A) Czaszka - wielkość i kształt. - Wielkogłowie (macrocephalia) - zwiększenie wymiarów głowy występuje w: • wodogłowiu wewnętrznym (hydrocephalus internus) - płyn mózgowo-rdzeniowy gromadzi się w komorach bocznych mózgu • akromegalii • chorobie Pageta • krzywicy (rachitis). - Małogłowie (microcephalia) - zmniejszenie wymiarów głowy - jest zaburzeniem rozwojowym; występuje w kretynizmie. - Czaszkę wieżową (oxycephalia) spotyka się: • we wrodzonej żółtaczce hemolitycznej • w przypadku przedwczesnego zarośnięcia szwów: strzałkowego i wieńcowego. - Czaszka kwadratowa (caput quadratum) - kanciastego kształtu, z dużymi guzami czołowymi i skroniowymi; występuje w • krzywicy - kości potylicy są spłaszczone , miękkie (craniotebes - zmiękczenie kości).

B) Twarz - Typowy wygląd twarzy z wytrzeszczem gałek ocznych w chorobie Gravesa-Basedowa: skóra twarzy cienka, delikatna, często spocona, pojawia się zaczerwienienie pod wpływem niewielkich podniet, charakterystyczny blask  szeroko otwartych oczu. - W niedoczynności tarczycy wyraz twarzy jest apatyczny, tępy, spojrzenie martwe, zamglone; twarz nieruchoma, bez mimiki; skora sucha, chłodna, blada; pogrubiała i obrzękła skóra twarzy (obrzęk śluzowaty - myxaedema) doprowadza do zatarcia jej wyrazu. Twarz obrzękła (zwłaszcza obrzęk powiek) jest najczęściej wyrazem choroby nerek. - W kretynizmie - wyraz twarzy apatyczny, tępy, szpary powiekowe wąskie na skutek obrzęku powiek; skóra sucha o zabarwieniu woskowym, obrzęknięta. - W akromegalii - powiększenie żuchwy i prognetyzm, powiększenie warg, nosa, małżowin usznych, języka i krtani. - Twarz okrągła (facies lunaris) - typowa dla zespołu Cushinga. Policzki pucołowate, zaczerwienione i gorące; wargi i śluzówki ciemno-czerwone. - Twarz hipokratesa (facies hippocratica) - zapadnięte, blade policzki, silnie zaznaczone fałdy twarzy, zaostrzony nos, zapadnięte oczy, zimne uszy; skóra twarzy: bladosina, zimna, pokryta zimnym potem. Występuje w: ·     zapaleniu otrzewnej ·     niedrożności jelit ·     cholerze. - Risus sardonicus - usta są jakby zastygłe w śmiechu przy zmarszczonym czole, jest wywołany tonicznym napięciem mięśni twarzy, występuje u chorych na tężec. - W porażeniu nerwu twarzowego występuje asymetria twarzy objawiająca się nieruchomością połowy twarzy i pociągnięciem jej na stronę zdrową. - Objaw Chwostka - lekkie uderzenie pnia nerwu twarzowego tuż przed małżowiną uszną powoduje skurcz mięśni mimicznych twarzy.

Seminarium II

 

Szczegółowe badanie głowy i szyi.

 

 

C) Oczy

 

- Wytrzeszcz gałek ocznych (exophthalmus) występuje w chorobie Gravesa-Basedowa. Jeśli jest znaczny, to powoduje zapalenie spojówek ,niedomykalność powiek oraz wysychanie rogówki.

 

- Wytrzeszcz obustronny spotyka się w:

·     oksycephalii

·     zakrzepach zatoki jamistej.

 

- Wytrzeszcz tętniczy (exophthalmus pulsans) jest najczęściej wywołany urazem uszkadzającym tętnice szyjne wewnętrzne.

 

- Jednostronny wytrzeszcz oczu jest objawem:

·     guza oczodołu

·     ropawicy

·     zakrzepowego zapalenia żył oczodołu.

 

- Zapadnięcie gałek ocznych do oczodołu (enophthalmus) jest wywołane zanikiem tkanki oczodołu lub schorzeniem rdzenia. Obustronne zapadnięcie stwierdza się w:

·     chorobach wyniszczających

·     wymiotach i biegunkach

·     ostrej niewydolności krążenia

 

- Zespół Hornera ( jednostronne zapadnięcie gałki ocznej, zwężenie źrenicy, zwężenie szpary powiekowej wywołane częściowym opadnięciem powieki górnej - enopthalmus, myosis et ptosis palpebrae + jednostronny brak pocenia się twarzy i szyi) pojawia się w:

·     pierwotnym raku płuc

·     raku tarczyce

·     tętniaku aorty

·     guzach śródpiersia

Zespół Hornera jest spowodowany porażeniem nerwu współczulnego szyjnego unerwiającego m. tarczkowy, m. rozszerzacz źrenicy i m. oczodołowy. Na powiekach stwierdza się:

·     zmarszczkę nalęstną (epicantus) - pionowy fałd skórny przesłaniający wewnętrzny kąt szpary powiekowej; występuje w zespole Downa.

·     opryszczkę powieki (herpes simplex)

·     jęczmień (hordeolum)

·     kępki żółte (xanthelasma palpebrarum) - stwierdza się w cukrzycy, miażdżycy tętnic, nadciśnieniu tętniczym i w okresie przekwitania.

 

- Zabarwienie spojówek:

·     blade - w niedokrwistości

·     żółte - w żółtaczce

·     nadmierne zaczerwienienie - w zapaleniu spojówek, czerwienicy prawdziwej i w chorobie posurowiczej

 

- Wybroczyny lub wylewy do spojówek zdarzają się w:

·     ostrym zapaleniu spojówek

·     skazach krwotocznych

·     stwardnieniu tętnic

·     krztuścu

 

- Zapalenie spojówek (coniuctivitis) doprowadza do pieczenia pod powiekami, łzawienia, nieraz światłowstrętu. Stwierdza się przekrwienie i obrzęk spojówek, nieraz wybroczyny i zapalną wydzielinę. Zapalenie spojówek najczęściej wywołane jest drobnoustrojem.

 

- Ostre zapalenie gruczołu łzowego (dacryoadenitis acute) zdarza się w odrze, płonicy, śwince i innych chorobach zakaźnych. Objawia się bólem okolicy gruczołu łzowego, obrzękiem powieki górnej, wyczuwalnym powiększeniem części powiekowej gruczołu łzowego i obrzękiem przedusznych węzłów chłonnych.

 

- Wysychanie rogówek pojawia się w chorobach gruczołów łzowych (upośledzenie wydzielania łez), w niedomykalności szpary powiekowej i może doprowadzić do owrzodzenia rogówek.

 

- Zapalenie miąższowe rogówek (keratitis parenchymatosa) najczęściej rozwija się na tle kiły wrodzonej.

 

- Obwódka starcza (gerontoxon, arcus senilis) - jest objawem starzenia się - koliste zmętnienie zewnętrznego brzegu rogówki.

 

- W chorobie Wilsona (zwyrodnieniu wątrobowo-soczewkowym) występuje srebrno-żółto-brunatny pierścień okołorogówkowy Keysera-Fleischera. Stwierdza się objawy marskości wątroby i uszkodzenie jąder podstawnych mózgu.

 

- Błękitne twardówki są objawem osteogenesis imperfecta, natomiast żółte zabarwienie twardówek jest zwykle pierwszą oznaką żółtaczki.

 

- Anisocoria - nierówność źrenic występuje w:

·     napadach jaskry

·     porażeniu nerwu okoruchowego

·     kile OUN

·     zapalenie opon mózgowych

·     udarze mózgu

·     krwotokach podpajęczynówkowych, pod- i nadtwardówkowych

·     tętniaku aorty uciskającym nerw współczulny, przez co źrenice po tej stronie rozszerzają się.

 

- Odchylenie od okrągłego kształtu źrenic zdarza się w:

·     wiądzie rdzenia kręgowego

·     kile OUN

·     napadzie jaskry

·     porażeniu postępującym

 

- Zwężenie źrenic (myosis) występuje w

·     zatruciu: morfiną, pilokarpiną, fizostygminą, nikotyną

·     wiądzie rdzenia

·     porażeniu postępującego

·     obustronnym zapaleniu tęczówki i ciałka rzęskowego

·     śpiączce mocznicowej

 

- Rozszerzenie źrenic (mydriosis) charakterystyczne dla:

·     zatrucia atropiną

·     jaskry

·     wstrząsu i agonii

·     ostrego zatrucia etanolem, metanolem, CO, jadem kiełbasianym i grzybami

 

- Brak odruchu źrenic na światło zdarza się w:

·     śpiączkach i zatruciach

·     chorobach oczu: ślepocie, ostrym napadzie jaskry

 

- Objaw Argyll -Robertsona - polega na nieregularnym bezpośrednim i konsensualnym (pośrednim) odruchu źrenic na światło z prawidłową ich reakcją na nastawność i zbieżność (akomodację i konwergencję). Źrenice małe, nieregularne z prawidłową ostrością wzroku. Charakterystyczny dla wiądu rdzenia (tabes dorsalis) i porażenia postępującego (paralysis progressiva) oraz kiły układu nerwowego i uszkodzenia pokrywy śródmózgowia.

 

- W zespole Adiego (pseudotabes) stwierdza się brak reakcji/powolną reakcję rozszerzania źrenicy na światło, natomiast na nastawność i zbieżność źrenica reaguje powoli (zwęża się) - toniczne źrenice.

 

- Porażenie nerwu okoruchowego (III) doprowadza do:

·     opadnięcia górnej powieki (ptosis)

·     porażenia ruchów gałki ocznej

·     rozszerzenia źrenicy i braku oddziaływania jej na światło, nastawność i zbieżność

gałka oczna zwrócona na zewnątrz

 

- Oczopląs (nystagmus) - z reguły obustronne mimowolne ruchy gałek ocznych, występuje najłatwiej podczas patrzenia badanej osoby w bok. Oczopląs występuje:

·     w niektórych chorobach OUN (guzy móżdżku, stwardnienie rozsiane)

·     w chorobie Memere'a i zapaleniu błędnika

 

- W chorobie Gravesa-Basedowa spotyka się:

·     objaw Grafego (-) - górna powieka opóźnia się w stosunku do gałki ocznej; odsłania biały pas twardówki nad tęczówką

·     objaw Kochera (+) - powieka górna podnosi się szybciej od gałki ocznej, przez co widoczny jest biały rąbek białkówki

·     objaw Moebiusa - polega na utrudnieniu ruchów zbieżnych gałek ocznych (osłabienie mięśni zewnętrznych oczu)

·     objaw Stellwaga - jest dodatni w chorobie Gravesa-Basedowa, jeśli mruganie powiek jest rzadkie

·     objaw Dalrymple'a - rozszerzenie szpary ocznej, wskutek zmożonego napięcia mięśni powiek.

 

- Odruch rogówkowy - wywołuje się dotknięciem rogówki piórkiem lub włosem albo dmuchnięciem w oko; powstaje wówczas skurcz mięśnia okrężnego oka i mrugnięcie obu oczu. Zniknięcie odruchu rogówkowego może nastąpić w:

·     śpiączce

·     ogólnym znieczuleniu

·     histerii

 

D) Nos

 

Nos siodełkowaty występuje w kile wrodzonej.

Nos lornetkowaty - zniszczeniu ulega szkielet kostny i chrzęstny. Występuje w kile wrodzonej.

 

Badanie nosa:

·     drożność

·     wyciek z nosa

·     zachowanie nozdrzy podczas oddychania

 

Krwawienie i krwotoki z nosa (epistaxis) zdarzają się w:

·     ostrych chorobach gorączkowych (grypa, odra, płonica, gorączka reumatyczna, dur brzuszny)

·     ostrym i przewlekłym zapaleniu nerek

·     skazach krwotocznych

·     nadciśnieniu tętniczym

·     miażdżycy tętnic

·     zapaleniu wsierdzia

·     przewlekłej niewydolności krążenia

 

E) Uszy

 

Na małżowinie usznej i w zewnętrznym przewodzie słuchowym spotyka się:

·     wypryski

·     różę

·     czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego

·     opryszczkę

·     półpasiec uszny

·     zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej.

 

- Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego (mastoiditis acuta) i wyciek z przewodu usznego występuje w przebiegu zapalenia ucha środkowego.

 

- Powiększenie przyusznych węzłów chłonnych zdarza się w:

·     zapaleniu ucha zewnętrznego

·     róży

·     stanach zapalnych górnej połowy twarzy

·     nowotworach małżowiny usznej

 

F) Policzki, usta

 

Cuchnięcie z ust (foetor ex ore) pojawia się w:

·     ropniu okołomigdałkowym

·     wrzodziejącym zapaleniu jamy ustnej (w przebiegu ostrej białaczki)

·     rozszerzeniach oskrzeli

·     zgorzeli płuc

·     raku i uchyłku przełyku

 

Wargi:

- zabarwienie: blade - w niedokrwistości, sine - w sinicy, zbliżone do żółtego - w żółtaczce

- stopień wilgotności: wysuszenie warg w: durze brzusznym, ciężkich chorobach gorączkowych, śpiączce cukrzycowej, mocznicy, ostrym zapaleniu otrzewnej

- grubość warg: zgrubienie w: ciąży, niedoczynności tarczycy, akromegalii, obrzęku Puinckego

-opryszczka na wargach

 

 

 

---