WY 9 Samorząd w myśli politycznej okresu II Rzeczypospolitej
Narodowa Demokracja (Związek Ludowo Narodowy 1919-1927, Stronnictwo Narodowe 1928-1939)
- Przedstawiciele: Roman Dmowski, Bohdan Wasiutyński, Stanisław Grabski
1.Istota samorządu: ważny filar ustroju demokratycznego, czynnik decentralizacji władzy: harmonijne uzupełnienie administracji państwowej, (łagodzenie błędów urzędników państwowych), czynnik wzmacniający spoistość narodu z państwem, szkoła przygotowująca do zarządzania państwem i kształtowania postaw obywatelskich (odpowiedzialność, łagodzenie postaw roszczeniowych), niwelacja separatyzmów dzielnicowych (np. rozwiązywanie problemów życia mniejszości narodowych na Kresach Wschodnich), nadzór państwa nad działalnością organów samorządowych i zatwierdzanie składu osobowego)
2. Struktury: 3 stopniowy samorząd (gmina, powiat, województwo) z uwzględnieniem tradycji regionalnych
- zakres zadań: sprawy społeczne (oświata, wychowanie, ochrona zdrowia, dobroczynność, placówki kulturalne), rozwój gospodarczy, sprawy komunikacji,
- prawo wyborcze: czynne prawo wyborcze tylko dla osób płacących podatki na rzecz gminy; bezpośrednie wybory do rad gmin, pośrednie do sejmików powiatowych i wojewódzkich ( z uwzględnieniem dodatkowych kryteriów, np. wykształcenia, autorytetu, posiadania rodziny); czynne prawo od 25 roku życia, bierne od 30 roku)
- zasada pluralnego prawa wyborczego, krytyka zasady proporcjonalności, na Kresach obowiązkowa znajomość języka polskiego
3. Rola samorządu zawodowego: kształtowanie etyki zawodowej, zapobieganie konfliktom społecznym, kształtowanie więzi społecznych i odpowiedzialnej pracy
Sanacja
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, Obóz Zjednoczenia Narodowego
Przedstawiciele: Kazimierz Bartel, Wojciech Stpiczyński, Stanisław Car
1.Istota samorządu
- idea państwa „uspołecznionego”; dobro państwa dobrem wspólnym obywateli
- rozdział kompetencji państwa i samorządu przy jednoczesnym współdziałaniu; obywatele przejmują część zadań od państwa; wszystkie warstwy pracują na rzecz państwa; komórki samorządowe mają być miniaturami państwa
- państwo ustanawia prawo, które umożliwia zespolenie pracy obywateli na rzecz dobra wspólnego
- rola samorządu w polityce narodowościowej: uprawnienie autonomiczne samorządu na Kresach służą budowaniu odpowiedzialności mieszkańców za rozwój i umocnienie państwa (interesy gospodarcze, społeczne, kulturalne), uczą osiągania kompromisu
- samorząd na Kresach łagodzi relacje narodowościowe, dzięki zaspakajaniu potrzeb łączy obywateli z państwem
-samorząd nie może być przeciwstawiany państwu
- samorząd winien być „odpolityczniony i odpartyjniony”
- aktywność w lokalnych strukturach winna otwierać drogę do sprawowania funkcji państwowych; to pierwsze pole aktywności obywatelskiej wszystkich bez różnicy mieszkańców
- w 1926 r. K.Bartel zapowiedział organizowanie samorządu, jako niezbędnego uzupełnienia administracji państwowej umożliwiającej obywatelom udział w życiu państwa
2. Struktury:
- gmina podstawową jednostką, także powiat i województwo (kadencja 5 lat)
-prawo wyborcze: utworzyć system pozwalający uwzględnić przygotowanie do pełnienia funkcji samorządowych, a więc np. uprawnienia wyborcze dla organizacji zawodowych, społecznych, gospodarczych, kulturalnych; zróżnicowanie prawa ze względu na czynnik doświadczenia w pracy państwowej, a nie np. pochodzenie narodowościowe (wybory pośrednie)
-organy uchwałodawcze (rady gminne zajmują się uchwalaniem budżetu i kontrolą); organy wykonawcze posiadają realne uprawnienia zarządzania przy daleko posuniętej samodzielności wojewodów i starostów
- w razie konfliktu samorząd jako organizacja pochodna od państwa musi się podporządkować państwu
Polska partia Socjalistyczna
1. istota samorządu
- zasady demokracji i ludowładztwa są podstawą budowania samorządu jako budowania państwa „od dołu”
- samorząd jest szkołą przygotowania warstw ludowych do sprawowania władzy w państwie
- na poziomie samorządu zalążek kształtowania zasad ustroju socjalistycznego: „opanowanie ratusza to droga do usuwania kapitalizmu”- jedna z dróg walki o władzę, kształtowania solidarności ludzi pracy
- autonomia terytorialna na Kresach Wschodnich
2. Struktury: podstawową strukturą jest gmina miejska i wiejska, także samorząd powiatowy i wojewódzki, kadencja 3 lata
- prawo wyborcze 5 przymiotnikowe, (21 i 25 lat), bezpośrednie
- organy gminy miejskiej: rada miasta wybierana przez ogół obywateli (organ uchwałodawczy i kontrolujący)
- magistrat wybierany przez radę
- nadzór przez jednostkę samorządu wyższą
3. Zakres zadań samorządu szeroki w zakresie spraw socjalnych: pomoc bezrobotnym, bezdomnym, sierotom, opieka społeczna, opieka zdrowotna, zwalczanie patologii społecznych, oświata, ruch teatralny, koła sportowe
- oprzeć źródła dochodów samorządu na podatkach także lokalnych, np. od warstw wyższych proporcjonalnie od dochodów, dochody z prowadzenia instytucji gospodarczych gmin, pomoc państwa
Partie chłopskie
Polskie Stronnictwo Ludowe Piast, Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie, Stronnictwo Ludowe
Przedstawiciele: Aleksander Bogusławski, Władysław Kiernik, Wincenty Witos
1.Istota samorządu
- idea Polski ludowej
- lud - naród jako suweren sprawuje władzę poprzez parlament i samorząd terytorialny
- samorząd to szkoła wychowania obywatelskiego: kształtuje świadomość społeczną chłopów, uczy kierowania sprawami publicznymi: „kto rządzi w gminie, ten rządzi w państwie”, prowadzi do przejęcia władzy w państwie przez chłopów
- samorząd jest wyrazem decentralizacji państwa, jest przeciwwagą biurokracji, umożliwia obywatelom kontrolę urzędników
- SL głosiło program przeobrażenia ustroju kapitalistycznego przy pomocy samorządu i spółdzielczości (sfera ekonomiczna, społeczna i moralna)
2. Struktury: gmina, powiat, województwo; jednolita struktura w całym kraju
-organy: rada oraz zarząd; główna rola organów uchwałodawczych
- prawo wyborcze: demokratyczne, podobnie jak w wyborach do sejmu; PSL Piast za głosowaniem pluralnym (wysokość podatku bezpośredniego)
- zakres zadań gminy szeroki: gospodarka, oświata, kultura, zdrowie,
- hasło zagwarantowania środków finansowych na realizację zadań (obok obciążeń mieszkańców także dotacje z budżetu)