Dr D. Makowiecka
WYKŁAD I 25.02.09
Wybrane zagadnienia z kryminologii.
Literatura:
Hołyst- Kryminologia
Hołyst- Wiktymologia
Hołyst- Suicydologia
Falandysz L- W kręgu kryminologii radykalnej
Siemaszko- Granice tolerancji. Wokół teorii zachowań dewiacyjnych.
Siemaszko, Marczewski- Atlas przestępczości w Polsce
Urban- Zachowania dewiacyjne dzieci i młodzieży
Bielicki E- Z problematyki resocjalizacyjnej, patologia społeczna, indywidualna, etiologia kryminalna.
Definiowanie kryminologii.
Etapy definiowania kryminologii:
Jako niesamodzielna dziedzina nie podlegała definiowaniu. Interesowała się normami oraz wycinkiem zachowania przestępcy, przyczynami oraz sposobami pomocy przestępcom, podlegała prawu karnemu. Wg. Krzymuskiego naukę prawa karnego pojmowano w dwojakim rozumieniu obszerniejszym i ściślejszym.
Szerokie rozumienie- sensu largo- obejmuje ona całą kryminologię, tj. system badan teoretycznych mający za przedmiot wszystkie kwestie dotyczące przestępstwa i kary a nie tylko te, które odnoszą się do stosunków między władzą każącą a przestępcami.
Wąskie rozumienie- sensu stricte- dotyczy wyłącznie badania kwestii tego ostatniego rodzaju, więc jest tylko nauką o zasadach i przepisach karnych rządzących działalnością represyjną państwa przeciwko przestępcom.
Kryminologia staje się odrębną dziedziną naukową. W centrum zainteresowania są przyczyny przestępczości, metody jej zachowania, penologia(nauka o karze). Założycielem i twórcą prawa karnego oraz polityki kryminalnej był Austriak Hans Gross. Nauka ta rozwijała się, stała się nawet nauką nadrzędną a wszystkie inne podporządkowały się do niej.
Koncepcja F. Wonlichta. W tej koncepcji ukazano kryminologie jako naukę o przyczynach i zjawiskach przestępczości obok kryminalistyki, prawa karnego w systemie nauk prawno-karnych.
Kryminalistyka=> nauka o sposobie zbierania dowodów.
Koncepcja wywodziła się z USA. Została powiązana z systemem penitencjarnym. Zorientowano się, że podstawą badań i przeciwdziałania przestępczości jest praca u podstaw. Należy pracować tam, gdzie jest najwięcej przestępczości.
Koncepcja L.Lernella odróżnia definicję kryminologii sensu stricte i sensu largo. Przez kryminologię rozumie naukę o czynniku genetycznym przestępstwa. Natomiast kryminologię w szerokim sensie określa jako naukę o czynniku genetycznym przestępstwa. Czyli etiologię kryminalną. Etiologia przestępstw= czynnik genetyczny. Naukę o różnorodnych cechach i objawach czynów kryminalnych oraz naukę o strukturze i dynamice kryminalnej.
Definicja Wg Walczaka w rozumieniu wąskim uważa on iż przedmiotem kryminologii jest badanie przyczyn przestępczości, jej form, prawidłowości i zależności związku z przestępstwem, przestępcą i przestępczością.
Wg. Marka uważa on iż przedmiotem kryminologii jest problematyka etiologii dynamiki i struktury kryminalnej. Skuteczności polityki zapobiegania i zwalczania przestępczości. A w szczególności stosowanie jej w ramach metod i środków karnych i poza karnych oraz formułowanie postulatów w tym zakresie.
Wg. Tyszkiewicza- uważał on iż kryminologia jest nauką która bada przestępstwo, przestępczość, przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości.
Wg. Hołysta- kryminologia jest nauką o przestępcy i przestępstwie. O objawach i przyczynach przestępczości i innych związkach z nią zjawiska patologii społecznych oraz ich zapobiegania, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwej kary. Finalnym celem kryminologii jest zapobieganie przestępczości.
Przedstawiciele kryminologii
W I okresie(do 1918 roku) przetłumaczono dzieło Lombroso, jego teoria wyłania człowieka- urodzonego przestępcę. Kolejny był L. Przybicki- teoretyk marksista i krytyk teorii Lombroso. J. Makarewicz- wybitny specjalista do spraw prawa karnego. Odnosił się do badań socjologicznych i antropologicznych. Tymianowski- przeprowadził badania chorych psychicznie przestępców i grupę ludzi zdrowych nieprzestępców. Osoba chora funkcjonuje w swoim własnym świecie.
W okresie II(między wojenny) A. Ettinger- był kryminologiem, publicystą , socjologiem, autor pracy „Zbrodniarz w świetle antropologii i psychologii”. Skrytykował poglądy Lombroso. Upatrywał się źródeł przestępstw w ustroju kapitalistycznym. St. Batawia- „Wstęp do nauki o przestępstwie”. Skrytykował wrodzone czynniki przestępcy. L. Redzinowicz docent Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Autor „Podstawy nauczania o więziennictwie” T. Kuczma prawnik, autor dzieła „Genetyczne ujęcie przestępstwa”. To genetyczne ujęcie przestępstwa którego istotą jest wszechstronne badanie całokształtu czynników kryminogennych i uwzględnianiem interakcji.
III okres- Polska powojenna. Nastąpiło zahamowanie działań. Kryminologia jako nauka samodzielna nie ma racji bytu. Musi ona być nauką prawa karnego. W 1956 sytuacja zmieniła się w Polsce ponieważ w latach 50-tych pojawił się problem chuliganów. W 1968 roku wprowadzono prawo karne jako obowiązkowe prawo dla studentów, patologia społeczna oraz podstawy resocjalizacji. W 1954 powstał Zakład Kryminologii Instytutu Państwowego i prawa polskiej akademii nauk w Warszawie ze Stanisławem Batawią na czele. W 1974 roku powstała instytucja między resortowa, ułożono rozległy program badawczy, powstały rozległe publikacje. W 1972 powstał Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacyjnej gdzie prowadzono badania dotyczące problematyki kryminologicznej. Prowadził je prof. Podgórecki.
Typologia przestępców wg. E. Ferriego:
Z urodzenia: obciążony jest dziedzicznie wśród przodków są przestępcy, alkoholicy, osoby dotknięte chorobami wenerycznymi, psychiatrycznymi
Obłąkani: chorzy psychicznie
Z namiętności: dwie postaci napięcia:
Emocjonalne
Nagłe i ustające
Przestępstwa z namiętności chronicznej np. kobieta chronicznie zazdrosna o męża. Przestępstwa z namiętności nagłej i ustającej np. kobieta zazdrosna o męża, jej furia trwa kilka minut i ustaje. Nie powtarza więcej tego błędu.
Przypadkowi: popełnia czyn pod wpływem otoczenia rodzinnego i społecznego np. mąż alkoholik bije żonę i dzieci, kobieta kilkanaście lat wytrzymuje i w końcu wybucha i zabija męża w wyniku przypadku.
Z nawyknienia: nabył przyzwyczajenia do popełniania przestępstw, rodzą się one najczęściej pod wpływem środowiska
Działający nieumyślnie- pseudoprzestępca działający nie w złej woli tylko z nieostrożności.
TERIMINY I ŹRÓDŁA INFORMACJI O PRZESTĘPCZOŚCI
Rozmiar przestępczości- udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności członków społeczeństwa.
Rodzaje przestępczości:
Przestępczość rzeczywista- jest to ogół czynników przestępczych jakie zostały popełnione w danej jednostce czasu na danym terytorium jest to tzw. Ciemna liczba.
Przestępczość ujawniona- to ogół czynników o których informacje uzyskały organy ścigania i wszczęły postępowanie przygotowawcze, nie wszystkie czyny w momencie wszczęcia postępowania są kwalifikowane jako czyny przestępstwa. Np. sąsiadka nie umyła podłogi na klatce, choć była jej kolej.
Przestępczość stwierdzona- to ogół czynników których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego.
Przestępczość osądzona- charakter czynu jako przestępstwa został stwierdzony w trakcie rozprawy sądowej.
Statystyki przestępcze:
Statystyka policyjna- Komenda Główna Policji wprowadziły Policyjny system informacyjny. Celem tego systemu jest obserwacja zjawiska przestępczego, rozmiaru i cech charakterystycznych dla środowisk przestępczych, a także zmian wskaźników i dostarczeniu niezbędnych danych w zapobieganiu i ściganiu przestępczości do badań kryminologiczno- statystycznych. Zaletą statystyki policyjnej jest zakres rejestracji i jej operatywności. Obejmuje ona najobszerniejszą masę zarejestrowanych zdarzeń o charakterze przestępczym. Wada natomiast jest często jej niedokładność.
Statystyka sądowa- rejestr osób prawomocnie skazanych prowadzi ministerstwo sprawiedliwości, na podstawie kart karanych i zawiadomień sporządzonych z zawiadomień sporządzonych przez sądy i organy prokuratury. Podstawowa jednostka obliczeniowa statystyki sądowej jest osoba skazana prawomocnym wyrokiem. Zaletą tej analizy jest duży zakres danych o przestępstwie i sprawcy zweryfikowanych w toku postępowania przygotowawczego i sądowego. Dostarcza informacji o zdarzeniach które miały miejsce w przeszłości. Stosunkowo duża rozpiętość między czynem a ostateczną oceną prawomocna utrudnia wykorzystanie statystyki sądowej jako narzędzia bieżącej polityki kryminalnej. Statystyka sądowa obejmuje mniejszą masę przypadków, skazań niż zarejestrowanych przestępstw w statystyce policyjnej i prokuratorskiej. Wpływa to na wiele czynników związanych z poziomem działalności organów ścigania, karnego i wymiaru sprawiedliwości.
Statystyka więzienna- dotyczy osób tymczasowo pozbawionych wolności oraz innych danych związanych z funkcjonowaniem organizacyjnym więziennictwa a także z działalnością tej służby. Podstawowymi jednostkami sprawozdawczymi są areszty śledcze, zakłady karne. Statystyka więzienna obejmuje najmniejszą masę przypadków. Nie każda osoba skazana prawomocnym wyrokiem odbywa karę pozbawienia wolności. Wpływa to automatycznie na obniżenia masy statystycznej.
Dorastanie społeczne: dorastanie do pełnienia ról społecznych, socjalizacja, dorastanie
społeczne, dojrzewanie młodego człowieka do pełnienia ról społecznych, np. rola matki, żony,
studenta, pracownika, dojrzewanie płciowe.
Dorosłość w postaci dorosłości - utrzymanie się samemu.
Burza hormonów
Struktura przestępczości
Struktura przestępczości - jako zmianę traktuje się społeczne niebezpieczeństwo tzn. przestępstwa można uporządkować wg skali wzrastającego społecznego niebezpieczeństwa. Skalę taką wyznacza wymiar kary, którą zagrożony jest dany czyn przestępczy. Uzyskuje się wówczas klasyfikację przestępstw wg ciężaru gatunkowego. Za podstawowe kryterium podziału zbioru przestępstw dla każdej analizy kryminologicznej przyjmuje się powszechnie przedmiot zamachu przestępczego określony w kategoriach praktycznego stosowania prawa. Klasyfikowanie zbioru przestępstw wg przedmiotu zamachu jest po prostu wyróżnieniem przestępstw podobnych, a więc takich, które są skierowane przeciwko temu samemu lub zbliżonemu rodzajowo dobru chronionego prawem, np. gwałt zbiorowy a gwałt jednego przestępcy. Uzyskuje się wówczas takie podzbiory jak przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, mieniu, tj. tego przedmiotu (dobra atakowanego) przeciwko, któremu skierowany jest dany poszczególny typ przestępstwa. Wynik takiej klasyfikacji polegający na ujęciu zbioru przestępstw grupy o określonej jednorodności stanowi systematyka części szczegółowej Kodeksu Karnego. Jeśli zaobserwowany w rzeczywistości zbiór przestępstw w poszczególnych klasach to mówimy, że dana jest struktura przestępstw wg przyjętego kryterium klasyfikacyjnego. Dopiero wówczas można ustalić wzajemne relacje ilościowe między przestępstwami ujętymi w poszczególne klasy oraz udział poszczególnych grup przestępstw w całym badanym wzorze.
Dynamika przestępczości (tendencje wzrostowe, tendencje spadkowe) Przed dynamikę przestępczości rozumie się tempo i kierunek zmian podstawowych cech zbioru czynów przestępczych. Za podstawowe narzędzia analizy dynamiki przestępstw przyjmuje się liniowy model tendencji rozwojowej, na podstawie którego ocenia się wpływ czynników kryminogennych, rozmiary wahań sezonowych oraz amplitudę wahań przypadkowych.
Obszar ciemnych liczb
Przy ocenie danych statystycznych należy pamiętać, iż żadne zestawienie nie obejmuje wszystkich przestępstw rzeczywiście dokonanych. Przestępstwa rzeczywiście dokonane określa się mianem ciemnej liczby w odróżnieniu od przypadków ujawnionych przestępstw (jasna liczba). W najnowszej literaturze kryminologicznej odróżnia się kilka obszarów ciemnej liczby przestępstw:
stanowią przestępstwa, które nie zostały zgłoszone policji
są to przypadki ujawnionych przestępstw, których sprawcy nie zostali wykryci
ten obszar wypełniają przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale ze względu na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapadł wyrok wskazujący
stanowią przestępstwa, za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądowym, jednakże nie wszystkie przestępstwa były znane organom policji i objęte aktem oskarżenia.
WYBRANE TEORIE KRYMINOLOGICZNE
Teorie antropologiczne- istotą jej jest pogląd, że człowiek rodzi się z predyspozycjami do zachowania przestępczego. W ten sposób powstała idea przestępcy z urodzenia. Twórcą tej teorii był Cezar Lombroso. Po zbadaniu kilku tysięcy przestępców stwierdził, że istnieje wiele specyficznych atletycznych cech odpowiedzialnych za popełnianie przestępstw.
Cechy takie jak:
Cofnięte czoło
Silnie rozwinięte kości policzkowe
Duże, odstające uszy
Nieprawidłowe uzębienie
Równocześnie z tymi cechami występuje:
Otępienie uczuciowe
Impulsywność
Okrucieństwo
Niska inteligencja
Posiadanie wymienionych cech zdaniem Lombroso decyduje o zachowaniu przestępczym, przyczym niektóre z nich przesądzają nawet o rodzaju zachowania przestępczego. Natomiast potencjalnego przestępcę można rozpoznać po jego fizjonomii. Teoria Lombroso była ostro krytykowana i odrzucona przez badaczy.
Kolejni badacze doszukiwali się przyczyn zachowania przestępczego w __________________. Do wybitnych jego przedstawicieli należeli Kretschmer i Sheldon. Dostrzegali oni ścisły związek między właściwościami budowy ciała a właściwościami psychicznymi. Wg. Kretschmera istnieją typy ___________________:
Astenik
Atletyk
Pyknik
Dysplastyk
Włączył __________________________________________________
Schizofrenia
Psychoza maniakalno depresyjna
Schizofrenia związana jest z typem atletycznym i astenicznym, zaś psychoza maniakalno depresyjna związana jest z typem pyknicznym..
Jego zdaniem zachowanie przestępcze występuje głównie u schizofreników. Wpływ na etiologię zachowania przestępczego wywarły teorie do kierunku psychoanalitycznego. Z. Freud wyróżnił trzy typy sfery psychiki człowieka:
Id
Ego
Superego
Na gruncie kierunku biologicznego kryminologii znajdujemy teorię endokrynologiczną według której wpływ na zachowania przestępcze ma funkcjonowanie gruczoły dokrewne.
M. Schlap i Smith przypisują zaburzeniom gruczołów istotną rolę kryminogenną. Wg. Nich 1/3 przestępców wykazuje zaburzenia w funkcjonowaniu tych gruczołów.
Kierunek psychologiczny dąży do wyjaśniania związku pomiędzy określonymi właściwościami psychofizycznymi jednostki i jej zachowaniem przestępczym. Wśród tych właściwości wyróżnia się ograniczoną sprawność umysłową, czyli zaburzenia psychotyczne i psychopatyczne.
Właściwości osobowościowe tych osób:
Agresywność
Zewnątrz sterowalność
Osobowość psychopatyczna i socjopatyczna
Wymienia się taki stan potencjalnego przestępcy określany jako „psychiczne niedostosowanie, nieumiejętność zaspokajania potrzeb w warunkach danego środowiska”.
Wyróżniamy również aspołeczność czyli postępowanie niezgodne z dobrem ogółu społeczeństwa.
Wyróżnia się dwa typy socjopatów:
Dysocjalni- to ludzie zdolni do moralnej samokontroli, ale zachowują się zgodnie z zasadami współżycia z ludźmi w stosunku tylko pewnej wąskiej grupy ludzi. Np. rodziny, grupy przestępczej. Natomiast pozostałych ludzi traktują jako wrogów albo ludzi obojętnych wobec, których nie Obowiązują zasady społecznego traktowania.
DYSOCJALNOŚĆ -Obejmuje osoby włączone do grup i systemów społecznych, dysfunkcjonalnych w stosunku do społeczeństwa i równocześnie wrogich wobec niego, np. do grup przestępczych, organizacji mafijnych. Jednostki dysocjalne potrafią podporządkować się normom funkcjonującym w tych grupach i wspólnie atakuje społeczeństwo
Antysocjalni- to tacy którzy całkowicie pozbawieni są dążeń społecznych a także więzi społecznych. Są to ludzie pozbawieni zdolności życzliwego traktowania innych ludzi, pozbawieni zdolności empatycznych. Mają na celu zaspokojenia wyłącznie swoich potrzeb. ANTYSOCJALNOŚĆ -Zachowania destruktywne; to wykolejenie społeczne spowodowane jest brakiem jakichkolwiek norm moralnych. Rozwija się pod wpływem uszkodzenia czynników organicznych (charakteropatia), jak i też środowiskowych (socjopatia).
ASOCJALNOŚĆ -Cechuje osoby wyobcowane z życia społecznego, ignorujące wymagania społeczne, ale nie oddziałujące dysfunkcjonalnie poprzez atak. Istotna cecha nie jest tu wrogość, ale raczej obojętność, izolowanie się, chęć prowadzenia życia niewypełnionego żadnymi obowiązkami społecznymi i unikanie nacisku oczekiwań społecznych.
Współczesna kryminologia odrzuca zdecydowanie tezy o występowaniu skłonności przestępczych jako genetycznie uwarunkowanych predyspozycji do naruszania prawa, natomiast przyjmują że mogą istnieć pewne indywidualne cechy, którymi charakteryzuje się przestępca, ale wcale nie oznacza to, że te cechy są genetycznie uwarunkowane. Mogły one się wykształcić w procesie socjalizacji, czyli na skutek oddziaływań wychowawczych. Istotną rolę w genezie przestępczości odgrywają czynniki biopsychiczne. Pierwotną przyczyną zachowań antysocjalnych jest utrudniona akceptacja społeczna spowodowana uszkodzeniem funkcji psychicznych. Charakteryzują się one nieprawidłowym rozwojem życia uczuciowo- popędowego idącym w parze z nieznacznym upośledzeniem sprawności indywidualnej.
Na rozwój kierunku socjologicznego miały wpływ teorie: anomii E. Durkheima, rozszerzona przez R. Mertona, teoria zróżnicowanych postanowień Sutherlanda, teoria zróżnicowanej identyfikacji, niektóre teorie podkultur i teoria naznaczenia społecznego Lemerta.
TEORIA MERTONA I DURKHEIMA- to taka sytuacja społeczna w której panujący system norm jest zdezintegrowany i konfliktowy a jednostka jest postawiona w konieczności przystosowania się do panujących wymagań.
Według Durkheima anomia określa stan społeczeństwa, w którym różne funkcje nie są wzajemnie do siebie przystosowane oraz stan braku norm, który jest właściwością całej struktury społeczno - kulturalnej. Zdaniem Mertona, anomia to "(...) załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami".
Merton przedstawia strukturę społeczną jako czynnik produkujący motywację zachowań ludzkich-konformistycznych i dewiacyjnych, które genetycznie nie różnią się między sobą.
TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH POSTANOWIEŃ SUTHERLANDA- teoria ta mówi, że każde zachowanie przestępcze jest wyuczone. Zachowania konformistyczne i nonkonformistyczne są przyswajane w toku socjalizacji. Teoria Sutherlanda składa się z dziewięciu twierdzeń , które koncentrują się na zróżnicowanych wzorach zachowań przestępczych. Uczenie się zachowań przestępczych następuje w procesie interakcji z innymi ludźmi.
TEORIA NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO LEMERTA-
Specyficzny ciąg reakcji społecznych na obecność dewianta (dewiacji) sprawia, iż pewne jednostki zaczynają się zachowywać zgodnie z tym, o co są przez społeczeństwo osądzane, a więc zgodnie z przyczepionymi im etykietami (np. chłopiec, który zawsze przestrzegał prawa, a który przypadkiem został uznany za nieletniego przestępcę - poprzez sam fakt nadaniu mu tej etykiety, a więc stygmatyzacji, zaczyna się zachowywać jak przestępca). Przyczyną tego jest fakt, iż jednostki poddane procesowi stygmatyzacji, wytwarzają negatywny obraz samego siebie, a który wpływa na ich późniejsze zachowanie.
5