TEORIA UŻYTECZNOŚCI
1. Pojęcia podstawowe: KONSUMPCJA - zaspakajanie potrzeb
KONSUMPCJA INDYWIDULANA - dotyczy jednostki (dobra konsumpcyjne)
KONSUMPCJA ZBIOROWA - dotyczy grupy (np.: oświetlenie ulic, obrona narodowa, policja).
2. Teoria racjonalnego zachowania konsumenta - podstawy modelu
Zasoby są ograniczone, a potrzeby nieograniczone.
Konsument musi dokonywać wyboru,
a z każdym wyborem łączy się koszt alternatywny.
Konsument postępuje racjonalnie,
czyli zgodnie z:
preferencjami i umiejętnościami ich uszeregowania,
możliwościami nabywczymi (uwzględnia dochód i ceny dóbr).
3. Cel konsumenta
CELEM KONSUMENTA
jest maksymalizacja korzyści (użyteczności, satysfakcji)
czerpanej z konsumpcji określonego koszyka dóbr.
4. Pojęcie użyteczności
Użyteczność (U) określa
subiektywne zadowolenie, pożytek, satysfakcję, korzyść uzyskaną z tytułu konsumpcji określonej ilości danego dobra.
4.1. Rodzaje użyteczności
Użyteczność całkowita (TU) - całkowite zadowolenie jakie osiąga konsument z konsumpcji określonej ilości danego dobra.
Użyteczność krańcowa (MU) -
jest to przyrost użyteczności całkowitej, wynikający z nabycia i konsumpcji dodatkowej, jeszcze jednej jednostki danego dobra, ponad dotychczasową jego ilość.
Jest to więc użyteczność uzyskana
z ostatniej jednostki tego dobra.
4.2. Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena)
W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność całkowita rośnie, wzrost ten jest jednak coraz wolniejszy, co oznacza, że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.
Q↑ => TU↑ MU↓
(apatyt maleje w miarę jedzenia)
I PRAWO GOSSENA
wyjaśnia dwa problemy ekonomiczne:
a) Paradoks wartości
b) Nadwyżkę konsumenta
a) Paradoks wartości
A. Smith w „Bogactwie narodów…” zastanawiał się:
Dlaczego woda, tak użyteczna
i niezbędna dla życia, ma tak niską cenę, a diamenty, wcale nie konieczne dla życia, mają cenę znacznie wyższą?
Zależy to od krzywych popytu i podaży oraz ich punktu przecięcia (stan równowagi).
Diamenty są bardzo rzadkie i koszt uzyskania dodatkowej jednostki jest wysoki, tymczasem woda jest relatywnie obfita, a zatem wymaga niższych kosztów.
Konsumentów wody jest bardzo dużo i jej MU jest niska, a więc cena wody jest stosunkowo niska. Konsumentów diamentów jest niewielu, stad MU na diamenty wysokie i ich cena wysoka.
Użyteczność wody nie wpływa na jej cenę czy popyt, a tylko MU ostatniej jednostki (np. 1litra) wody określa jej cenę.
Paradoks wartości - wniosek
Podstawą ustalenia ceny
każdego towaru jest użyteczność krańcowa ostatniej jednostki dobra, która znajdzie nabywcę na rynku
=> P = MU
Gdy MU < P towar nie znajdzie nabywców na rynku!
Gdy MU > P powstanie nadwyżka (renta) konsumenta (CS)!
b) Nadwyżka (renta) konsumenta (CS)
CS jest to:
Różnica między użytecznością całkowitą uzyskaną z danej ilości dobra i jego całkowitą ceną:
CS = MU - P
Różnica między ceną jaką konsument byłby skłonny zapłacić za jednostkę dobra, czyli wynikającą z wartości MU (paradoks wartości P=MU) a ceną (wydatkiem) jaką faktycznie zapłacił:
CS = MU - P
Powstaje ona wskutek tego, że otrzymujemy więcej użyteczności niż nas dane dobro kosztuje. Wynika to z faktu, iż płacimy taką samą cenę za każdą jednostkę dobra, ale „wcześniejsze” jednostki dobra mają dla nas większą wartość niż ta ostatnia.
5. Koszyk dóbr konsumenta
Przedmiot wyboru konsumenta =>
to tzw. koszyk dóbr konsumenta,
który obejmuję kompletną i zamkniętą listę dóbr i usług wybieranych przez konsumenta.
5.1. Krzywe preferencji
(krzywe obojętności)
Krzywe obojętności pokazują różne kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi ten sam poziom użyteczności całkowitej.
Własności krzywych preferencji:
Wszystkie kombinacje znajdujące się na
krzywej mają taką samą użyteczność,
a więc są to tzw. kombinacje dóbr obojętne.
„Typowe krzywe preferencji” są malejące, nie przecinają się nawzajem i są wypukłe w stronę początku układu współrzędnych.
W okresie analizy preferencje konsumenta są stałe.
Krzywych preferencji jest nieskończenie wiele (preferencje zmieniają się w czasie) tworząc mapę krzywych obojętności. (rysunek ↓)
Przy ruchu po krzywej następuje zmiana struktury konsumpcji (wystąpi zjawisko substytucji dóbr) ale poziom konsumpcji
i użyteczność całkowita pozostaje nie zmieniona.
Przy przejściu na wyżej położoną krzywą preferencji nastąpi zmiana struktury konsumpcji oraz wzrost poziomu konsumpcji i wzrost
użyteczności całkowitej.
Przy przejściu na niżej położoną krzywą preferencji wystąpi zmiana struktury konsumpcji oraz spadek poziomu konsumpcji i spadek
użyteczności całkowitej.
Substytucje mierzymy poprzez MRS => jest to zmniejszenie ilości jednego dobra, które równoważy zwiększenie ilości drugiego dobra, ale poziom użyteczności całkowitej pozostanie niezmieniony.
MRS to także nachylenie krzywej obojętności i mierzy „krańcową skłonność do płacenia”,
gdyż informuje o tym ile konsument „odda” dobra Y, aby zwiększyć zakupy dobra X.
Prawo malejącej MRS w miarę jak rośnie ilość dobra X to coraz mniejsze ilości dobra Y mogą zastąpić jednostkę dobra X
5.3. Rodzaje preferencji
Substytuty doskonałe - konsument zastępuje jedno dobro drugim wg stałej stopy (relacja np.:1:1)
np. => architekt potrzebuje ołówek i nie dba o kolor, tzn. że tak samo będzie dla niego użyteczny czerwony jak i niebieski ołówek
Dobra doskonale komplementarne - konsumowane zawsze razem w stałej proporcji
np. => 1 lewy i 1 prawy but / samochód
+ 5 kół (relacja 1:5), zegarek + bateria
5.4. Rodzaje preferencji a MRS
Substytuty doskonale
=> MRS stała i wynosi zawsze │-1│
Dobra neutralne
=> MRS równa nieskończoność
Doskonale komplementarne
=> MRS równa 0
5.5. Linia budżetowa
Linia budżetowa - pojęcie
Linia budżetowa (LB) to
koszyk dóbr konsumpcyjnych,
który jest dostępny przy danych cenach dóbr i dochodzie konsumenta (na który „stać” konsumenta) .
Postać analityczna LB:
LB => I = PX x QY + PX x QY
Jak zmienia się linia budżetowa?
1) Zmiana dochodu przy niezmienionych cenach =>
wywołuje równoległe przesunięcie
całej linii budżetowej:
a) Przy wzroście dochodu - w prawo i w górę, co oznacza zwiększenie możliwości nabywczych konsumenta
b) Przy spadku dochodu - w lewo i w dół, co oznacza zmniejszenie możliwości nabywczych konsumenta
2) Zmiana cen dóbr przy niezmienionym dochodzie =>
wywołuje przesunięcia nierównoległe i zmianę nachylenia linii budżetowej gdy wystąpi:
Wzrost/spadek ceny tylko dobra X
Wzrost/spadek ceny tylko dobra Y
Wzrost/spadek cen obu dóbr X i Y w różnym tempie
Zmiana nachylenia LB => - PX / PY
6. Równowaga konsumenta
(II prawo Gossena)
Wprowadzenie:
wśród wielu krzywych obojętności jest tylko jedna krzywa preferencji, która ma punkt wspólny z linią budżetową konsumenta - punkt ten oznacza
optimum (równowagę) konsumenta,
czyli optymalny zestaw dóbr, przy którym nastąpi zgodność preferencji konsumenta
z jego możliwościami finansowymi (nabywczymi) - rysunek ↓
Prawo wyrównywania użyteczności krańcowej (II prawo Gossena):
Rozmiary popytu na dane dobro zwiększają się do punktu, w którym użyteczność krańcowa uzyskana z jednostki pieniężnej wydanej na to dobro jest równa użyteczności krańcowej osiągniętej z jednostki pieniężnej wydanej na inne dobro.
Punkt równowagi konsumenta można wyznaczyć korzystając z
II prawa GOSSENA
a) przy konsumpcji 2 dóbr warunek równowagi oznacza, że stosunek cen obu dóbr jest równy relacji użyteczności krańcowej ostatnich jednostek obu dóbr:
PX / PY = MUX / MUY
gdzie: PX , PY - ceny odpowiednich dóbr.
b) równanie równowagi konsumenta przy konsumpcji „n” dóbr:
MUX / PX = MUY / PY = ..... = MUn / Pn
gdzie: PX , PY , Pn - ceny odpowiednich dóbr.
4