Filozofia Empedoklesa i Anaksagorasa jako próba odpowiedzi na eleacką krytykę wczesnej filozofii przyrody

EMPEDOKLES:

• autor „O naturze” i „Pieśni oczyszczającej”; pierwsze dzieło ma charakter fizyczny, drugie — mistyczny

• był przedstawicielem kultu religijno-okultystycznego

• za pitagorasem „powtarzał”, że naturą bytu jest liczba

• „potwierdzał” Heraklitową teorię, że najważniejszym żywiołem jest ogień, jednak nie uważał go za zasadę

• jako pierwszy stara się rozwikłać aporie eleatów

• próbuje godzić zjawiska obserwowane i potwierdzane doświadczalnie (pluralizm) z monistyczną teorią mówiącą, że nic nie powstaje i nie ginie

• stwierdza, że coś nie może powstać z niczego i nie może stać się niczym, ponieważ byt JEST (Parmenides)

• jeśli powstanie to tylko z rzeczy już istniejącej, jeśli ginięcie to tylko w sensie przemiany w inną rzecz

• narodziny i śmierć to tylko mieszanie się i rozpadanie substancji niezrodzonych i niezniszczalnych, które trwają wiecznie jednakowe

• te substancje to czert elementy: ogień, woda, powietrze (eter) i ziemia są to boskie „korzenie wszechrzeczy”, które utożsamia z Zeusem, Herą, Aidoneusem i Nestis

• elementy te są jakościowo niezmienne i mogą się łączyć z innymi tylko mechanicznie i przestrzennie

• jego pojęcie, że zasada jest czymś strukturalnie mnogim należy do koncepcji pluralistycznej (sprzecznej z monizmem)

• sugeruje się tetradą pitagorejską i wspiera własnymi obserwacjami, co w efekcie daje pogląd, że owe cztery elementy zawierają w sobie formy wszystkich rzeczy

• to, co u Arystotelesa jest przyczyną sprawczą, u Empedoklesa jest miłością i nienawiścią, które również są bóstwami

• są one współwieczne z elementami

• miłość i nienawiść panują cyklicznie i wyróżnia się 4 etapy:

1. panowanie miłości: świat jest jednością, żywioły łączą się w jedną doskonałą kulę (Sfajros), w której nie można wskazać elemantów składowych

2. przewagę uzyskuje nienawiść (waśń) i elementy zaczynają się rozszczepiać; dochodzi do częściowego rozkładu i wyodrębniają się rzeczy, istnieje równocześnie jedność i wielość, a siły zaczynają się równoważyć

3. panowanie nienawiści: całkowity rozkład, rozdzielenie elementów Sfajrosa

4. wkracza miłość i świat zaczyna się scalać, jego elementy zaczynają tworzyć rzeczy, siły dążą do równowagi

• świat, w którym istniejemy to 2. lub 4. Faza

• elementy te wiecznie się przenikają, nie giną, a jedynie stają się czymś innym; poza nimi nic nie może powstać ani zniknąć; godzi to w eleacką koncepcję bytu i zjawiska

• w kręgu owych przemian elementy pozostają wiecznie niezmienne

• Jedno = Sfajros

• Sfajros przypomina kulę Parmenidesowską; jest równy z każdej strony, z każdej strony bezkresny i bezgraniczny oraz radosny w swej idealnej samotności

• to doskonałość absolutna

• poznajemy rzeczy, gdyż z ich otworów wydostają się wypływy i stykają się z naszymi organami zmysłowymi

• w naszych organach znajdują się cząstki wszystkich czterech żywiołów i każda z takich cząstek rozpoznaje cząstkę sobie podobną pochodzącą z wypływu: ogień rozpoznaje ogień, woda — wodę etc.

• inaczej jest jedynie z oczami, gdyż tu jest odwrotnie: to z nich wydostają się wypływy

• serce jest siedliskiem myśli, krew to myśl

• WSZYSTKIE rzeczy uczestniczą w myśleniu

• dusza to demon, który obarczony jest pierwotną winą i wygnany z Olimpu szczęścia jest skazany na 30 tys. lat tułaczki przez wszystkie cztery żywioły i odradzania się w ciałach różnych istot śmiertelnych

• jest znienawidzona przez każdy z żywiołów: powietrze oddaje ją wodzie, woda wyrzuca na ląd, ziemia wystawia na spiekotę, a słońce rzuca ją na pastwę wiatrów

• człowiek, który oczyści swą duszę wciela się w coraz doskonalsze żywoty aż będzie mógł powrócić między bogów

• z czterech elementów, miłości i nienawiści wywodzi się wszystko, nawet bogowie, zatem i dusze

• wychodziłoby na to, że:

1. bóstwem jest Sfajros

2. bóstwami są cztery elementy

3. bóstwami są miłość i nienawiść

4. bóstwami są dusze

• bogowie utożsamiani są z zasadami natury, a ów „bóg naczelny” jest świętym i nieskończenie wielkim rozumem przenikającym cały świat, jest zdolnością myślenia w tych czterech elementach i siłach miłości i nienawiści mowa o Sfajrosie

ANAKSAGORAS:

• rozsądek jako zasada absolutna; myślenie istniejące samo w sobie, oddzielnie od rzeczywistości, samo dla siebie

• wprowadza element duchowy, choć również zbudowany z subtelnej materii, gdyż jest to warunek współdziałania ducha z rzeczami materialnymi

• duch ma znaczenie przy „pierwszym poruszeniu” świata, a umysł jest istotą przyrody

• substancją jest myśl sama w sobie, nie konkretne rzeczy

• koncepcja opierająca się na własnościach ilościowych, nie jakościowych

• świat składa się ze stałych elementów

• jedna jakość nie może przeistoczyć się w drugą, mogą zmieniać się tylko proporcje składników w rzeczy

• wszystko jest częścią wszystkiego, gdyż cały świat składa się z zarodków, tych samych elementów, które tworzą rzeczy poprzez łączenie się w różnych proporcjach

• świat był pierwotnie mieszaniną zarodków

• na skutek ruchu wirowego nadanego mu przez boski umysł wyłaniają się rzeczy

• rzeczy powstają na skutek podziału (przeciwieństwa oddzielają się od siebie)

• rzeczy najcięższe układają się na samym dole, lżejsze — idą do góry (ziemia, woda, powietrze, ogień)

• morze to pozostałości wilgoci, która odparowała pod wpływem słońca

• z wody wyłoniły się pierwsze organizmy

PRÓBY GODZENIA FILOZOFÓW PRZYRODY I ELEATÓW:

• ani Anaksagoras, ani Empedokles nie starali się wprowadzać rewolucyjnych teorii

• ich koncepcje miały charakter połączeniowy filozofii przyrody i twierdzeń eleatów

• Empedokles sugeruje się Heraklitem i twierdzi, że to ogień jest żywiołem naczelnym, jednak nie uznaje go za prazasadę

• żaden z dwóch filozofów nie nadaje jednemu żywiołowi zdolności do przeistaczania się w inne

• obaj starają się połączyć wszelkie koncepcje filozofów przyrody i uznają żywioły za niezmienne elementy świata, podstawę jego istnienia i funkcjonowania — wykonują tym samym ukłon w stronę przyrodników

• zarówno Sfajros Empedoklesa ma właściwości bytu Parmenidesowskiego tj.: nieograniczoność, wieczność, ciągłość, bezkresność — podobnie ma się z „umysłową” zasadą Anaksagorasa

• Empedokles potwierdza, że coś nie może powstać z niczego i nie może przestać istnieć

• generalnie wygląda to tak, że w pewnej mierze zgadzają się z eleatami, ale „biorą w obronę” przyrodników, wrzucają do jednego worka ich poglądy dot. żywiołów (przy czym żadnego nie uprzywilejowują), dodają do tego cechy wiecznego i bezkresnego bytu wg eleatów i wychodzi im taki sympatyczny miszmasz:)