Koncepcje zarządzania strategicznego
Definicja, specyfika, cechy i fazy zarządzania strategicznego
ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE - proces informacyjno-decyzyjny (wspomagany funkcjami: planowania, organizacji, motywacji i kontroli), którego celem jest rozstrzygnięcie o kluczowych problemach działalności przedsiębiorstwa, o jego przetrwaniu i rozwoju, uwzględniając oddziaływania otoczenia i potencjału własnego.
Działalność globalną możemy rozumieć w dwojaki sposób:
po pierwsze jako całościową działalność gospodarczą,
po drugie wyraża orientację światową.
Globalizacja, jako całościowa działalność gospodarcza, jest naczelną i powszechną cechą zarządzania strategicznego, bez względu na to, czy dotyczy dużej lub małej firmy. Globalizacja w sensie orientacji światowej stanowi w istocie postulat rozwinięcia zarządzania strategicznego w kierunku tworzenia wizji, misji i celów firmy, a także do internacjonalizacji polityki firmy.
Poziomy zarządzania strategicznego
Specyfika zarządzania strategicznego polega na tym, że jest ono formowane na trzech poziomach:
na poziomie całej firmy,
na poziomie strategicznych jednostek gospodarczych (SJG), w odniesieniu do sektora działalności,
na poziomie funkcjonalnym całej firmy, jak i poszczególnych SJG.
Takie rozmieszczenie powoduje iż zakres zarządzania strategicznego zmienia się odpowiednio do poszczególnych jednostek. Odmienną jest strategia zarządzania oraz szczegółowe metody badań analitycznych i diagnostycznych. Definicja zarządzania strategicznego ma dwa charakterystycznych podejścia:
pierwsze wyraźnie podkreśla fazę diagnostyczną (analiza strategiczna),
w drugim wykorzystuje fazę projekcyjną (formułowanie strategii zarządzania).
Cechy:
- zorientowanie na działalność globalną
- zorientowanie na newralgiczne sfery działalności
Specyfika:
Formowana na 3 poziomach:
-na poziomie całej firmy
-na poziomie strategicznych jednostek gospodarczych
-na poziomie funkcjonalnym
Fazy:
- faza diagnostyczna (analiza strategiczna)
- faza projekcyjna (formułowanie strategii zarządzania)
Aspekty zarządzania strategicznego
Celowościowy
Odnosi się do zakresu działalności globalnej przedsiębiorstwa i jej sformalizowania na podstawie przyjętej wizji i misji.
Determinanty:
Strategie podstawowe
Strategie dziedzin gospodarowania
Plany biznesowe
Strategie i plany funkcjonalne
Podmiotowy
Wskazuje na kierownictwo, zespoły doradcze i komórki, które wykonują zadania zarządzania strategicznego na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej
Determinanty
Formalizacja organizacyjno-prawna wyodrębniona instytucji zarządzania strategicznego
Kompetencje menedżerskie naczelnego kierownictwa firmy i SJG
Specjalizacja zawodowa kadry pracowniczej komórek funkcjonalnych ds. strategicznych
Zasady zarządzania strategicznego
Uprawnione role centrali w opracowaniu strategii firmy:
Ratunkowej
Olimpijskiej
Nabywania przedsiębiorstw
Ekspansji rynkowej
Kształtowania kompetencji i kultury
Kontroli wyników
Pragmatyka zarządzania odniesiona do naczelnego kierownictwa firmy i SJG
Efektywność zarządzania:
Zdolność rozwojowa firmy i SJG
Zdolność kierowania
Strukturalny
Dotyczy struktury kierownictwa, zespołów doradczych i komórek, które tworzą organizację systemu zarządzania strategicznego przedsiębiorstwa
Determinanty:
Konfiguracja struktury hierarchicznej systemu zarządzania strategicznego
Organizacja systemu zarządzania strategicznego:
Podział zadań,
Rozmieszczenie uprawnień decyzyjnych
Podział odpowiedzialności
Organizacja systemu planowania strategicznego
Organizacja systemu kontroli strategicznej
Struktura organizacyjna SJG
Funkcjonalny
Odnosi się do funkcjonowania systemu zarządzania strategicznego i określa go w ujęciu procesowym
Determinanty:
Zasady zarządzania strategicznego
Zakres funkcji systemu zarządzania strategicznego ze względu na przyjętą misję i cele przedsiębiorstwa
Procesy i procedury zarządzania przedsięwzięciami strategicznymi w zakresie:
Organizacji firmy
Produkcji globalnej
Inwestycji
Marketingu
Rozwoju personalnego i in.
Instrumentalny
Wskazuje na zbiór narzędzi badawczych i aplikacyjnych, wykorzystywanych w pracach diagnostycznych, w projektowaniu strategii zarządzania oraz jej implementacji
Determinanty:
Analiza strategiczna
Diagnostyka ekonomiczna i organizacyjna
Zasady alokacji środków finansowych
Modele stosowania instrumentów finansowych
Techniki negocjacyjne
Metody prognozowania gospodarczego
Rachunki decyzyjne w zakresie podstawowych problemów strategicznych (rozwoju struktury organizacyjnej, wyboru dziedziny gospodarowania, realizacji projektów inwestycyjnych, ustalania cen i preliminarzy kosztów itd.)
Metody planowania strategicznego
Procedury koordynowania programów i planów
Techniki zarządzania (przez cele, wyniki, wyjątki, zarządzania systemowe i in.)
Reengineering
Metody kontroli strategicznej
Szkoły zarządzania strategicznego wg Minzberga i Obłoja
Minzberg:
Szkoła projektowa: budowa strategii jest postrzegana na ogół jako akt nieformalnego projektowania, jako myślowy proces formułowania polityki
Szkoła planistyczna: budowa strategii to formalny i systematyczny proces oparty na procedurach planowania.
Szkoła pozycyjna: budowa strategii jest skoncentrowana głównie na wyborze właściwych strategii w swoistych dlań uwarunkowaniach, oparta na teorii taktyki w ujęciu militarnym
Szkoła przedsiębiorczości: budowa strategii jest podporządkowana indywidualnej inwencji, strategia natomiast jest wizją przedsiębiorcy
Szkoła poznawcza: budowa strategii jest rozumiana jako proces dochodzenia do określonej koncepcji zarządzania i jej zmiany
Szkoła uczenia się: budowa strategii jest kreatywnym procesem adaptacji i „uczenia się” w obliczu zmienności otoczenia
Szkoła polityczna: budowa strategii jest związana z władzą, jest to „gra sił” w granicach organizacji i w relacjach między organizacjami
Szkoła kulturowa: budowa strategii jest podporządkowana wspólnemu systemowi wartości, tj. kulturze organizacji oraz kulturze reprezentowanej przez jej otoczenie
Szkoła środowiskowa: budowa strategii jest zależna od otoczenia; jest to bierny proces zgodny z ekologiczną wizją organizacji
Szkoła konfrontacyjna: budowa strategii jest zdeterminowana przez konfiguracje „archetypów” lub „form” zachowań integrujących wiele różnych szkół myślenia strategicznego
Obłój:
Szkoła planistyczna
Organizacje dzięki budowaniu planów strategicznych mogą i powinny swoją przyszłość kształtować w racjonalny i uporządkowany sposób
W tworzeniu strategii najbardziej liczy się perspektywa prezesa firmy („głównego stratega”) lub szerzej - naczelnego kierownictwa
Budowanie strategii jest zdyscyplinowanym, formalnym procesem
Efektem procesu planowania powinna być gotowa do wdrożenia strategia - dokument, który mówi, co, kto i jak ma zrobić.
Szkoła ewolucyjna
Organizacje mają immanentną zdolność do uczenia się lub takową doskonalą z czasem
Strategia jest spójnym wzorcem decyzji i działań, kształtującym się ewolucyjnie w trakcie działania firmy
Formalne planowanie i nieformalne normy, wartości, przypadki, szanse i zagrożenia oraz osobowość lidera składają się na powstawanie w miarę spójnego wzorca działania. Wzorce, które prowadzą w jakimś okresie do sukcesów, są następnie utrwalane i powielane (wdrożenie strategii niezgodnej z utrwalonym wzorcem natrafi na ogromne opory)
Szkoła pozycyjna
Fundamentem szkoły pozycyjnej jest założenie, że istotą strategii jest osiąganie przewagi konkurencyjnej. Punktem wyjścia do budowy i analizy strategii jest otoczenie firmy.
Funkcją strategii jest walka z konkurencją
Istnieją dwie fundamentalne strategie prowadzące do sukcesu firmy: minimalizacja kosztów i zróżnicowanie.
Szkoła zasobów, umiejętności i uczenia się
Fundamentalną przesłanką szkoły zasobów jest założenie, że aby zrozumieć źródła sukcesu organizacji, trzeba zrozumieć konfigurację jej unikalnych zasobów i umiejętności.
Cenność zasobów i umiejętności jest określona wedle dwóch orientacji:
Jedna wychodzi z założenie, iż zasoby są strategicznie ważne wtedy, gdy są cenne, rzadkie, trudne do imitacji oraz efektywnie zorganizowane (wykorzystane)
Druga stoi na stanowisku, iż istnieją cztery podstawowe źródła przewagi konkurencyjnej: różnorodność firmy, ograniczona mobilność zasobów na runku, ograniczenia ex ante i ex post konkurowania.
Między zasobami oraz zamierzeniami firmy musi istnieć dynamiczne napięcie.
Zasady zarządzania strategicznego
Typologia strategii zarządzania
Elementy zarządzania strategicznego
Definicja wizji
Koncepcja modelowa przyszłej organizacji, funkcjonowania i pożądanego rozwoju firmy, określona przez aspiracje i twórczą wyobraźnię właściciela firmy (także kierownictwa, członków organizacji). Jest ukierunkowana „prognostycznie” do zakresu wolnego wycinka rzeczywistości, w szczególności zaś w odniesieniu do firmy. Nadaje się jej sens optymistyczny, ale może ona mieć również charakter przewidywać umiarkowanych i pesymistycznych.
Definicja misji i pytania ją precyzujące
Charakterystyczna rola do spełnienia przez firmę, wyrażająca jej odrębność (tożsamość organizacyjną) i sens istnienia. Charakteryzuje się wyjątkowością, a niekiedy patosem lub fantazją.
Pytania precyzujące:
Co jest przesłanką istnienia firmy? Co jest jej głównym celem?
Jakie specyficzne cechy charakteryzują nasze przedsiębiorstwo?
Jakie są możliwości wdrażania strategii zróżnicowania wyrobów za 3 do 5 lat?
Kim są i kim powinni być główni odbiorcy firmy; jakie będą kluczowe segmenty rynku?
Jakie są główne wyroby i usługi firmy, teraz i w przyszłości?
Jakie są i jakie powinny być stosunki ekonomiczne, charakteryzujące działalność firmy?
Jakie są podstawowe wartości, aspiracje i priorytety firmy?
Definicja celu i klasyfikatory celu
Cel stanowi formalnie ustalone i przewidywane przedsięwzięcie, wynikające z potrzeb własnych systemu (firmy) oraz środowiska, w którym on działa. Cele wyrażają zawsze określone potrzeby, a równocześnie są ich konkretyzacją.
Klasyfikator (drzewo) celów
Przedstawia podział celu ogólnego na cele cząstkowe, przy zastosowaniu kryterium rodzajowego, przestrzennego, ilościowego itp.
Strategie podstawowe
Rozwojowa
Dowodzi ekspansywności firmy, czego wyrazem może być zdobywanie nowych rynków zbytu, dywersyfikacja produkcji, działalność inwestycyjna. Ważnym kierunkiem rozwoju jest strategia zmian strukturalnych, którą należy rozpatrywać jako element całej strategii zarządzania przedsiębiorstwem. Będzie tu chodziło zarówno o przekształcenia własnościowe, jak i o poszukiwanie nowych rozwiązań strukturalnych, dotyczących np. tworzenia korporacji i koncernów, a także połączeń takich jak fuzje i przejęcia.
Naprawcza
Te strategie dają się podzielić na dwa podtypy: strategię naprawczą i strategię dynamiczną. Naprawcza jest z jednej strony ukierunkowana na reorganizację przedsiębiorstwa, w związku ze stwierdzonymi niesprawnościami i błędami działania, z drugiej zaś jej celem jest stworzenie mechanizmów zabezpieczających firmę przed potencjalnymi zewnętrznymi i wewnętrznymi zakłóceniami. Strategia dynamiczna jest procesem permanentnego doskonalenia organizacji firmy, kadry kierowniczej i pracowników, usprawniania produkcji i jakości wyrobów, usprawniania pracy.
Wdrażanie strategii restrukturyzacyjnych przeważnie wymaga rozbudowy struktur i procedur kontrolnych, składających się na system wczesnego ostrzegania. Kryteriami efektywności w przypadku niniejszej strategii są różnego rodzaju wskaźniki diagnostyczne, np. dotyczące stopnia wykorzystania czynników wytwórczych, wydajności pracy, poziomu jakości wyrobów, a także wskaźniki rentowności, wskaźniki płynności finansowej, wskaźniki zadłużenia itd.
Stabilizująca
Tego typu strategie polegają na utrzymaniu aktualnie realizowanej koncepcji funkcjonowania firmy. Odmianą strategii stabilizacyjnej jest strategia zachowawcza, będąca rodzajem „gry na zwłokę”. Odpowiada to kunktacji, a więc wyczekiwaniu przez przedsiębiorstwo na najbardziej sprzyjający moment działania, na przykład przy wprowadzaniu innowacji na rynek czy też dokonując przejęcia aktywów firmy. Kierownictwo, które stosuje strategię zachowawczą cechuje ostrożność w podejmowaniu decyzji, niechęć do ryzyka, czego jednak nie można utożsamiać z konserwatywnym podejściem do zarządzania, ale z przyjęciem koncepcji funkcjonowania firmy na wysokim poziomie bezpieczeństwa strategicznego.
Defensywna
Strategie tego typu to orientacje nastawione na przetrwanie, właściwym zaś dla nich kryterium efektywności jest minimalizacja strat. Są one reakcją przedsiębiorstwa na naciski otoczenia i stanowią naturalną odpowiedź firmy na jej niepowodzenia finansowe, organizacyjne i rynkowe. Strategie defensywne mogą polegać na ograniczeniu dotychczasowej wielkości produkcji, wycofaniu się z niektórych rynków, rezygnacji z zamierzeń inwestycyjnych, zaniechania produkcji wysoko specjalistycznej, redukcji zatrudnienia, sprzedaży części majątku, w krańcowym zaś przypadku likwidacji firmy.