TPL II - WYKŁAD 4

23.10.2008r.

Sterylizacja - Zasady pracy aseptycznej

Konserwacja leków

Sterylizacja - wyjaławianie ma na celu zabicie, inaktywację lub usunięcie drobnoustrojów z leku lub

przedmiotów używanych do jego wytwarzania oraz opakowania

W praktyce stosuje się różne metody wyjaławiania:

1. wyjaławianie na drodze mechanicznej za pomocą sączenia przez odpowiednie sączki. (metoda ta w zasadzie nadaje się wyłącznie do roztworów rzeczywistych)

2. wyjaławianie na drodze fizycznej

• działanie podwyższoną temperaturą

• za pomocą suchego, gorącego powietrza

• za pomocą pary wodnej

• działanie różnego typu energią

• za pomocą promieniowania nadfioletowego

• za pomocą promieniowania jonizującego

3. wyjaławianie na drodze chemicznej

• za pomocą gazów (np. tlenek etylenu)

• tlenek etylenu stosowany jest do konserwacji owoców cytrusowych

• da jabłek może być również stosowany dwutlenek węgla

• stosunkowo bezpieczny

• za pomocą środków bakteriobójczych lub bakteriostatycznych, często w połączeniu z działaniem podwyższonej temperatury

4. wyjaławianie suchym gorącym powietrzem

• suszarki

• tunele (280st - 25 - 30 min.)

• szkło

• Sposobem kontroli skuteczności zabiegu wyjaławiania jest „test bakteriologiczny”, polegający na umieszczaniu pomiędzy ogrzewanymi przedmiotami zatopionej rurki z zarodnikiem nie chorobotwórczym w temp. szczepu Clostridium tetani

• Zarodniki te giną w temperaturze:

150 st 30 min.

160 st 12min.

170 st 5 min.

180 st 1 min.

• W Polsce produkuje się oparte na podanej zasadzie tzw. „sporotesty”

Wyjałowienie parą wodną

• może odbywać się pod zwiększonym ciśnieniem (para nasycona) lub pod ciśnieniem atmosferycznym w swobodnie przepływającej parze wodnej

• podstawową metodą wyjaławiania leków jest ogrzewanie parą wodną pod ciśnieniem w autoklawie

• do wyjałowienie w wolno przepływającej parze wodnej służy aparat Kocha

• wyjałowienie ma prowadzić do otrzymania produktu jałowego, tj. wolnego od zdolnych do rozwoju drobnoustrojów. Z uwagi na różną wrażliwość form wegetatywnych, zarodników oraz różnych szczepów bakterii skuteczność wyjaławiania zależna jest od ścisłego przestrzegania przepisanych parametrów.

Wyjałowienie za pomocą sączenia

• do wyjaławiania gazów używa się sączka z waty szklanej lub bawełnianej

• do sączenia wyjaławiającego używa się:

• sączków ceramicznych - świece Berkeflerda lub Chamberlanda

• sączków ze szkła spiekanego - Scotta o wielkości porów G-5

• sączków celulozowych - modyfikowanych - Seitza EK - EKS

• sączków membranowych

• do sączenia używamy układów z pompą ssącą i kompresorem, pompy wodne, rotacyjne pompy olejowe

• każdy z rodzajów sączków musi być w odpowiedni sposób wyjaławiany - zaleca się autoklaw 120 st - 30 min.

• dla odpowiedniego rodzaju sączku wielokrotnego użytku jest podany sposób przemywania - mycia

Wyjałowienie w podwyższonej temperaturze

• wrażliwość drobnoustrojów na podwyższoną temperaturę jest bardzo różna

• formy wegetatywne giną przeważnie w temperaturze 60 - 70 st, w wyniku denaturacji białka lub uszkodzenia centrów aktywności enzymatycznej

• indywidualna dla mutacji szczepów oraz składu środowiska

Farmakopea Polska i inne podają warunki i rodzaj sterylizacji dla odpowiedniej postaci leku

Wyjałowienie promieniowaniem nadfioletowym

• stosuje się głównie do wyjaławiania powietrza

• optimum działania bakteriobójczego mieści się w zakresie fal o długości 210 - 330 μm, max - 254μm

• mechanizm działania polega na zmianach w budowie białka (fale krótkie) oraz jego rozpadzie fotolitycznym (fale długie)

• promienie te hamują syntezę kwasu dezoksyrybonukleinowego

• najskuteczniejsze działanie bakteriobójcze występuje przy wilgotności 60 - 65%; przy wyższej zmniejsza się

• źródłem promieniowania nadfioletowego są lampy kwarcowe

• dawka niezbędna dla zabicia drobnoustrojów waha się w granicach 0,5 - 100 mili x Wat x sec. / cm²

Wyjałowienie promieniowaniem jonizującym

• stosuje się do wyjaławiania, tzw. zimnej sterylizacji

• dzielimy na 2 grupy:

• promieniowanie korpuskularne

• promieniowanie kodowane, czyli strumień tzw. szybkich elektronów wytwarzających w rurce próżniowej napięcia 3 - 4 milionów wolt

• promieniowanie β - wydzielane przez pierwiastki radioaktywne

• promieniowanie elektromagnetyczne - promieniowanie Rentgena (p. miękkie, p. twarde)

• promieniowanie β - wydzielane przez naturalne i sztuczne pierwiastki radioaktywne - „Co⁶⁰”

• zastosowanie do sterylizacji przyrządów chirurgicznych, implantów stomatologicznych

Większość związków nie jest fotostabilna.

Odrębnym zagadnieniem jest wpływ promieniowana jonizującego na substancje lecznicze (znaczna degradacja)

Wyjałowienie na drodze chemicznej

• za pomocą gazów

• tlenki siarki, olejki eteryczne

• formaldehyd (dodatek do niektórych szamponów)

• tlenek etylenu (właściwości alkilujące)

• β - propiolakton

• ozon

• wyjaławianie dodatkiem środka bakteriobójczego i bakteriostatycznego

• środki konserwujące

Praca w warunkach aseptycznych

• boks aseptyczny

• skrzynka do pracy aseptycznej

• przygotowanie boksu do pracy aseptycznej

• przygotowanie pracownika do pracy w boksie

Konserwacja leków

• konserwacja leków ma na celu zachowanie jakości preparatów farmaceutycznych z punktu widzenia wymagań czystości mikrobiologicznej

• konserwacja zabezpiecza przed wtórnym zakażeniem

• zabezpiecza lek - uniemożliwiając rozwój drobnoustrojów w lekach przeznaczonych do wielokrotnego użytku (10)

• konserwacja zalecana jest w przypadku, gdy szczególnie obawiamy się obecności drobnoustrojów, grzybów

• stosuje się ją do preparatów jałowych, jak i tych, dla których jałowość jest wymagana

• środki konserwujące dodawane do prawidłowo wykonanych preparatów mają zapobiegać zakażeniu gotowego leku w czasie jego użytkowania lub przechowywania

• skutki zakażenia leku to możliwości rozwoju schorzeń u pacjenta leczonego danym preparatem

• w praktyce medycznej zanotowano liczne przypadki niebezpiecznych schorzeń, wywołanych przez drobnoustroje zanieczyszczające preparaty farmaceutyczne

• związki przeciwbakteryjne, aby mogły służyć do konserwacji muszą odpowiadać stałym, określonym wymaganiom, ustalonym z punktu widzenia bezpieczeństwa chorego oraz zachowywać odpowiednią jakość leku.

Cechy idealnego środka konserwującego:

• rozpuszczalność w stężeniu leku, wymagającym konserwacji

• właściwości lipofilowe i hydrofilowe (HLB)

• brak zapachu, smaku, barwy oraz aktywności i trwałości w środowisku o różnym pH i temp.

• działanie na drobnoustroje

• działanie w małych dawkach na liczne drobnoustroje

• szczególna skuteczność w pożądanym kierunku

• szybkie działanie przeciwbakteryjne

• trudność wytwarzania form opornych

• działanie na ustrój człowieka

• brak działania toksycznego

• brak działania alergizującego

• brak działania drażniącego

Mechanizm działania

• uszkodzenie błony komórkowej bakterii

• koagulacja białka

• zablokowanie wolnych grup sulfhydrylowych

• grupa -SH zostaje zablokowana, np. przez czynnik utleniający, następuje uszkodzenie komórki, a nawet jej obumieranie

• antagonizm chemiczny

• enzym będzie wykazywał powinowactwo do konserwantu

• związek może zastąpić substrat i zaburzyć, a nawet przerwać normalne procesy metaboliczne komórki hamując jej reprodukcję

- 11 -

---