Edward Nycz - Młodzież w przestrzeni społecznej miasta

W mieście formują się określone wzorce zachowań i ról społecznych zapewniające pożądany rozwój młodzieży. Życie miejskie daje możliwość wyboru drogi przyszłości, swobodę życia emocjonalnego, towarzyskiego, politycznego itp. ale też zagrożenia cywilizacyjne.

Miasto jest dotknięte zjawiskiem „sfery pustej oraz anomii”, a ludzkie zachowania cechuje alienacja. Nastąpiła więc dysfunkcjonalność instytucji wychowania.

Aby podjąć próbę opisania rozumienia przez młodzież zjawisk zachodzących w mieście w wymiarze cywilizacyjnym i indywidualnym trzeba nawiązać do socjologii dnia codziennego i łączyć pedagogikę społeczną, socjologię, i ekologię społeczną.

Miasto to przestrzeń doświadczeń, a młodość to etap człowieczeństwa i zadanie rozwojowe.

O przestrzeni znaczącej

Czas i przestrzeń nabrały pod koniec XX wieku nowych znaczeń. Żyjemy w epoce przestrzeni - jednoczesność bliskości i oddalenia.

Czas wymyka się spod kontroli człowieka, a przestrzeń jest dostępna poznaniu, kształtowana, wartościowana i przetwarzana na wzór wyobrażeń i potrzeb człowieka. Człowiek stale wytwarza i przetwarza otaczającą go przestrzeń, która jest sceną jego życia. Ma wymiar materialny ale też emocjonalny i uczuciowy. Proces ten ma wiele uwarunkować i regulatorów, towarzyszy mu nadawanie znaczeń. Często rzeczywistość ewoluuje i odbiega od zamysłów.

Istnieje związek między znaczeniem przestrzeni a zachowaniami społecznymi: W ramach rzeczywistości społecznej można wyodrębnić:

• Przestrzeń fizyczną - wymiar fizyczny, w którym zachodzą procesy społeczne; punkt odniesienia jakiejś zbiorowości będący w jej świadomości

• Przestrzeń wyobrażeniową - funkcjonowanie przestrzeni w świadomości społecznej, dla różnych jednostek ma cechy wspólne, symbole

Przestrzeń przynależności z kolei, jest wtedy gdy wyniku akceptacji społecznej ludzie widzą przestrzeń jako „jej”. Jej określenie pozwoli ustalić przestrzeń odniesienia dla norm, wartości i wzorów zachowań. Stanowi wytwór podmiotu i nadaje sens działaniom jednostki, pomaga konstruować tożsamość.

Przestrzeń życia szkolnego

Świat szkolny końca XX wieku dynamicznie się zmienia wzorując się na różnych światach życia codziennego. Szkoła to miejsce przedstawienia teatralnego:

• Tekst sztuki - nauczyciel ma coś do przedstawienia

• Aktorzy - nauczyciele i uczniowie

• Miejsce akcji ze sceną i kulisami - szkoła/ klasa

• Akcja dramatu - interakcje aktorów

Współżycie między podmiotami zależy od przestrzeni interakcji. Relacje między uczniami a nauczycielami są raczej dobre, powodem konfliktów są np. niesprawiedliwe oceny. Narastają natomiast konflikty między uczniami poza klasą, lęk przed nową szkołą, szykanowanie („kocenie” i „fala”). Wewnątrz klasy natomiast przyczynami konfliktów są antypatie czy określony styl życia najczęściej widoczne na linii: pierwszacy - starsi, miastowi - wieśniacy.

Szkołę odbiera się jako miejsce nudne, konfliktowe, obowiązkowe. Wpływa to na niechęć do postaw altruistycznych i aktywnego działania (ponad połowa). Osoby, jeśli działają, zwykle zrzeszają się w elitarnych grupach np. religijnych.

W szkole autorytarnej to nauczyciele rozwiązywali konflikty. Teraz w społeczeństwie demokratycznym, gdzie każdy zabiega o własne interesy szkoła staje się wyzwaniem dla nauczycieli. Muszą oni wdrożyć jednostki w struktury i działalność społeczną przy ich niskiej aktywności.

W szkole zaznacza się asymetria postaw: nauczyciele zawłaszczają znaczną część życia i przestrzeni, a uczniowie próbują przetrwać przy założeniu, że ich edukacja ma związek z dalszą przyszłością. Gdy tego zabraknie szkoła może stać się „pustą strefą”, wielkim NIC.

Przestrzeń identyfikacji grupowej

Życie toczy się poza szkołą, ona nie zagospodarowała czasu wolnego uczniów. O obliczu kulturowym młodzieży decyduje więc najpierw na rodzinę, potem szkołę, rówieśników i kościół. Wpływ mediów i rozrywki jest umiarkowany. Zarówno szkoła, jak i życie poza nią może być ujmowane w kategoriach zabawy i procesów zachodzących na styku autorytetów dorosłych i spontaniczności młodzieży.

Kulturę młodzieżową ocenia się mniej więcej po równo jako ciekawą albo bezmyślną i przemijającą. Najczęściej sprowadzano ją do przejawów subkultur i ich muzyki. Szkołę uważa się za miejsce od nich wolne, choć częściej występuje one w technikach i zawodówkach.

To grupy rówieśnicze dostarczają wzorów zachowań, rówieśnicy uczą się od siebie nawzajem. Pozaszkolne formy aktywności mieszczą się w mikrosystemie rówieśniczym, które tworzą takie czynniki jak:

• Miejsce

• Czas

• Cechy fizyczne otoczenia

• Rodzaje aktywności

• Role społeczne

Pozaszkolna aktywność może być wskaźnikiem postaw wobec zmian od poziomu lokalnego do krajowego. Akceptacja zmian powinna wyzwalać postawy kreatywno-krytyczne a nie adaptacyjno-pasywne.

Podstawowa aktywność i konsumpcja kultury w czasie wolnym w domu sprowadza się do: oglądania telewizji, radia i czytania. Poza domem dominują spotkania i imprezy. Sport uprawia mały odsetek, podobnie jak mało osób korzysta z imprez kulturalnych.

Własną aktywność badani sprowadzają do zdobycia wykształcenia, mieszkania, pracy, niezależności finansowej, założenia rodziny i zdobycia odpowiedzialności za własne życie.

Młodzież wobec przestrzeni miejskiej

Aktywność młodzieży realizuje się w przestrzeni miasta. Przestrzeń ta ma znaczenie topograficzno-techniczne ale też kulturowo-symboliczne. Pod koniec XX wieku miasto jest dotknięte zjawiskiem anomii a mieszkańcy alienacji. Pękły dawne wzory i reguły, a nowe, jeśli powstają, to powoli. Procesy dezorientacji i dezorganizacji społecznej dokonują spustoszeń w tradycyjnych środowiskach wychowawczych, występują zaburzenia przekazu kultury.

To zła struktura społeczno-przestrzenna miasta może generować kryzys społeczny np. podział miasta na lepsze i gorsze dzielnice. Sferę sacrum wypiera sfera profanum.

Ponad połowa badanych uważa, że miasto jest estetyczne, a co druga sądzi, że można w nim żyć szczęśliwie. Młodzieży brakuje przestrzeni rekreacyjnej i kulturowej, a są one miejscem spotkań. Podkreśla się też brak odpowiednich szkół.

Miejsce zamieszkania cieszy się sympatią choć akcentuje się głównie stosunki międzyludzkie. Widoczne jest strefowanie miasta przez młodych. Chcieliby zamieszkać w dzielnicach nowych a nie starych i patologicznych.

Miasto jako całość kojarzy się negatywnie:

• Zanieczyszczenie środowiska

• Wielka chemia

• Bezładne przestrzenie, połączenie wiosek z miastami

• Brak własnej historii (niska wiedza o mieście, zdominowana niechęcią w nauczeniu się)

Młodzi preferują życie bezstresowe i na ludzie, nie widzą potrzeby modernizacji miasta. Przyszłości nie wiążą z przestrzenia własnej miejscowości.

Uniwersytety formułują systemy teoretyczne, są przestrzenią wymiany myśli i informacji. Mają one dostarczać wiedzę, ale też ekspertów

Cechą charakterystyczną jest dominacja usług tradycyjnych i kwalifikowanych np. związanych z transportem czy bankowością.

Za restrukturyzację miasta muszą się zabrać osoby o osobowości nowoczesnej, współkształtowanej przez oświatę, której celem powinno być ugruntowanie cech takiej osobowości. Szkoła ma generować postawy pro modernizacyjne i nowoczesne. U młodzieży idealizm zastępowany jest przez krytycyzm, sceptycyzm ale i kreatywność. Zadaniem dorosłych jest taka zmiana rzeczywistości, która pozwoli zwiększyć szanse rozwojowe młodych (konkretyzacja wymagań, spełnienie nadziei).

Na razie jednak młodzi „obozowują u bram miasta dorosłych”, co pogłębia izolację i doprowadza do braku poczucia przynależności. Młodzi powinni się poczuć na osiedlu, w szkole itd. jak u siebie. Umożliwi to tylko spełnianie określonych ról przez młodzież, co doprowadzi do poczucia solidarności i odpowiedzialności.

---