Kasyci (Kaszszu)- najmniej znany lud starożytnej Mezopotamii. Ich język jest językiem izolowanym (nie ma odpowiedników w gramatyce etc.); nie mieli własnego piśmiennictwa, niektóre z nazw bóstw mogą świadczyć o tym, że mieli kiedyś kontakt z indoeuropejczykami.
najstarsze ślady pochodzą z 1800 (osiedlanie się małych grupek w Mezopotamii), wiek później Kasyta Kasztiliasz zostaje królem Chany. Kasyci Babilonem rządzili po najeździe Hetytów (1595), pierwszy kasycki władca miasta to Agum II (prawdopodobnie).
Ulamburiusz około 1460 roku skorzystał z wyprawy Eagamila, władcy „kraju Nadmorskiego” i zajął cały Sumer tytułując się królem Karduniszu (płd Mezopotamii)- narodziny idei Babilonii.
Burnaburiasz I podpisał z Puzur-Aszszurem III traktat dotyczący granicy Asyryjsko-Babilońskiej, potem to samo podpisał Karaindasz z Aszszur-Belniszeszu.
Kasyci słynęli z hodowli i używania koni, przejęte od indoeuropejczyków.
„Powrót do ziemi”- ożywienie produkcji rolnej i odpływ ludu z miast na wieś.
W tych czasach trwał konflikt o Syro-Palestynę między Egiptem, Hetytami, Hurytami i Asyryjczykami, którzy ostatecznie pojechali Hurytów. Kasyci trzymali się na uboczu. Konflikt egipsko-hetycki zakończył się w 1284.
Punkt szczytowy walki asyryjsko-babilońskiej miał miejsce w 1235 roku. Elamici obalili Kasytów w 1157.
Mitanni
Na początku XVI w p.n.e. hetycki król Mursilis I zniszczył Halab (Aleppo) - stolicę amoryckiego państwa Jamhad, pokonał Mitanni oraz doprowadził w wyniku najazdu do wygaśnięcia I dynastii babilońskiej. Po powrocie do Anatolii został zamordowany przez swego szwagra (1590) Hantili, który zajął tron. Niedługo potem najazdy Hurytów i wewnętrzne problemy państwa spowodowały jego skurczenie się do rejonów wokół stolicy (1530). Państwo hetytów na pewien czas zostało uśpione. O tym, co działo się później, brak wzmianek - aż do połowy XV w p.n.e. Wpływami w Mezopotamii podzieliło się kilka państw: powoli odbudowujący się Hetyci, potężni Egipcjanie oraz Elamici, Kasyci i lud Arzawa. Mitanni władało ogromnymi ziemiami, obejmującymi północną Mezopotamię, Lewant i Asyrię - wówczas niewielkie państwo zajmujące obszary wokół miast Aszszur i Niniwa, które musiało uznać zwierzchność huryckich królów.
1560- Zjednoczenie Hurytów pod berłem Szuttarny.
1530- Rządy Parattarny, pierwszego króla państwa Mitanni.
Szausztatar- ok 1500 następca Parattarny. Za jego panowania doszło do buntu władcy Aszszuru, w odpowiedzi na to Szausztatar pojechał go i wywiózł Asyryjskie „drzwi ze srebra i złota” do stolicy Mitanni, Waszukanni. W okresie wasalstwa Asyrii została zbudowana świątynia Sina i Szamasza w Aszszurze. Aleppo, Nuzi i Arrapa za jego panowania weszły w obręb państwa Mitanni. W tym okresie Huryci swoją przewagę militarną zawdzięczali dzięki doskonałym, dwukołowym rydwanom bojowym.
Po zjednoczeniu Egiptu faraonowie przystąpili do poszerzania jego granic. Totmes III 1504-1450) podbił Palestynę oraz ziemie położone dalej na północ, łączące Egipt z Lewantem, aż do granic obszaru zwanego Kizzuwatna. Samo zdobywanie Palestyny było bardzo trudne o czym świadczyć może aż 17 wypraw Totmesa III. Naprzeciw faraonowi wyszło 330 władców palestyńskich wraz ze swoimi armiami i wsparciem od Hurytów, jednakże zostali pojechani pod Megiddo. Jako że Huryci byli bossami w tym regionie, Egipcjanie wielokrotnie mierzyli się z nimi pod Halab, Kadesz i Karkemisz. Amenhotep II (1450-1425) borykał się z powstaniami w Syrii (Hurycka partyzantka działała ;] ), wobec czego zmuszony był do wyruszenia na 3 wyprawy wojenne.
Za panowania Totmesa IV (1425-1417) zakończyły się walki, a Mitanni i Egipt nawiązały sojusz, utwierdzony przez królewskie małżeństwa. Dalsze dzieje Mitanni łączą się dość ściśle z dziejami Egiptu. By zacieśnić wzajemne stosunki często zawierano małżeństwa między królewskimi rodami.
Taki nagły zwrot tłumaczony jest tym, że za sprawą Tuthalijasa I państwo Hetytów z małego stolca na mapie zaczęło przerodziło się w coś większego, o czym może świadczyć fakt, iż pojechali i zajęli oni Halab (Aleppo). Wydaje się jednak, że doszło do porozumienia na linii Egipt- Mitanni w związku ze sporami o ziemię (Egipt dostał Palestynę, w zamian Mitanni dostało Syrię).
Artatama I- jego córka hajtnęła się z Totmesem IV
Szuttarna II- jego córka Giluhepa hajtnęła się z Amenhotepem III
Artaszumara- Syn Szuttarny II, zamordowany przez kogoś zwanego U D-hi lub Uthi.
Tuszratta- Brat Artaszumara, panował dosyć krótko. Podczas jego rządów uwidoczniła się słabość Mitanni. Państwa wasalne Mitanni wraz z Amurru oraz Aziru wykorzystały ten fakt i podpisały tajny pakt z Suppiluliumą I. Kizzuwatna, państewko, które lata temu odłączyło się od państwa Hetytów, zostało ponownie zdobyte przez Suppiluliumę. Hetyta w swojej pierwszej kampanii syryjskiej wbił się do zachodniej doliny Eufratu i podbił Amurru oraz Nuhaszsze w Mitanni. Według późniejszych źródeł Suppiluliuma zawarł porozumienie z Artatamą II, który był wewnętrznym rywalem Tuszratty. Nie wiemy wiele o tym ludku poza tym, że tytułował się „królem Hurytów”, podczas gdy Tuszratta posiadał tytuł „król Mitanni”. Suppiluliuma zaczął kroić zachodni brzeg Eufratu i ponoć nawet najmniejsza owieczka oraz dziecko zostało zajuchcone (z gw. Poz. skradzione).
Suppiluliuma utrzymywał, że pojechał wszystkie miasta, które zbuntowały się za rządów jego starego. Niedobitki miały uciec do kraju Iszuwa, który z kolei był częścią Mitanni- było to pretekstem do wbicia się do państwa Hurytów. Dalej armia hetycka skierowała się ku stolicy Mitanni po drodze juchcąc i niszcząc wszystko, jednakże w ostateczności nie udało im się zdobyć Waszukanni. W ostatecznym rozrachunku hetycki najazd nie przyczynił się do upadku państwa Hurytów, ale znacząco je osłabił.
Podczas drugiej kampanii syryjskiej (1360) znowu przekroczył Eufrat i potem podporządkowali sobie Halab, Katnę, Arahati, Apinę, Mukisz i kilka innych miast. Wiadomo, że Hetyci wcielili do swojej armii żołnierzy pokonanych miast, dzięki czemu wzmacniali swoje siły, a dzięki wojakom z Arahati mogli zbudować własne „siły rydwanowe” by skontrować te należące do Hurytów.
Szattiwaza (lub Mattiwaza)- jeden z synów Tuszratta. Zwiał z Mitanni, gdy jego brat zamordował ich starego i przejął władzę. W tym czasie, korzystając z okazji, Asyria wyzwoliła się spod wasalstwa za sprawą Aszszur-Ubalita i pojechała Mitanni. Dzięki temu Artatama II (ok 1350) wraz z synem zyskali władzę w Mitanni i utrzymali dobre stosunki z Asyrią między innymi oddając słynne wrota ze srebra i złota.
Wygnany Szattiwaza prawdopodobnie zwiał do Babilonu, ale ostatecznie skończył na dworze króla Hetytów, który ożenił go z jedną ze swoich córek. Traktat między królem Hetytów a wygnańcem z Mitanni jest jednym z największych źródeł o tym okresie historycznym. Ale kontynuując dalej tę kaszanę, Pijaszszili, syn Suppiluliuma wraz z Szattiwazą poprowadził armię hetycką do Mitanni (a dokładniej przeciwko Irridu- miasto chyba to było), gdzie wg źródeł hetyckich, przekroczył Eufrat i Karkemisz. Spodziewali się radosnego powitania ze strony miejscowych ludków, ale jak to zwykle bywa, dostali gówno. Mimo to zwyciężyli Irridu i zyskali poparcie tubylców.
W międzyczasie asyryjska armia maszerowała na Waszukanni. Zdaje się, że król Mitanni zażądał pomocy od Asyryjczyków, ale w ostateczności nie otworzył temu wojsku bram (nie wiadomo dlaczego). Goście od Aszszur-Ubalita się wkurzyli i zaczęli oblegać miasto, co spowodowało niezadowolenie ludu Waszukanni. Zdecydował że lepiej będzie mu pod panowaniem Hetytów niż obecnego króla, więc wysłali posłańca do Irridu. W efekcie armia hetycka pomaszerowała na stolicę, po drodze poddały się im miasta Harran i Pakarripa. Pogonili Asyryjczyków do granicy.
Szattiwaza został królem Mitanni, ale po tym jak Suppiluliuma wziął w posiadanie Karkemisz i ziemie na zachód od Eufratu, królestwo Hurytów zostało ograniczone do Doliny Chaburu i Doliny Balich (Balikh). Niektórzy wybitni uczeni twierdzą, że Mitanni stało się marionetką Hetytów i strefą buforową między nimi a Asyrią, ale zapewne prof. Zawadzki powie, że to są kompletne bzdury. Około okresu panowania Hattusilisa III Mitanni zostało zajuchcone przez Asyrię, co było zasadniczym ciosem w prestiż Hetytów.
Shattuara I- Królewskie inskrypcje Adad-Nirari I wspominają o zbuntowaniu się Shattuara, któla Mitanni, oraz jego wrogich akcjach wobec Asyrii. Nie wiadomo kim był ten osobnik, ale przypuszcza się, że to syn Artatama II. Shattuara I został pojmany i wywieziony do Aszszur, gdzie złożył przysięgę wasalską Asyrii. Pozwolono mu wrócić do Mitanni, skąd miał płacić stały trybut.
Wasashatta- syn tego powyżej. Zbuntował się przeciwko Asyrii i szukał pomocy u Hetytów, ale ci byli pogrążeni wewnętrznymi sporami związanymi prawdopodobnie z uzurpacją Mursilisa III. Hetyci wzięli od Hurytów forsę, ale zrobili ich w bambuko i nie przysłali wojsk. Adad-Ninari I pojechał Mitanni i wcielił do państwa, aczkolwiek nie podjął działań przeciwko Hetytom. Po tym zwycięstwie Asyryjczyk tytułował się szarru rabu, czyli wielkim królem.
Shattuara II- syn albo bratanek Wasashatty. Tradycyjnie zbuntował się przeciwko Asyrii, którą rządził Salmanasar I. Pomocy udzielili mu Hetyci i nomadzi zwani Ahlamu. Jego armia była dobrze przygotowana i blokowała wszelkie górskie przejścia oraz studnie, dzięki czemu armia asyryjska cierpiała pragnienie. Ostatecznie Salmanasar I rozjechał go i jak twierdzi „zgładził 14,000 mężczyzn, a resztę oślepił i zabrał jako niewolników”.
Ponowny wzrost potęgi Hetytów (panowanie Suppiluliuma)
1380- Na tronie hetyckim zasiada Suppiluliuma. Podźwignął z ruin państwo hetyckie, wziął w ryzy Kasków (barbarzyńców w zagrażających Anatolii) i zaatakował Syrię (podczas wcześniej wymienionej przeze mnie „pierwszej kampanii syryjskiej”) zdobywając Halab (Aleppo). Amenhotep IV (1379-1362) uczynił Atona jedynym bogiem Egiptu. Nie wdał się w walki z Hetytami. Tymczasem zawiązana koalicja Mitanni, Katna, Kadesz, Alalah przeciw Hetytom zmusza Suppiluliumę do drugiej interwencji (1360). Hetyta podbija miasta koalicji, plądruje ziemie do stolicy Mitanni. Tutanchamon (1361-1352) nie reaguje. Kasyci mają wszystko w dupie i pozwalają kroić się wszystkim naokoło. Kadaszmanenlil I oraz Burnaburiasz II korespondowali i wymieniali się towarami z Amenhotepem III i Amenhotepem IV, więc woleli czerpać zyski z handlu niż wojować.
1354- faraon udziela pomocy Syrii najechanej przez Hetytów i wysyła wojska na Kadesz.
1350- Przepychanki w Mitanni. Morderstwa w rodzinie królewskiej i zamachy (Artatama II i reszta towarzystwa)
Szczegóły panowania Suppiluliumy w sekcji traktującej o Mitanni.
Wojny babilońsko-asyryjskie + reszty towarzystwa
Babilończycy zdawali sobie ze słabości swojego zaplecza (przez dolinę Dijali dostawali oni towary, którymi handlowali z Egiptem, zajęcie tego miejsca było by dla nich katastrofą). Seti I (1317-1304) wyprawił się na Syrię , dotarł do Katny i zmusił Amurru do zerwania układu z Hetytami. Ramzes II (1286-1265) dotarł do Libanu. Do starcia z Hetytami doszło pod Kadesz, ale nie była ona rozstrzygająca. Ramzes II na próżno próbował odzyskać władanie w Syrii. W 1284 podpisał pokój trwający do upadku imperium Hetytów (ok 1200)
1280- Traktat Ramzesa i Kadaszmanturgu (Babilon)
Konflikt asyryjsko-babiloński zaczyna się w 1347, gdy tron Babilonu obejmuje wnuk Aszszur-Ubalita Karahardasz, który jednak zostaje zahajtany, co prowokuje interwencję Asyryjczyka. Z nadania asyryjskiego na tronie Babilonu zasiada Kurigalzu II.
1335- Wojna Babilonu z Elamem.
Za panowania Enlil-Ninari (1329-1320) z Asyrii Kurigalzu atakuje jego państwo, ale bitwy nie przynoszą rozstrzygnięcia sporu i ustalają granicę na Małym Zabie.
Arik-den-ili (lub Arikdenilu) - władca Asyrii panujący w latach 1319-1308 p.n.e. W licznych wyprawach pokonał ludy mieszkające na wschód i północ od Asyrii. Z tego czasu pochodzą pierwsze wzmianki o pojawieniu się nowych plemion Ahlamu - Aramejczyków. W czasie swojego panowania przeorganizował administrację królewską - każdy z urzędników odpowiadał za określone zadania takie jak korespondencja czy rachunkowość. Od około 1319 p.n.e. zarządził prowadzenie kroniki najważniejszych wydarzeń tzw. Roczników królewskich. Jego synem był Adad-Nirari I.
Adad-Nirari I- król Asyrii w latach 1307 - 1274 p.n.e. Kontynuował podboje swoich poprzedników w Syrii, docierając do miasta Karkemisz nad Eufratem - dzięki temu Asyria uzyskała kontrolę nad większością szlaków handlowych łączących Mezopotamię z Anatolią. Korzystając z osłabienia Babilonu ze względu na konflikt z Elamem, Adad-Nirari zdobył dwie ważne twierdze huryckie: Nuzi i Arraphę. Konflikt z babilończykiem Nazimarrutaszem i przesunięcie granicy na południe od rzeki Zab. Następcą Adad-Nirariego został jego syn Salmanasar I.
Salmanasar I - władca Asyrii w latach 1274-1245 p.n.e. Syn Adad-Nirariego I. Prowadził liczne podboje (tłumaczone motywami religijnymi) na terenie północnej Mezopotamii i Kapadocji. Na dużą skalę stosował przymusowe wysiedlenia, a na nowo zdobytych terenach zakładał asyryjskie kolonie. Na wschodnim brzegu Tygrysu założył nowy ośrodek o nazwie Kalchu (obecnie Nimrud). Kilkakrotnie pokonywał wojska Hetytów. Dokonał też ostatecznego podboju resztek Mitanni, państewka Hanigalbat nad Chaburem.
W tym samym czasie, za panowania Kadaszman-Enlila II (1279-1265) Elamita Ubtaszabapurusza atakuje Babilonię i pustoszy tereny Esznunny. Kasyci w kleszczach.
Tukulti-Ninurta I - król Asyrii w latach 1244-1208 p.n.e. Podczas jego panowania państwo asyryjskie znajdowało się w apogeum swej świetności. Jako pierwszy władca Asyrii przekroczył Eufrat i złupił hetycką część Syrii wyprawiając się do samej Anatolii. Około 1235 p.n.e. dokonał najazdu na Babilon, w trakcie którego złupił większość miast babilońskich jak i samą stolicę, która ograbił m.in. z posągu jej narodowego bóstwa Marduka. Na miejsce władcy Babilonii wprowadził asyryjskiego namiestnika. Na znak swojej potęgi nadał sobie tytuł "król Sumeru i Akadu, króla Sippar i Babilonu". Rozpoczął również budowę potężnego kompleksu pałacowego po drugiej stronie Tygrysu, naprzeciw stolicy Asyrii Aszuru. Kompleks pałacowy nosił nazwę Kar-Tukulti-Ninurta (co oznacza przystań Tukulti-Ninurty). Wysokie koszty budowy pałacu doprowadziły do fali niezadowolenia, a w efekcie do pałacowego przewrotu w roku 1208 p.n.e. i zamordowania Tukulti-Ninurty. Niedługo potem nastąpił szybki upadek imperium asyryjskiego.