconego przez wyznaczonych duchownych tybetańskich Kościoła lamaistycznego. Awalokiteśwara posiada zresztą boską moc przyjmowania dowolnych postaci: jego manifestacje mogą mieć nawet jedenaście tysięcy głów i tysiąc ramion, może występować jako fantastyczny obłok i w każdej postaci ludzkiej i zwierzęcej.
Jama, Yama - Jama (sanskr.), Yanluo (chiń.), Emma-ten (jap.), Schindsche (tybet.). Bud.-tybet. bóstwo opiekuńcze nauki, sędzia umarłych, który dba o to, żeby w momencie zmartwychwstania każda istota żywa odrodziła się w tej z 6 gati, na którą zasłużyła. Wysyła do nich 5 swoich wysłanników, Jamadutów: chorobę, starość, śmierć, narodziny i pokaranie. Jama, bliźniaczy brat Jamiego, uległ Jamantace; jest jednym z Dharmapalów. Potem został władcą Naraki, w sprawowaniu tej władzy pomaga mu 8 generałów i składająca się z 80000 istot świta. Jest strażnikiem południowej strony świata. Przedstawiany z głową byka lub stojący na byku, który odbywa stosunek z kobietą. Atrybutami Jamy jest laska (danda) zakończona czaszką i pętlą (paśa), ma której wciąga zmarłych do Naraki.
Kubera, Kuvera - sanskr. "nieforemny". Bud.-tyb. bóstwo opiekuńcze nauki i jeden z Dharmapalów. Atrybuty: ekran i mungo.
Lakeśwar - buddyjskie bóstwo, mające wiele głów i rąk.
Maindźuśri, Mandźuśri - „Przyjaźnie Majestatyczny”. Bodhisattwa, który ma usunąć ze świata niewiedzę. Podobnie jak Awalokiteśwara czczony jest jako bóstwo w buddyzmie mahajany. W Nepalu i Tybecie zalicza się go do Buddów. Jego kult jest w tym regionie bardzo rozpowszechniony. Przypisuje mu się zaszczepienie cywilizacji na obszarze Himalajów. Stara się oświecać cierpiące istoty. Rozrywa kajdany niewiedzy i pożądliwości. W groźnym aspekcie jest „pogromcą Jamy”, „panem śmierci”. Jako architekt mądrości Maindźuśri trzyma w dłoniach miecz wiedzy i księgę. W Chinach stał się jednym z bardziej czczonych bodhisattwów, a teksty mu poświęcone tłumaczono jeszcze przed rokiem 420 n.e. Podobnie jak Dalajlama uważany jest przez Tybetańczyków za wcielenie Awalokiteśwary, tak w najroztropniejszych władcach wschodniej Azji widzi się wcielenia Maindźuśri.
Sakka - według mitologii buddyjskiej Sakka propagował nauki Buddy w czasie jego minionych wcieleń.
Wadżrapani - sanskr. "ten, który trzyma w dłoniach Wadżrę", "Władca Pioruna". Bud.-tybet. bóg deszczu i strażnik tajemnej nauki tantr., jeden z Krodhadewata, który występuje pod 10 postaciami w 9 formach. Przedstawiany w mudrze zażegnania, z trzema oczami. Atrybutem jest wadżra.
Asura - sanskr. asu - "siła życiowa". Istoty boskie, tworzące jedną z sześciu gati, zaliczane niekiedy do dobrych, np. jako niższe bóstwa, a kiedy indziej do złych "tytanów", m.in. jako wrogowie bogów. Pałace asurów znajdują się we wschodniej części góry Meru. Przywódcą asurów jest bóg planetarny Rahu.
Bodhisattwa - sanskr. "istota oświecona", "Ten, Którego Istotą Jest Oświecenie", bosatsu (jap.), pusa (chiń.). "Oświecona istota" w mahajanie, która przechodząc przez 10 stopni (bhumi) dąży do oświecenia i wyzwolenia, ale też - ze względu na złożone śluby - pomaga wszystkim innym istotom w osiągnięciu wyzwolenia. Bodhisattwa, który doszedł do 7 stopnia oświecenia, staje się "transcendentnym bodhisattwą", czyli Mahasattwą ("wielką istotą"), który wyzwolił się z sansary, ale tymczasowo zrezygnował z parinirwany, żeby móc dalej działać w świecie, dopóki wszystkie istoty nie osiągną wyzwolenia. W swoich czynach kieruje się więc miłosierdziem (karuna) i mądrością (pradżńa). Bodhisattwa występują w grupach po trzech, pięciu lub ośmiu. Trzyosobową grupę tworzą Awalokiteśwara, Wadżrapani i Mańdżuśri. Grupa pięciu Bodhisattwów nazywa się czasami Dhjanibodhisattwami, a grupa ośmiu Mahabodhisattwami. Najbardziej znane bodhisattwy żeńskie to Guanyin, Tara i Pradżńaparamita. Ideał bodhisattwy w Mahajanie zajął miejsce ideału arhata w Hinajanie. Bodhisattwa, ponieważ mogą pojawiać się jednocześnie w wielu miejscach, przedstawiani są z wieloma głowami i ramionami, w pięciozębnej koronie władcy panującymi nad siłami natury. Wydaje się, że bodhisattwowie byli pierwotnie aspektami osobowości Buddy. Następnie te aspekty rozwinęły się w indywidualne istoty, których kult stał się podstawą rozkwitu mitologii.
Budda - jego właściwe imię brzmiało Siddhartha Gautama. Żył około 560-480 roku. Był to książę z rodu Śakjów w północnych Indiach, filozof, twórca buddyzmu. Według tradycji, zniechęcony do życia świeckiego, opuścił dom i rodzinę i podjął żywot wędrownego ascety, jednak ani lata surowych umartwień, ani nauki napotkanych mistrzów nie zdołały doprowadzić go do ostatecznego wyzwolenia. Zrezygnował więc z rygorystycznego ascetyzmu na rzecz umiarkowanej „drogi środkowej”, podjął długotrwałą medytację, która przyniosła odkrycie przyczyny cierpienia i sposobu jego przezwyciężenia. Dostąpił najwyższego „oświecenia” (zwanego bodhi) i rozpoczął głoszenie własnej nauki. W pierwszym kazaniu, wygłoszonym w Benares (Waranasi), wyłożył zasady tzw. czterech szlachetnych prawd. Założył gminę religijną wyznawców zakonnych i świeckich płci obojga (sangha). Przez 45 lat prowadził życie wędrownego kaznodziei, misjonarza i nauczyciela, działał w północnych Indiach. Zmarł w pobliżu Kuśinagary osiągając nirwanę. Po śmierci spopielone szczątki Buddy jako relikwie podzieliły między sobą sąsiadujące państwa i wzniosły nad nimi budowle-relikwiarze ( stupy). Miejsca związane z jego pobytem są celem licznych pielgrzymek. Wielka liczba posągów, świątyń i wizerunków Buddy znajduje się w całej Azji Południowo-Wschodniej. Budda otrzymał za życia przydomek Śakjamuni (czyli „Mędrzec z rodu Śakja”).
Dakinie - sanskr. "wędrująca po niebie". Bud.-tybet. boginie wtajemniczenia i bóstwa opiekuńcze nauk. Jako wysłanniczki Dhjanibuddów przekazują ziemskim poszukującym zbawienia joginom wiedzę nieodzowną do jego osiągnięcia. Żeby wywieść w pole demony, podróżują pod postacią wiedźm i nakładają głowy lub maski niebezpiecznych zwierząt. Jako grupa 5 dakin, "które opuściły już świat", są przyporządkowane każda jednemu Dhjanibuddzie i stronie świata. Znaną dakinią jest Wadżrawarahi. Ukazują się joginom jako nagie joginie, dlatego przedstawiane są przeważnie jako nagie kobiety, przy czym ich nagość jest symbolem dążenia do niczym nieosłoniętej prawdy.
Dewa, Dewas, Devas - sanskr. "świecący, niebiański". Niebiańskie istoty lub bóstwa w Mahajanie i Wadżrajanie, które wprawdzie mieszkają w jednym z dobrych gati, ale w dalszym ciągu nie wyzwoliły się z sasnary. Nie mogą więc, w przeciwieństwie do bodhisattwów, pomagać ludziom na drodze do zbawienia; ich interwencja może dotyczyć jedynie spraw i okoliczności z tego świata, np. chronią przed niebezpieczeństwami, zapewniają zachowanie zdrowia, bogactwa i dobrych plonów. Dewa bywają przyjazne (śanta), np. dewaradża, i złośliwe (Krodhadewata), do których należy 8 Dharmapalów. Istnieje 7 klas bogów, zamieszkujących 7 rejonów nieba o nazwie odpowiadającej każdej z klas:
1.Czatummaharadżika, Czaturmaharadżika
2.Trajastrimsza, Tawatisma
3.Jama
4.Tuszita, Tusita
5.Nirmanarati, Nimmanarati
6.Paranirmitawaszawartin, Paranimmitawasawattin
7.Brahmakadżiwika, Brahmaloka
Każdej z tych klas bogów przysługuje inna długość życia, która podwaja się z każdym razem przy przejściu do kolejnych wyższych regionów nieba, i ma swój odpowiednik w czasie długości życia mieszkańców 7 Narak. Dewa przedstawiane są prawie zawsze w koronie składającej się z pięciu liści lub z pięciu czaszek, będących symbolem ich ponadludzkiej formy bytu.
Gandharwa - (gandharwawowie - l.m., Gandharwi - ż.), półboskie istoty, mieszkające w niebie Czatummaharadżika, boscy muzykanci i podlegający Dhrytarasztrze.
Gautama, Gotama - rodowe nazwisko Siddharthy, który stał się Buddą. Był synem Suddhodany i Maji, małżonkiem Jaśodhary i ojcem Rahuli.
Hajagriwa, Tamdrin - sanskr. "koński grzbiet"; Tamdrin (tyb.). Bud.-tybet. bóstwo opiekuńcze nauki, strzegące świętych pism przed demonami, jeden z Dharmapalów, uważany często za inkarnację Buddy Amitabhy lub Akszobhji. Przedstawiany niekiedy aż z trzema głowami, ośmioma rękami i ośmioma stopami. Pokazywany w mudrze w objęciach jogini. Atrybutami są: berło i kieł słonia. Ciało jest koloru czerwonego.
Jaksza, Jakkha - sanskr. ż. - jakszi(ni). Półboskie i półdemoniczne stworzenia, geniusze płodności i bogactwa. Strażnicy ukrytych skarbów (złoto, srebro, szlachetne kamienie) ziemi, których władcą jest Wajśrawana. Mieszkają w odosobnionych, cienistych miejscach i czynią wielki hałas, przeszkadzając w medytacjach mnichom i zakonnicom.
Jama - grupa bóstw (dewa), które żyją 2000 lat w noszącej tę samą nazwę kondygnacji niebios. 1 dzień jama = 200 ludzkim latom.
Jizō - najpopularniejsze, oprócz bogini Kannon, wcielenie Buddy (bodhisattwa) w japońskim panteonie buddyjskim. Żył rzekomo osiemset milionów lat temu. Był uważany za orędownika cierpiących, wybawiciela dusz z otchłani piekieł, opiekuna dzieci, ciężarnych kobiet i wędrowców (liczne posągi Jizō stoją przy drogach). Opiekował się cierpiącymi. Głównym celem jego nieustannej działalności we wszechświecie jest zbawianie żywych istot. Świątynie poświęcone Jizo znajdowały się na terenie całej Japonii.
Kalpa - sanskr. "epoka świata". Cykl światów i epoka świata jako podstawa kalendarza. Jeden kalpa obejmuje 4 fazy: powstanie światów, istnienie światów, koniec światów i kontynuacja chaosu. Wszystkie cztery fazy składają się na jedną Mahakalpę ("duża kalpa").
Maja - sanskr. "czarodziejska siła, złudzenie, pozór". Imię matki Śakjamuniego Gautamy Buddy, która zaszła w ciążę jako dziewica, kiedy we śnie objawił się jej słoń i dotknął ją białym lotosem.
Majtreja - Budda, który ma nadejść w przyszłości a tymczasem przebywa w niebie jako Bodhisattwa.
Mara - sanskr. "morderca, śmierć, zniszczenie, niszczący". Demoniczna istota, także uosobienie śmierci i wszystkiego, co przeszkadza człowiekowi w jego drodze do oświecenia. Dla ziemskiego Śakjamuniego jest on przeciwnikiem i kusicielem, który ma przeszkodzić Buddzie w głoszeniu ludziom swojej epoki prawdy o drodze do zbawienia. Mara jest władcą nieba Paranimmitawasawattin; na przedstawieniach ma 100 rąk. Rumakiem Mary jest słoń. Zły duch, który kusił Buddę. Według tego mitu Siddhartha, przyszły Budda, siedział pogrążony w głębokiej medytacji pod drzewembodhi. Znajdował się na skraju oświecenia, gdy zobaczył go Mara i postanowił mu przeszkodzić. Posłał swoje najpiękniejsze córki, by wytrącić Siddharthę z równowagi. Ten jednak siedział dalej całkowicie nieporuszony. Rozwścieczony Mara rzucił do boju armię uzbrojonych w straszliwą broń demonów i potworów, to jednak także nie zrobiło najmniejszego wrażenia na medytującym. Wówczas Mara krzyknął do księcia: „Kimże ty jesteś, że to właśnie ty masz osiągnąć oświecenie?”. Siddhartha wskazał w dół na ziemię, wzywając ją na świadka, że zarówno w tym, jak i w niezliczonych poprzednich żywotach zgromadził dostatecznie dużo zasług, by stać się Buddą, czyli Oświeconym. Ziemia zadrżała, a z nieba lunął ulewny deszcz, kiedy Mara i jego armia rzucili się w popłochu do ucieczki.
Mathura - miasto w Indiach, w którym miał się narodzić Budda.
Meru - sanskr. "góra światów". Bud.-hind. góra światów w centralnym punkcie Dźambudwipy w Bhurloce, zarazem oś świata w Triloce. Meru jest zbudowana ze złota, srebra i szlachetnych kamieni, otoczona czterema pasmami gór z czterech stron świata. Jej przekrój na szczycie jest dwa razy większy niż u podstawy. Ma 3 wierzchołki, na których leżą miasta Wisznu, Brahmy i Śiwy, poniżej znajduje się 8 miast lokapala. W jodze elementy mikrokosmosu mają swoje odpowiedniki w makrokosmosie, dlatego też kręgosłup człowieka jest odpowiednikiem Meru rozumianej jako oś świata.
Mulian - popularny heros z chińskiej mitologii buddyjskiej. Rzodkiew, uczeń Buddy, wyprawił się w długą podróż. Przed wyjazdem dał swej matce Pani Łodydze Pora, pieniądze, aby przekazała je mnichom uzdrowicielom, ale ona zachowała je dla siebie i po jego powrocie nie przyznała się do tego. Dlatego po śmierci poszła do piekła i poddawana tam była strasznym mękom. Tymczasem Rzodkiew uzyskał status świętego (arhat) i przyjął nowe imię- Mulian. Dzięki oświeceniu dowiedział się, że jego matka znajduje się w piekle, dlatego udał się tam, aby ją uwolnić. Jednakże mógł to zrobić tylko Budda. Mulian złożył Buddzie wizytę, a ten wypuścił Panią Łodygę Pora pod postacią czarnego psa. Mulian w końcu odnalazł psa i przez tydzień okazywał mu gorące synowskie uczucia, wskutek czego matka odzyskała ludzką postać. Potem spełniła wiele dobrych uczynków i zyskała liczne błogosławieństwa.
Nagowie - sanskr. "węże", ż.: nagi(ni)s. Półboskie istoty, żyjące w wodzie i pod powierzchnią ziemi. Przynoszą urodzaj i są przychylne ludziom.
Naraka, Niraja - sanskr. "piekło". Stan umysłu i świat piekieł w Triloce, składający się z 7 lub 8 głównych piekieł i ok. 16 do 128 piekieł dodatkowych. W Narace rozmaite istoty, za złe czyny popełnione we wcześniejszych życiach cierpią, zadawane im przez piekielnych pachołków, męki, zależne od rodzaju ich przestępstw, dopóki dzięki sansarze nie przyjdą znów na świat w innej postaci (gati). 8 "gorących" piekieł nosi nazwy:
1.Samdżiwa
2.Kalasutra
3.Samghata
4.Raurawa
5.Maharaurawa
6.Tapana
7.Pratapana
8.Awiczi
Istnieje jeszcze także 8 "zimnych" piekieł. Czas przebywania złych w poszczególnych piekłach pozostaje w pewnej mierze uzależniony od czasu trwania życia poszczególnych klas bogów (dewa). Władcą Naraki jest Jama.
Nirwana, Nibanna - sanskr. "zgasić", Nehan (jap.). Bud.-dżin. cel zbawienia. W sensie negatywnym oznacza to wygaszenie zgubnego pędu do istnienia, przeminięcie indywidualnego, nietrwałego istnienia a tym samym przerwanie prowadzącego do ciągle nowych narodzin prawa przyczynowości. W sensie pozytywnym oznacza stan doskonałego spokoju i czystości, absolutną, bezosobową, ostateczną rzeczywistość, z którą jednoczą się ci, którzy osiągneli zbawienie. Rozróżniamy nirwany: sopadhiśeszan, nirupadhiśeszan, pratiszthitan, apratiszthitan i parinirwana.
Pandawa - wzgórze, na którym przebywał i medytował Budda.
Pipal - święte drzewo Buddy.
Sansara - sanskr. "wędrować, jechać dalej, przepływać". Cykl kolejnych istnień i łańcuch reinkarnacji, na które w ramach gati skazane są wszystkie ziemskie, podziemne i ponadziemskie istoty, dopóki nie osiągną wyzwolenia i nie przejdą w stan nirwany. Graficznym wyobrażeniem sansary jest bhawaćakra.
Sujata - bohaterka popularnego buddyjskiego mitu z Tajlandii. Sujata, córka bogatego właściciela ziemskiego, urodziła syna i pragnęła złożyć bogu drzewa bo lub pipal (ficus religiosa), ofiarę dziękczynną z ryżu zmieszanego z tłustym mlekiem. Zbliżyła się do kogoś, kto siedział pod drzewem, gdyż wzięła go za boga. W rzeczywistości był to Budda w pierwszym z 49 dni oświecenia. Przez cały ten czas Budda żywił się ryżem i mlekiem, które ofiarowywała mu Sujata.
Wadżrapani - sanskr. "ten, który trzyma w dłoniach Wadżrę", "Władca Pioruna". Transcendentny bodhisattwa i jeden z 5 Dhjanibodhisattwów, także jeden z 8 Mahabodhisattwów. Przyporządkowany Buddzie Akszobhji jako uzdrowiciel i jego duchowy syn. Czczony jako unicestwiający zło. W ikonografii charakteryzuje go mudra przyzwolenia. Atrybutami są wadżra i dzwonek, kolorem ciała niebieski. W Tybecie uważany jest za Buddę Przedwiecznego, z którego wyłonili się wszyscy inni buddowie. Widziano w nim opiekuna wiernych, którzy dążą do Oświecenia. Brązowe posągi odzwierciedlają istotę problemu: to jab-jum, ponadczasowy uścisk, jednoczący dwie zasady, męską i żeńską. Wadżrapani ze swoją śakti symbolizują- podobnie jak w przypadku Siwy- coinciedentia oppositiorum, zbieżność przeciwieństw, dostąpienie nirwany. Nirwana i Sansara są w ten sposób przedstawione jako zasadniczo różne od siebie, lecz jedynie jako przeciwstawne nurty tego samego transcendentnego źródła, bijącego z głębokiej jedni. Wadżrapani chronił często Nagów przed ostrymi szponami gigantycznych ptaków, poddanych Garudy.
Wessantara - książę. Ostatnie ludzkie wcielenie Buddy przed Siddhartą Gautamą. Wessantara, syn króla Sanjaya, był zadziwiająco szczodry, ale rozdawał tak wiele, że lud zmusił Sanjaya do wygnania syna. Książę pozbył się wszystkiego, co posiadał i wraz z rodziną osiadł w himalajskiej dolinie. Później stary bramin poprosił, aby oddał mu on swoje dzieci na służbę, a Wessantara z radością wyraził zgodę. Oddał by i żonę, ale zapobiegł temu bóg słońca Sakka. Bramin udał się do króla, który po zapłaceniu okupu za dzieci Wessantary, poczuł wyrzuty sumienia z powodu wygnania syna. Odwołał go więc z wygnania i cała rodzina połączyła się szczęśliwie.
Ćajtja - typ świątyni buddyjskiej w Indiach, w formie wydłużonej sali, podzielonej rzędami filarów na nawę główną z półokrągłą apsydą, gdzie wznosi się stupa, oraz niższe nawy boczne, tworzące obejście wokół stupy. Przy wejściu znajduje się przedsionek z emporą i dużym oknem (kudu). Ćiajtje z kamienia, cegły i drewna nie zachowane. Znane są inne- kute w skale (Karli, Adżanta, Elura).
Dźataki - „Historia Narodzin”. Jest to sanskrycka nazwa nadana niezliczonej ilości popularnych opowieści o poprzednich wcieleniach Buddy jako bodhisattwy. Najstarsze dźataki (w liczbie ponad pięciuset), ułożone w języku pali, tworzą część jednego z rozdziałów Suttapitaki (tak zwany palijski kanon). Większość powstała w III-II wieku p.n.e. Dźataki reprezentują najrozmaitsze rodzaje literatury narracyjnej (bajka, baśń, anegdota, legenda itd.). Stanowią źródło informacji o życiu Indii owej epoki. Dźataki znane są we wszystkich regionach gdzie panuje buddyzm.
3