5. Pojecie szkoły, społeczne funkcje szkoły, krytyka szkoły (filozoficzna, socjologiczna, psychologiczna, ekonomiczna i pedagogiczna), teoria descholaryzacji, szkoła jako przestrzeń socjologiczna, system szkolnictwa polskiego po roku 1989.
Brakuje: krytyka szkoły i szkoła jako przestrzeń socjologiczna jeszcze nie znalazłam!
1.Szkoła: Jednostka edukacyjna powołana na podstawie aktu założycielskiego lub wpisu do ewidencji przez organ administracji rządowej, samorząd terytorialny, osobę prawną lub fizyczną. Szkoła działa na podstawie statutu nadanego przez organ lub osobę prowadzącą szkołę. Szkoła realizuje politykę edukacyjną państwa zgodnie z obowiązującym systemem
2.Funkcje współczesnej szkoły
W czasach, które charakteryzują się nieprzejrzystością perspektyw, formułowane są także zarzuty przeciw współczesnej szkole. Jednym z zarzutów jest twierdzenie o jej dysfunkcyjności, polegającej głównie na niespełnieniu oczekiwań społecznych. Tematyka funkcji stanowi jeden z istotnych wątków najnowszej dyskusji, w której zwraca się szczególną uwagę na potrzebę zmian w zakresie miejsca i roli szkoły w społeczeństwie, zmian prowadzących do zastąpienia tradycyjnego rozumienia funkcji opiekuńczej pojęciem bardziej przystającym do naszych czasów.
Przygotowanie do życia w społeczeństwie to pierwsza i najważniejsza funkcja szkoły. Wprawdzie dzieli ją z rodziną, organizacjami społecznymi oraz innymi czynnikami życia społecznego lecz rola szkoły jako instytucji specjalnie do tego przygotowanej pod której opieką młode pokolenie pozostaje przez kilkanaście lat, jest wyraźnie dominująca. Obejmuje ta funkcja wiele szczegółowych zadań szkoły jak i te o charakterze podstawowym. Należy do nich wychowanie młodego człowieka na:
świadomego obywatela
członka społeczeństwa demokratycznego
człowieka uspołecznionego.
Świadomy obywatel stanowi wielką wartość każdego społeczeństwa, każdego państwa, każdego narodu. Wychowanie obywatelskie wymaga świadomego nabywania wiedzy i doświadczeń związanych z przeszłością i teraźniejszością oraz perspektywami rozwoju własnego społeczeństwa, państwa i narodu.
Takiej dość systematycznej wiedzy ma dostarczyć nauczanie historii, nauki o społeczeństwie i geografii ekonomicznej, przy czym jest ono szczególnie owocne wtedy, gdy ukazuje sprawy własnego regionu na tle spraw całego kraju, a sprawy kraju na tle zagadnień światowych, Gdy koncentruje uwagę młodzieży na szczególnie ważnych dziś i w przyszłości problemach ogólnych, gdy wdraża ją do myślenia przyczynowo - skutkowego, gdy staje się odskocznią od działania praktycznego. Dopiero połączenie wiedzy z doświadczeniem czyni z ucznia człowieka świadomego swych kompetencji, użytecznego dla społeczeństwa i zadowolonego ze swego losu.
Wychowanie młodzieży szkolnej do życia w społeczeństwie demokratycznym w dużym stopniu zależy od jakości tego społeczeństwa, stopnia otwartości jego struktur społecznych i stopnia równości ogółu obywateli. W miarę wzrostu wykształcenia i świadomości obywateli wzrasta stopień tej otwartości i równości. Szkoła może wiele zdziałać głównie poprzez:
wiedzę, w której idee sprawiedliwości, równości i postępu znajdują swój wyraz i swoją konkretyzację w treściach programowych, jak i w codziennym życiu szkoły;
doświadczenia uczniów związane z potrzebami i umiejętnością tworzenia form organizacyjnych (kółek, organizacji, drużyn, klubów itp.) w celu zaspokajania potrzeb życia szkolnego i poza szkolnego na coraz wyższym poziomie;
atmosferę szkoły, opartą na wzajemnym szacunku nauczycieli i uczniów oraz na wzrastającej - w miarę przechodzenia młodzieży szkolnej do coraz wyższych klas - skali partnerstwa.
W takiej atmosferze powstają właściwe warunki do uspołeczniania młodzieży szkolnej. Sprawdza się ono do takiego społecznego dojrzewania młodych ludzi, które polega na kierowaniu się w coraz większym stopniu dobrem ogółu, w jego konfrontacji z dobrem osobistym.
Przygotowanie do życia indywidualnego to ważna funkcja szkoły, nierozdzielnie związana z przygotowaniem młodzieży do życia w społeczeństwie. Jednostka wnosi do życia społecznego tyle, ile sama jest warta, a wartość ta zależy od jej umiejętności komunikowania się z innymi, jej zdrowia, potrzeb kulturowych, wiedzy, doświadczeń, zdolności inicjatywy i twórczości, zaangażowania i charakteru. Szkoła jest w stanie zapewnić swoim uczniom nabycie wiedzy i doświadczeń w obrębie różnych przedmiotów nauki szkolnej, opanowania komunikacji językowej, umocnienie zdrowia oraz rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań twórczych.
Szkoła dysponując dużymi możliwościami rozwijania zainteresowań i zamiłowań pozalekcyjnych i pozaszkolnych, ci zaś nauczyciele spotykają się z największym respektem i w szkole, i w społeczeństwie, którzy poprzez umiejętne rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań naukowych, artystycznych, technicznych czy sportowych potrafili wpłynąć na bieg życia swoich wychowanków.
Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze to trzecia ważna funkcja szkoły współczesnej i szkoły przyszłości. Kultura obejmuje całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, wytworzonego i stale pomnażanego w jej historycznym rozwoju. Szkoła umożliwia wrastanie młodego człowieka w kulturę w toku całej edukacji, a więc poprzez nauczanie przedmiotów artystycznych, technicznych i wszelkich innych oraz przez różne formy wychowania zbiorowego i indywidualnego. Wśród różnych dziedzin kultury uprzywilejowane miejsce zajmuje sztuka. W szkole kontakt z różnymi dziedzinami sztuki umożliwi nie tylko nauczanie literatury oraz innych przedmiotów artystycznych, udostępniających rodzime i światowe osiągnięcia sztuki słowa, teatru, kina, muzyki, malarstwa, rzeźby czy architektury lecz także bogate formy pracy pozalekcyjnej, działalności kół zainteresowań i organizacji młodzieżowych, uczęszczanie młodzieży do teatru i kina, odwiedzanie wystaw, wycieczki, eksponowanie osiągnięć twórczych młodzieży we własnej szkole i w szerszym środowisku.
Przygotowanie do życia w środowisku to nowa funkcja szkoły. Jej znaczenie wiąże się zarówno ze znaczeniem środowiska w życiu człowieka, jak i z zagrożeniami w jego rozwoju. Środowisko pojmuje się dziś szeroko jako całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturalno - oświatowych - w ich wzajemnych związkach i uzależnieniach. Funkcja przygotowanie do życia w środowisku polega na przysposobieniu młodego pokolenia do niezbędnych przemian związanych z ograniczaniem i stopniowym likwidowaniem "niebezpieczeństwa ekologicznego" i jego skutków społecznych, a także ma włączyć młode pokolenie do czynnego udziału w pracach zapewniających już nie tylko ochronę środowiska, lecz bezpieczeństwo ekologiczno - społeczne. Wymaga to nowego podejścia do zadań szkoły na kolejnych szczeblach jej funkcjonowania, nowego opracowania programów edukacji środowiskowej, zapewniających gruntowne poznanie najbliższego środowiska oraz współudział w jego kształtowaniu poprzez różnorodne prace na rzecz środowiska. Niezbędny jest również rozwój ruchu ekologicznego wśród młodzieży, kształtujący poczucie odpowiedzialności za własne środowisko.
Przygotowanie do życia zawodowego to inna ważna funkcja szkoły. Właściwy program przygotowania do pracy, ukazuje jego założenia, treści, metody i formy organizacyjne na kolejnych szczeblach szkoły. Program tego przygotowania obejmuje: położenie w programie szkolnym nacisku na technikę i technologię, nauczanie o zawodach, poznawania charakteru pracy i nabywanie doświadczenia na stanowisku pracy, kształcenie zawodowe, w którym specjalizacja pojawi się w trakcie szerokiego wykształcenia podstawowego. Szczególna rola przypada tu matematyce, informatyce i przedmiotom przyrodniczym (fizyce, chemii, biologii) oraz technicznym.7 Wielką pomocą może się tu okazać współpraca szkoły z domem, z organizacjami społecznymi i zakładami pracy. Funkcje szkoły nie są oczywiście równoznaczne z funkcjami systemu oświaty, który oprócz systemu szkolnictwa obejmuje także system wychowania rodzinnego, kształcenia ustawicznego i wychowania równoległego. W tym układzie system szkolnictwa ma do odegrania pionierską rolę. Sprowadza się ona do pełnienia przez całe szkolnictwo funkcji ukierunkowanych na obecne i przyszłe potrzeby i aspiracje całego społeczeństwa, całego kraju i całego narodu, pozostających zarazem w harmonii z potrzebami i aspiracjami innych krajów i narodów.
4. koncepcja descholaryzacji -("odszkolnienie") społeczeństwa, twórca: Ivan Illich, Mówiąc najogólniej, descholaryzatorzy krytykowali szkołę za to, że reprodukuje istniejące struktury społeczne i ekonomiczne, a tym samym utrwala je ze szkodą dla postępu społeczno-gospodarczego; traktuje nauczanie jako towar, a nie środek służący rozwojowi dzieci i młodzieży; dyskryminuje uczniów wywodzących się z uboższych klas i warstw społecznych; tłumi naturalną aktywność i inicjatywę dzieci i młodzieży, narzucając treści i metody kształcenia obce ich zainteresowaniom i potrzebom; szerzy przekonanie, jakoby tylko w niej można było zdobyć wartościowe wykształcenie; stosuje awersyjne metody oceniania przebiegu i efektów pracy uczniów, faworyzuje niezdrową konkurencję między nimi oraz ignoruje indywidualności. Sumując - według "descholaryzatorów" szkoła jest obca duchowi i wymaganiom współczesności. Jak twierdził Illich, z kryzysu można wyjść" likwidując szkoły. Wykształcenie, sprawiała, że coraz więcej uczniów miało kłopoty z nauką, a to z kolei prowadziło do intensyfikacji szkolnego nauczania, np. w postaci różnorakich zajęć wyrównawczych, a także do korepetycji. Chorobę leczono więc za pomocą środków, które stanowiły jej przyczynę. Tym ogólnym stwierdzeniom towarzyszą bardziej szczegółowe tezy, którełącznie składają się na głoszoną przez Illicha koncepcję descholaryzacji społeczeństwa. Oto najważniejsze spośród nich: Nie jest prawdą, że im więcej szkół posiada dane społeczeństwo, tym wyższy jest poziom wykształcenia jego obywateli. Przykładem są USA, gdzie po II wojnie światowej liczba szkół znacznie wzrosła, a poziom wykształcenia społeczeństwa nie. Niekoniecznie musi być tak, że im dłużej przebywamy w szkole, tym więcej umiemy. W iluż to bowiem przypadkach kształcenie prowadzone w szkole i przez szkołę nie rozszerza horyzontów intelektualnych uczniów, lecz je ogranicza; nie rozwija ich myślenia, ale wtłacza je w ciasne ramy wyuczonych na pamięć formułek; nie wdraża do kreatywności, tylko poprzestaje na bezdusznym ćwiczeniu pamięci. Słowem -szkoła ani należycie nie kształci, ani nie wychowuje. Człowiek najwięcej i najskuteczniej uczy się poza szkołą, a niekiedy nawet wbrew niej, rozwiązując problemy, które stawia przed nim życie. Za jedno z głównych zadań szkoły uważa się wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży. Trzeba jednak wiedzieć, że środki na ten cel niemal w 90 proc. (jak np. w USA) pochodzą z podatków płaconych przez najuboższych. Natomiast korzystają z nich przede wszystkim uczniowie i studenci wywodzący się z rodzin zamożnych. Szkolne świadectwa i dyplomy w wielu przypadkach nie odzwierciedlają faktycznego poziomu kompetencji osób, którym się je wręcza. Przypisywanie zatem tym dokumentom nadmiernego znaczenia nie jest niczym uzasadnione.
6.system szkolnictwa polskiego po 1989
W II połowie XX wieku do końca dominacji komunistycznej wychowanie obywatelskie podporządkowane było ideologicznej indoktrynacji ku chwale jedynie słusznego systemu. Po 1989 roku, kiedy rozpoczęła się epoka pluralizmu politycznego, wszystkie liczące się ugrupowania zabierały głos na temat edukacji. Partie polityczne w swoich programach poświęcają więcej lub mniej miejsca oświacie. Wynika to z odmiennej koncepcji człowieka, społeczeństwa i państwa. Najwięcej swobody w kształtowaniu systemu edukacji proponują ugrupowania liberalno-demokratyczne. Realizacja tych koncepcji prowadziłaby do dużego zróżnicowania oferty edukacyjnej oraz przesunięcia odpowiedzialności za kształt i efekty procesu dydaktycznego z państwa np. na samorządy. Partie polityczne o charakterze konserwatywnym swoje ideały edukacyjne opierają na wartościach chrześcijańskich i narodowych. Koncentrują się głównie na założeniach ideologicznych. Ugrupowania polityczne o określonym obliczu klasowym proponują całe strategie narodowej edukacji i sposoby ich wprowadzania. Składają się one najczęściej z założeń ideologicznych, warunków jakie muszą towarzyszyć ich realizacji i harmonogramu realizacji24 . W każdym exposé nowego premiera w latach 90. znajdowały się zapowiedzi zmian sytuacji nauki i edukacji. Jednak rzeczywistość była i jest zupełnie inna. Należy również zwrócić uwagę na brak jakichkolwiek postulatów dotyczących oświaty dorosłych, nie wspominając o edukacji obywatelskiej. Wydawać by się mogło, że tak ważna dla pomyślnego rozwoju demokracji dziedzina jak wychowanie obywatelskie powinna być oczkiem w głowie polityków. Rzeczywistość jest inna. To doraźne działania o charakterze ekonomicznym i politycznym cieszą się powszechnym zainteresowaniem polityków. Ewidentnym skutkiem braku edukacji w zakresie kształtowania postaw obywatelskich jest spadająca frekwencja wyborcza i totalne niezrozumienie przez Polaków mechanizmów demokracji i gospodarki wolnorynkowej. Niska frekwencja i dość wysokie wyniki ugrupowań o charakterze skrajnym są negatywną oceną wszystkich polskich rządów po 1989 r. i ich działań na polu tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Należy zdać sobie sprawę z istoty problemu. Bez większych nakładów na edukację lub pełnej liberalizacji usług edukacyjnych - szczególnie edukacji ustawicznej - nie ma możliwości nadgonienia opóźnień cywilizacyjnych. Budowa nowoczesnego społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy wymaga długoletnich inwestycji o charakterze powszechnym. W kształtowaniu postaw leży klucz do podniesienia poziomu życia każdego przeciętnego Polaka. Obywatela, który dokonując świadomie - w oparciu o realną wiedzę - wyborów politycznych będzie aktywnie kształtował własne życie i polską demokrację. "Elity" polityczne powinny zaprzestać retoryki minionych epok i podjąć działania skierowane do jednostek.