11. Wymiar sprawiedliwości Unii Europejskiej. Podstawy instytucjonalne i procesowe.

Agnieszka Żałopa

11.1. Ogólnie

Kontrola przestrzegania prawa wspólnotowego - na 2 poziomach:

1. sądowym - ETS, SPI, sądy krajowe

2. pozasądowym - instytucje wspólnotowe: PE, Rada UE, KE, TO + Rzecznik Praw Obywatelskich + organy administracyjne (na szczeblu krajowym)

Sądy wspólnotowe - specyficzne, wykraczają poza tradycyjne systemy wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich. Specyfika polega na:

1. terytorialny zakres - granice jurysdykcji rozciągają się na 27 państw

2. rola i znaczenie w systemie prawnym UE - mogą rozpatrywać różne sprawy, w których stronami są państwa członkowskie, instytucje wspólnotowe, osoby prawne i fizyczne (wyjątkowo szeroki zakres)

3. funkcje - łączą funkcje sądów międzynarodowych, arbitrażowych, najwyższych i administracyjnych

11.2. Podstawy prawne i systemowe

ETS - od 18 IV 1951 (TEWWiS) - jako sąd tylko dla jednej wspólnoty

Kiedy powstały EWG i Euratom Konwencja z dnia 25 marca 1957 o niektórych wspólnych instytucjach wspólnotowych - dotyczy ETS i Wspólne Zgromadzenie (przyszły PE), które od tej pory są właściwe dla wszystkich trzech wspólnot.

Podstawy prawne ETS:

1. traktaty założycielskie trzech wspólnot (jak wygasło o EWWiS to dwóch)

2. TUE

3. Statut ETS

4. Regulamin ETS

SPI - od 24 X 1988 - decyzja Rady o utworzeniu SPI - nowa struktura: ETS = TS (Tryb. Spraw.) + SPI (ale! Traktat Nicejski - SPI otrzymuje status osobnej instytucji wspólnotowej)

Struktura po TN:

11.3. Uprzywilejowana pozycja sądów wspólnotowych.

TWE - mają zapewniać poszanowanie prawa przy interpretacji i stosowaniu traktatów.

ETS - sam sobie doprecyzował, że ma zapewniać praworządność i przyczyniać się do demokratyzacji WE

Czyli: kontrola działań instytucji wspólnotowych i ochrona praw jednostki.

Jurysdykcja oparta na kompetencjach powierzonych - sądy te mogą korzystać tylko z kompetencji nadanych im przez traktaty.

Obydwa sądy mają prawo do autorytatywnego określania granic wykonywania kompetencji pozostałych instytucji wspólnotowych.

Pozostałe instytucje nie mają ŻADNEGO wpływu na kompetencje Trybunału. - brak jakiegokolwiek nadzoru ze strony innych instytucji.

11.4. Rola sądów krajowych w całym ambarasie.

- kompetencja generalna do stosowania prawa wspólnotowego należy do sądów krajowych

Sądy krajowe - kompetencja o charakterze generalnym

Sądy wspólnotowe - kompetencja o charakterze szczególnym

Obowiązki, zakazy i uprawnienia sądów krajowych:

1. obowiązek przestrzegania prawa wspólnotowego bla bla bla

2. ob. Przestrzegania zasad pierwszeństwa i skutku bezpośredniego PW (prawa wspólnot.) w PK (prawie krajowym)

3. ob. Chronienia jednostki, tak jak normy PW nakazują

4. ob. Przyznania odszkodowania, komuś kto ucierpiał, bo PW nie było stosowane

5. ob. Dbania o efektywność - prawo krajowe ma być dostosowane

6. podmioty prywatne też muszą przestrzegać, sądy krajowe mają się konsultować z instytucjami WE

7. zakaz kwestionowania ważności norm prawa wspólnotowego

8. nie stosować norm krajowych sprzecznych z PW

9. prawo do pytań prejudycjalnych do ETS i SPI

11.5. Pozasądowa kontrola

1. rola PE - kontrola przez współtworzenie PW i przy pomocy petycji i komisji śledczych

petycje - niesformalizowana skarga. Są wnoszone do PE przez obywateli UE rejestrowane sprawdzone pod względem merytorycznym, później PE decyduje co z tym dalej zrobić (odrzucić albo przekazywać dalej)

komisje śledcze - wprowadzone przez Traktat z Maastricht, PE na żadanie ¼ członków ustanawia tymczasową komisję śledczą, one sporządzają sprawozdanie dla PE - PE jak wyżej (dotąd tylko raz PE tego użył)

2. rola RPO - przyjmuje skargi od obywateli UE, rejestruje je i ocenia, może wszcząć postępowanie na podstawie skargi lub bez niej (z urzędu). Inne instytucje muszą mu udostępniać wszelkie informacje. Najczęściej doprowadza do porozumienia polubownego.

3. Rola KE - może zaskarżać akty PE i Rady UE, może też się domagać od tych instytucji ustanowienia potrzebnych aktów prawnych. Kontroluje też działania w kwestiach prawnych ze strony państw członkowskich. Szczególnie kontrola podmiotów krajowych w sferze prawa konkurencji - może wydawać decyzje porządkowe stwierdzające uchybienie i nakładać kary pieniężne.

11.6. Właściwości ETS i SPI

- jurysdykcja ETS i SPI rozciąga się głównie na I filar. TA - rozszerzył, w ograniczonym stopniu na jurysdykcję III filara. (II filar poza kompetencjami)

ETS i SPI właściwe (jak już wspominałam) w następujących sporach:

1. między instytucjami Wspólnot

2. między Wspólnotami a państwami członkowskimi

3. miedzy państwami członkowskimi

4. w sprawach wnoszonych przez os. fizyczne i prawne

ETS - kiedy podmiotem skarżącym jest państwo członkowskie, instytucja WE lub EBC, a SPI gdy osoba prawna lub fizyczna.

ETS

Skargi rozpatrywane przez ETS dzielimy na:

1. sporne -na 334 stronie wymienione, ale ogólnie chodzi o to, że to są takie agresywne skargi o to, że ktoś coś źle robi albo tego nie robi…

2. niesporne - zgodności umów międzynarodowych, w sprawach pytań prejudycjalnych (o nich później)

SPI

Zajmował się głupotami (w książce wymienione) aż do uznania w TN za instytucję wspólnotową - jego rola znacznie wzrosła, rozszerzone kompetencje - wszystkie skargi od osób fizycznych i pranych

TN - wprowadza Izby Sądowe - wyspecjalizowane zespoły sędziowskie traktowane jak sądy - wykorzystywane w specyficznych sytuacjach (sprawy własności intelektualnej itp.) - jak widać na schemacie wyżej, są powoływane przez Radę. Od ich orzeczeń przysługuje odwołanie do SPI.

SPI może też odpowiadać na niektóre pytania prejudycjalne.

ETS w III filarze (pozycja dużo słabsza niż w I filarze)

1. orzeczenia prejudycjalne

2. orzekanie co do ważności decyzji ramowych i decyzji

3. rozstrzyganie sporów prawnych dot. III filara między członkami UE

4. rozstrzyganie sporów między KE a państwami członkowskimi

11.7. Składy ETS, SPI i IS

11.7.a Sędziowie ETS - 1 sędzia z każdego państwa + 8 rzeczników generalnych

powołują spośród siebie prezesa Trybunału, na 3 lata.

Sędziowie i rzecznicy muszą być niezależni i mieć prawo do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych w swoich krajach, lub mogą być doradcami prawnymi „cieszącymi się uznaną powagą” - whatever. - potrzebna wzajemna zgoda państw.

Rzecznicy - mianowani przez 4 największe państwa - WB, RFN, FRA, ITA + 4 mniejsze kraje na zasadzie rotacji

Kadencja - 6 lat, co 3 lata wymiana połowy składu + 4 rzeczników (wszyscy mogą być ponownie powołani.

Kadencja kończy się:

- śmierć

- pisemna rezygnacja

- na podstawie jednomyślnej decyzji innych członków ETS i rzeczników jak coś zbroi

Wtedy następca mianowany na resztę kadencji tylko.

11.7.b sędziowie SPI

-co najmniej po jednym z każdego kraju + sekretarz. może powołać rzeczników spośród swoich sędziów.

Możliwe formy pracy:

1. izby - 3 lub 5 sędziów

2. posiedzenia plenarne

3. skład jednoosobowy

4. Wielka Izba

Jednogłośnie powoływani przez Radę UE

Przywileje i immunitety sędziów i rzeczników generalnych:

1. immunitet jurysdykcyjny

2. podatkowy

3. celny

4. w sprawach imigracyjnych

5. prawo do świadczeń socjalnych

6. ułatwienia związane z obrotem walutowym

- niepołączalność funkcji

- muszą mieszkać w Luksemburgu

Rzecznik generalny - nie bierze bezpośredniego udziału w orzekaniu, uczestniczy tylko w fazie ustnej postępowania, tworzy opinię prawną - propozycja rozstrzygnięcia, niewiążąca dla sędziów

11.7. Zasady orzekania i organizacja wewnętrzna i administracja sądów wspólnotowych

Postępowanie = część pisemna (a) + część ustna (b)

1. pisemny wniosek złożony do sekretarza tworzone jest sprawozdanie sędziego sprawozdawcy

2. jawna rozprawa (jawność może być wyłączona) Trybunał obraduje na posiedzeniu niejawnym

TS orzeka w trybie jednoinstancyjnym - ostateczność wyroków, wykonanie wyroków należy do władz państwowych.

Od orzeczeń SPI przysługuje odwołanie do TS - ograniczone do kwestii prawnych.

Orzeczenia publikowane w European Court Reports (ECR I dla orzeczeń TS, ECR II dla SPI)

Orzeczenia TS - sygnowane literą „C”, orzeczenia SPI - literą „T”.

Prezes ETS - na 3 lata, spośród siebie w tajnym głosowaniu - kieruje pracami sądowymi i administracyjnymi

Pierwszy rzecznik generalny - wybierany analogicznie, kadencja 1 rok - przydzielanie spraw poszczególnym rzecznikom generalnym.

Sekretarz - wybierany przez Trybunał na 6 lat

11.8. Podstawy sądowej kontroli przestrzegania PW

PROCEDURA SKARGOWA O CHARAKTERZE SPORNYM UZUPEŁNIONA POSTĘPOWANIEM SKARGOWYM NIESPORNYM

11.8.1 postępowania skargowe sporne

a) o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego

b) na bezczynność instytucji wspólnotowej

c) skarga odszkodowawcza w związku ze szkodani wyrządzonymi przez instytucję WE lub jej funkcjonariuszy

d) o niewywiązywanie się ze zobowiązań wspólnotowych

-w książce one wszystkie są dokładnie opisane ale sądzę, że gdyby ktoś wymagał czegoś takiego to to by było OSTRE przegięcie.

11.8.2. postępowanie niesporne na wniosek

a) wniosek o stwierdzenie zgodności z Traktatem umowy międzynarodowej, którą zamierza zawrzeć WE

b) zapytanie wstępne (prejudycjalne) kierowane przez sądy krajowe do właściwego sądu wspólnotowego

ad a) uprawnione tylko wybrane instytucje - PE, Rada UE, KE i państwa członkowskie

ad b) sąd krajowy może zwracać się do sądów wspólnotowych (jako do uprawnionych do dokonywania wykładni PW) z zapytaniem wstępnym, gdy została przed nim podniesiona kwestia wykładni PW, o ile uzna, że decyzja w tej sprawie jest niezbędna do wydania wyroku. - fakultatywność pytań prejudycjalnych, jednak czasem pytanie te stają się OBLIGATORYJNE - gdy orzeczenie sądu nie podlega zaskarżeniu według prawa wewnętrznego.

Do TN ETS miał monopol na orzekanie w sprawach pytań prejudycjalnych.

Orzeczenie sądu wspólnotowego jest obowiązujące dla sądu krajowego, który zadał pytanie, dotyczy to także innych sądów, które będą rozpatrywać tę samą sprawę.

Pytania prejudycjalne składają tylko sądy krajowe spełniające określone warunki, chyba, że chodzi o pytania prejudycjalne w III filarze UE, lub w trybie art. 68 TWE, wtedy do podmiotów uprawnionych należą też: Rada UE, KE oraz państwa członkowskie.

1

---