STRES

POZIOMY STRESU

POJĘCIE STRESU

Biorąc pod uwagę znaczenie, jakie mają stresory dla człowieka - wyróżnia się:

EUSTRES - gdy subiektywna ocena stresu jest pozytywna

DYSTRES - gdy subiektywna ocena stresu jest negatywna

STRES FIZJOLOGICZNY (BIOLOGICZNY) - to zespół zmian fizjologicznych organizmu w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych (stresorów) np. mechanicznych, chemicznych, termicznych, infekcji.

STRES PSYCHICZNY (PSYCHOLOGICZNY) - zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju sytuacji trudnych.

STRES - stan zaburzonej równowagi psychicznej i fizjologicznej w wyniku reakcji somatycznych, które są odpowiedzią na wydarzenia niespodziewane, zakłócające lub stymulujące organizm.

STRES - (w myśl relacyjnych koncepcji stresu) - rodzaj szczególnej transakcji (układu dynamicznych, zmieniających się relacji człowieka ze światem), zachodzących między człowiekiem i jego otoczeniem zewnętrznym lub w jego świecie wewnętrznym, ocenianej przez człowieka jako zagrażająca, szkodliwa lub stanowiąca wyzwanie, ze względu na istotne dla niego cele, wartości, systemy przekonań i poczucie dobrostanu. W myśl nowego podejścia żadna sytuacja nie stanie się stresotwórcza, dopóki jako taka nie zostanie oceniona przez człowieka (Makowska, Poprawa 2001)

PRZEJAWY STRESU

• POZIOM FIZYCZNY - bóle głowy, zaburzenia snu i łaknienia, pocenie się, bóle żołądka, napięcie mięśni itd.

• POZIOM EMOCJONALNY - uczucie cierpienia, zagrożenia, labilność emocjonalna, gwałtowność itd.

• POZIOM UMYSŁOWY - zaburzenia pamięci, koncentracji, trudność w uczeniu się itd.

STRESOR

Element sytuacji, który powoduje „nadmierne obciążenie” systemu psychicznej regulacji zachowania się, naruszając w związku z tym równowagę między podmiotem a środowiskiem.

Wszystkie wydarzenia i czynniki - realne jak i wyobrażone - wprowadzające człowieka w stan stresu.

RODZAJE STRESORÓW

• FIZYCZNE - huragany, powodzie, pożary, ekstremalne temperatury, skażenie powietrza i wody, środki chemiczne itp..

• PSYCHOLOGICZNE I SPOŁECZNE - ośmieszenie, krytyka, ocenianie itp.

Sytuacje trudne (zagrożenia, przeciążenia, frustracyjna, deprywacyjna, konfliktowa)

W zależności od rodzaju zakłóceń sytuacji normalnej wyróżnia się pięć głównych rodzajów sytuacji trudnych.

• deprywacji - dochodzi do niej, gdy człowiek pozbawiony jest czegoś, co jest mu potrzebne do normalnego życia i funkcjonowania lub gdy nie są zaspokojone jakieś podstawowe jego potrzebym np. fizjologiczne, psychiczne lub społeczne;

• przeciążenia - powstaje, gdy trudność zadania przekracza potencjalne możliwości człowieka, znajduje się na granicy jego sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej;

• frustracyjna - występuje, gdy możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona na skutek pojawienia się elementów zbędnych (przeszkody) lub nieobecności elementów potrzebnych (braki);

• konfliktowa - powstaje, gdy człowiek znajduje się w polu działania przeciwstawnych sił (fizycznych, moralnych lub też sprzecznych nacisków społecznych),

• zagrożenia - dochodzi do niej wówczas, gdy na skutek zmian w otoczeniu istnieje zwiększone prawdopodobieństwo naruszenia bądź utraty cenionej przez człowieka wartości np. zdrowia jego samego i bliskich, życia, pozycji społecznej, dobrego samopoczucia lub samooceny, własności itp.

Opisane sytuacje nie wykluczają się wzajemnie, bowiem w każdej z nich mogą występować równocześnie trudności różnego typu.

ZASADY DZIAŁANIA STRESORÓW

1. Stresory działają na różnych ludzi w różny sposób. (zależy to od podłoża genetycznego, typu osobowości, zdrowia fizycznego i psychicznego, doświadczeń, systemu wsparcia społecznego)

2. Gdziekolwiek ludzie spotykają się ze stresem, niezależnie od jego źródła, organizm człowieka podejmuje próby zaadoptowania się do tego stresu. (jeśli aktywna adaptacja przynosi sukces, to cały organizm pozostaje nadal w stanie równowagi, w przeciwnym wypadku załamuje się odporność ogólnoustrojowa, co doprowadza do różnorodnych chorób.

3. Każdy stresor może być źródłem nowego stresu. (ludzie zwykle uczestniczą w łańcuchowych reakcjach stresowych, np.
   (stresor 1) negatywna ocena z kolokwium,

(stresor 2) zamartwianie się tym faktem,

(stresor 3) unikanie tego przedmiotu,
(stresor 4) nawarstwianie się zaległości,
(stresor 5) kolejna ocena niedostateczna itd..

4. Żaden stresor pojedynczo nie może być źródłem choroby. (nie zdarza się, by jeden czynnik był zarówno niezbędnym jak i wystarczającym do powstania choroby. Schorzenie zwykle uwarunkowane jest wieloczynnikowo).

5. Stres, bez wględu na swoją specyfikę, jeśli trwa zbyt długo lub w zbyt wielkim natężeniu może doprowadzić do przeciążenia każdego organizmu, niezależnie od tego jak dobrze człowiek rozwinął mechanizmy adaptacyjne.

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

Forma aktywności uruchamiana w wyniku konfrontacji ze stresem
i ukierunkowana na opanowanie go.

Pojęcie to określa się w trojaki sposób:

• styl - “Trwała, osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego zmagania się z sytuacjami stresowymi. Dyspozycja ta nie zależy od rodzaju sytuacji stresowej - jest atrybutem podmiotu” (Wrześniewski, 1996)

• strategia - Będący w dyspozycji jednostki i charakterystyczny dla niej zbiór strategii czy sposobów radzenia sobie, z których część uruchamiana jest w procesie radzenia sobie z konkretną sytuacją stresową”. (Heszen-Niejodek). Czyli pojedyncze zachowanie w konkretnej sytuacji stresowej

• proces - ciąg zachowań o określonym przebiegu (proces); w miarę bowiem jak zmienia się sam człowiek i otaczająca go rzeczywistość oraz jego relacje z otoczeniem, zmieniają się tym samym formy radzenia sobie.

ROLA OCENY POZNAWCZEJ I EMOCJI DLA EFEKTÓW RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

Ocena poznawcza (wg Lazarusa) - proces wartościowania, poprzez który jednostka osądza osobiste znaczenie transakcji z otoczeniem.

Ocena poznawcza pierwotna - jest osądem o znaczeniu danej transakcji dla dobrostanu jednostki (nieistotna - bez znaczenia, sprzyjająco-pozytywna, zagrażająca).

Ocena poznawcza wtórna - oszacowanie zasobów jednostki i możliwości wykorzystania ich w danej sytuacji. Zasoby te tkwią w samej jednostce jak i jej otoczeniu.

W sytuacji, gdy jednostka uzna, że transakcja, w której uczestniczy ma charakter stresujący i stanowi zagrożenie (ocena pierwotna), niezbędne staje się uruchamianie radzenia sobie, czyli poznawczych i behawioralnych wysiłków służących jej przemianie. Zapoczątkowuje je ocena wtórna, polegająca na oszacowaniu zasobów jednostki i możliwości wykorzystania ich w danej sytuacji. Ocena poznawcza stoi u podłoża emocji, które z kolei na zasadzie sprzężenia zwrotnego oddziałują na procesy poznawcze człowieka (Lazarus 1981).

Ocena wtórna, wpływając na podejmowane przez jednostkę działania, uzależniona jest m.in. od:

• przekonań jednostki na temat własnej osoby,

• jej wcześniejszych doświadczeń z podobnymi sytuacjami,

• dostępności zasobów,

• oceny własnego zdrowia i energii,

• posiadanych umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów,

• posiadanych zasobów materialnych,

• wsparcia społecznego

FUNKCJE PROCESU RADZENIA SOBIE

• REGULOWANIE EMOCJI

• ROZWIĄZANIE PROBLEMU (FUNKCJA INSTRUMENTALNA) stąd

SPOSOBY RADZENIA SOBIE

• STRATEGIE ZORIENTOWANE PROBLEMOWO (SKONCENTROWANE NA PROBLEMIE)

• STRATEGIE ZORIENTOWANE EMOCJONALNIE (SKONCENTROWANE NA EMOCJACH

STRATEGIE ZORIENTOWANE PROBLEMOWO

Wszelkie przejawy aktywności, zmierzające do bezpośredniej konfrontacji z sytuacją stresową, koncentrujące się na dokonaniu rzeczywistych zmian, które poprawiają relacje z otoczeniem. Mamy zatem do czynienia z analizą logiczną, pozytywnym przewartościowaniem, a także poszukiwaniem, gromadzeniem, przetwarzaniem oraz wykorzystywaniem informacji dotyczących wydarzenia stresowego oraz poszukiwaniem wsparcia społecznego,

STRATEGIE ZORIENTOWANE EMOCJONALNIE

Polegają na unikaniu problemu, odwracaniu uwagi od stresora oraz własnych reakcji. Usiłowania podmiotu są skierowane na obniżenie napięcia i pozbycie się przykrych doznań emocjonalnych. Może zatem mieć miejsce pomijanie, odrzucanie, wypieranie, zaprzeczanie informacjom związanym z wydarzeniem stresowym lub też angażowanie się w alternatywne formy aktywności, oraz poszukiwanie wsparcia społecznego, głównie o charakterze emocjonalnym, polegającego na pocieszaniu się i sympatii ze strony innych. Funkcja ta - jak zauważa I. Heszen-Niejodek polega niekiedy także na stymulowaniu emocji w celu mobilizacji do działania.

Wyniki badań potwierdzają, że ludzie stosują te dwie formy radzenia sobie naprzemiennie albo nawet jednocześnie; badacze wskazując na ich dużą zmienność w czasie procesu radzenia sobie

WPŁYW STRESORÓW NA PSYCHIKĘ I ZACHOWANIE

• wzrost napięcia emocjonalnego,

• dezorganizacja zachowania,

• lękowe zahamowanie działania,

• gniew wyrażający się w działaniu agresywnym,

• zmiany w hierarchii wartości, przekonań na temat swojej osoby,

• zaburzenia psychosomatyczne,

• psychozy reaktywne (jako reakcja na silny uraz psychiczny,

• i inne

STRES = WYSOKIE WYMAGANIA + DUŻE OGRANICZENIA + NISKIE WSPARCIE.

---