Wykład: doktryny polityczne
Wykładowca: fieeeeeedor <3
Data: 24.10.2011
Temat: o Św. Tomaszu i jego koncepcjach zaczerpniętych bądź budowanych na poglądach Arystotelesa.
Nie można rozdzielić świętego Tomasza od Arystotelesa. Ważne jest połączenie świętego Tomasza z Arystotelesem.
Tomasz, schrystianizował poglądy Arystotelesa, dostosował je do etyki i filozofii chrześcijańskiej. Był to jednak wpływ pośredni, mianowicie w średniowieczu poznano poglądy Arystotelesa poprzez filozofie arabską,, szczególnie filozofa zwanego - awerrorez.
Arystoteles wywarł bardzo duży wpływ na Św. Tomasza swoją koncepcją - O ORGANIZACJI SPOŁECZEŃSTWA.
Arystoteles.
jest zamiennie nazywany stagirytą,
był uczniem Platona, można powiedzieć, że nie wiernym uczniem, bowiem odszedł daleko od Platona w swoich poglądach.
Dostąpił takiego zaszczytu jak nauczanie syna Aleksandra Macedońskiego. Bardzo ważna była jego idea złotego środka.
Najbardziej znane dzieła : etyka manichejska i polityka. Nazywa się je pismami praktycznymi Arystotelesa, pisał również dzieła logiczne i dzieła przyrodnicze.
Arystotelesa założył szkołę filozoficzną i nazwał ją liceum. Uważał, że metafizyka była najpierwsza, późnie była fizyka - opisywała działania świata, a etyka sposób w jaki człowiek powinien żyć.
Podstawą filozofii Arystotelesa był empiryzm - poznanie doświadczalne jest najważniejsze, należy się zetknąć z rzeczywistością, aby coś o niej wiedzieć. Dzielił wiedzę na teoretyczną - poznanie zasad działania bytu, natomiast wiedza praktyczna to poznanie jak żyć.
Twierdził, że bytem są realne rzeczy: dzielił je na materię i formę. Przykładowo człowiek może być łysy, gruby, niski, wysoki, natomiast jego całokształt jest cały czas taki sam i to jest jego forma. Uważał, że jest ( ta forma) najważniejsza, odnosił to do polityki. Mając pojęcie co to jest pomnik- czyli forma, zawsze ją poznamy bez względu na to jaki ma kształt, natomiast rzeźbiarz przeobraża to w materię.
Bardzo ważne stwierdzenie, do którego doszedł: - człowiek jest istotą społeczną - człowiek jest stworzony do życia w państwie, a tym państwem według Arystotelesa miała być polis grecka.
wyznawał myślenie celowościowe - teleologiczne, czyli wszystko czemuś służy i wszystko ma jakiś sens.
Człowiek ma zdolność odróżniania dobra i zła i tylko człowiek ma taką zdolność i to człowiek w tym związku tworzy państwo.
Odróżniał rzeczy sprawiedliwe i rzeczy niesprawiedliwe, twierdził, że jest to podstawa funkcjonowania państwa. Uważał, że podstawą życia sprawiedliwego człowieka jest życie w rodzinie, a dopiero dalej jest życie w państwie. Zauważył jednak, że państwa mogą się od siebie różnić, kształt - jak wygląda polis grecka zależy od różnych materialnych uwarunkowań np. klimatu czy geografii. Później z tego wyniknie teza o relatywizmie koncepcji ustrojowych, które potem przejmie Monteskiusz. To co jest dobre dla jednych - państwa, nie jest dobre dla drugich. W tym społeczeństwie widział różne grupy - jest to bardzo ciekawe - uważał o, że bardzo rzadko nadmiernie bogaci i nadmiernie biedni są cnotliwi, więc dzielił społeczeństwo pod względem bogactwa, jest to rzecz dość charakterystyczna. Uważał, że biedni mogą być złoczyńcami w drobnych rzeczach i że biedni nie mają zdolności myślenia w kategoriach państwowych, ale mają popęd społeczny. Bogaci ………………… . - Natomiast optymalnym ustrojem jest ten w którym przeważa klasa średnia.
Nadmiernie biedni i nadmiernie bogaci nie są odpowiedni do czynnika państwowotwórczego. >> odwołanie do złotego środka!! Zainteresowana trwaniem państwa jest przede wszystkim klasa średnia. W jego dziełach widać krytykę - którą później zauważy św. Tomasza - Arystoteles krytykował komunizm - uważał ,że to co jest wspólną własnością bardzo wielu - to niestety jest najmniej chronione, bowiem ludzie zwykli się troszczyć o swoją własność - troszczenie się o swoją własność wynika z miłości samego siebie - rzecz ciekawa skąd wyprowadzał dążenie do własności.
Obok zróżnicowania majątkowego w społeczeństwie dostrzegał także zróżnicowanie wykształcenia - nie potępiał niewolnictwa - uważał, że człowiek jest niewolnikiem z natury, to usposobienie decyduje o tym czy jesteś zdolny być panem samego siebie czy tez nie - skoro ktoś nie jest zdolny być panem samego siebie to lepiej, aby był przedmiotem własności. Znalazł się u niego podział na: znakomitych i lud.
Jako pierwszy szeroko rozbudował pojęcie sprawiedliwości - czyli sprawiedliwe jest to, co jest najlepsze dla państwa. !!!!!!!!!!! ważne !!!!!!!! zdawał sobie sprawę że jest to pojęcie niejednoznaczne - rozróżniał dwa terminy sprawiedliwości :
sprawiedliwość dystrybutywna inaczej rozdzielcza - odnosi się do udziału w dobrach które wspólnota rozdziela
sprawiedliwość komutatywna inaczej wyrównawcza - ta ma dwa rodzaje - odnosi się do prawa karnego - spr. Poprzez prawo karne :
- spr. Zależna od naszej woli np.umowa kupna sprzedaży - zwracał uwagę na ekwiwalentność świadczeń
- druga znacznie ważniejsza, nie zależąca od naszej woli - np. uszkodzenie ciała, no iw tedy pomiędzy krzywdą a rekompensatą powinna zajść arytmetyczna proporcja. W związku z tym odrzucał jednak zasadę oko za oko.
SPRAWIEDLIWOŚĆ JEST ZNAMIENIEM PAŃSTWA - PISAŁ ARYSTOTELES- WYMIAR JEJ JEST BOWIEM PODSTAWĄ PORZĄDKU ISTNIEJĄCEGO WE WSPÓLNOŚCIE PAŃSTWOWEJ, A WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI POLEGA NA USTALENIU TEGO CO JEST SPRAWIEDLIWIE.
Jakie jest kryterium sprawiedliwości wg. Arystotelesa?
- Uważał, że sprawiedliwość jest gdzieś w środku między: - skrajną równością - dla każdego tyle samo, a względną nierównością.
Co to jest sprawiedliwość?
- Jeżeli coś jest zgodne z prawem to trudno powiedzieć, żeby było niesprawiedliwe. Jednak sprawiedliwość jest tylko pewnym ideałem. Dzielił sprawiedliwość na dwie sfery: ogólna czyli formalna - ona polega na przestrzeganiu obowiązującego prawa, dotyczyła sprawiedliwości politycznej i rozumiał tę sprawiedliwość polityczną jako obowiązek przestrzegania prawa zarówno przez rządzonych jak i rządzących - po raz pierwszy w taki sposób pojawiło się pojęcie praworządności i sprawiedliwość. Drugą sfera sprawiedliwości była sprawiedliwość szczególna zwana materialną - utożsamiał ją ze sprawiedliwością rozdzielczą i wyrównawczą.
- Jeśli chodzi o Arystotelesa to jego prawo naturalne miało wpływ na Św. Tomasza. Uważał (Arystoteles), że prawo naturalne jest to przymiot człowieka, zdolność rozróźniania sprawiedliwości i niesprawiedliwości, zdolność do rozróżniania jest niezmienna, czyli jest to stałe, natomiast co jest bardzo ważne - samo prawo naturalne jest jednak zmienne - dlaczego jest zmienne? Bowiem chociaż istnieje stała hierarchia celów to nie ma powszechnie ważnych zasad działania - świadomość ludzka podlega zmianom. Jest to bardzo nowatorskie twierdzenie, że prawo naturalne jest zmienne - a twierdzenie, że niezmienna jest jedynie możliwość rozróżniania przez człowieka tego co prawem naturalnym jest. Pionier w tej dziedzinie.
Św. TOMASZ - ojciec kościoła, pochodził z rodziny włoskiej bardzo arystokratycznej, żył w XIII wieku, oddał się życiu naukowemu, był z zakonu dominikańskiego - uczył się u Alberta Wielkiego, pracował głównie na uniwersytecie paryskim, już za życia cieszył się opinią kogoś wybitnie wyjątkowego.
Napisał: słynną summę teologiczną, - czyli skrót, streszczenie,
dalej napisał: summa przeciwko poganom, traktat o władzy monarchów, i napisał komentarze do arystotelesowskiej polityki.
A z czym powinniśmy go kojarzyć? W wymiarze filozoficznym to jest ten który sformułował dowody na istnienie boga- była taka encyklika Leona XIII Pt.”wieczni ojcowie” - w której to uznał on poglądy Św. Tomasza za podstawę myśli chrześcijańskiej.
Powinien być kojarzony z hierarchią prawa naturalnego, ale także - uzasadniał tezę o nierówności jako o podstawie FUNKCJONOWANIA społeczeństw - pochodziła także od Arystotelesa. Jest to także ten który pierwszy w średniowieczu zajął się prawem własności jako faktycznie prawem wyjątkowym. To są te rzeczy najistotniejsze w myśli św. Tomasza.
Nawiązując do naszej myśli o stosunkach państwo - kościół w czasach średniowiecza to:
św. Tomasz odniósł się także do tej kwestii -uznawał nadrzędność papiestwa nad władzą świecką, z drugiej strony uważał że tę teorię nadrzędności należy złagodzić. Podstaw tego złagodzenia był realizm - wziął to z Arystotelesa - wynikał z takiego założenia, że co prawda cele człowieka są celami niebieskimi, czyli wykraczają poza świat doczesny, to jednak waga spraw cielesnych jest duża, czyli on pierwszy pod wpływem Arystotelesa, docenił znaczenie spraw doczesnych. Nie podzielał pesymistycznej wersji która wynikała z nauki św. Augustyna. Dla niego człowiek nie był z gruntu zły.
Odwoływał się też do nauki przyrody - sformułował słynną tezę która jest do dzisiaj używana - że pomiędzy prawdami nauki, a prawdami wiary nie powinno być sprzeczności, zauważał także, że z punktu widzenia RELIGII pewne nauki są obojętne i te można z resztą rozwijać.
Dla nas była ważna nauka o państwie - jest to rzecz zupełnie podstawowa - pisał, że władza pochodzi od Boga, więc teza o boskim pochodzeniu władzy była akceptowana przez niego, ale została złagodzona, mianowicie zauważył, że władza pochodzi tylko pośrednio od Boga, bowiem Boska jest tylko zasada władzy, natomiast konkretny ustrój tworzą ludzie, to znowu nawiązywało do Arystotelesa - ważne !!!
zadania państwa jednak nie są tylko doczesne, państwo ma obowiązek prowadzić ludzi do szczęśliwości, i stworzyć warunki potrzebne do zbawienia - bardzo ważne. Te warunki są dwa: po pierwsze jest to pokój, pisał o wojnie sprawiedliwiej - przeczytać czym była ta wojna wg, niego. !! a drugi - porządek - łac. Ordo - i to w ramach porządku jest hierarchiczna organizacja społeczeństwa. Proszę zauważyć jakie to jest arystotelesowskie.
Nierówność jest każdym składnikiem każdej doskonałej całości. Hierarchia musi istnieć zawsze i wszędzie. Św. Tomasz oczywiście znał tradycyjny podział feudalny na modlących, broniących i żywiących, uważał jednak, że podział ten jest anachronizmem, i dzielił społeczeństwo nie tylko w sposób feudalny, ale dzielił także wg, kryterium klasowego. I tak odróżniał : tzw. Optimates - to byli najwięksi feudałowie duchowni i świeccy, dalej: populus honorabilis - i to byli ci którzy posiadali majątek, ale nie byli magnatami, i ten majątek pozwalał im żyć z cudzej pracy, oraz trzecią kategorią: był populus - czyli lud, czyli ci którzy majątku nie posiadają. Dzielił społeczeństwo więc według kryterium własności. Porządek polegać miał na tym że - jeżeli ktoś jest już właścicielem jakiejś rzeczy to powinien być nim na stałe. Ponadto utrzymanie własności prywatnej jest to konsekwencja prawa natury - jest to warunek niezbędny do życia społecznego. W tej własności odróżniał dwa aspekty - po pierwsze było to posiadanie - czyli władzę posługiwania się rzeczą, i korzystania z niej, oraz drugim elementem - użytkowanie danej rzeczy - jako pierwszy też dostrzegł że to nie może oznaczać absolutnego władztwa nad rzeczą bowiem należy respektować dobro ogólne i pamiętać o słowach apostoła - powiedz bogatemu by dzielił swe dobra z ubogimi - zwróćcie uwagę jak ładnie połączył poglądy Arystotelesa z poglądami chrześcijańskimi. Jest to rzecz podstawowa.
Te poglądy św. Tomasza były bardzo wygodne dla Kościoła, bowiem sprowadzały się do akceptacji ustroju feudalnego. W podziale feudalnym tkwi pokój i porządek i w gruncie rzeczy to on zapewnia dążenie do zbawienia. Stąd kościół w tych poglądach tkwił, aż do połowy XIX wieku mimo całej swej nie doskonałości w sposób najlepszy prowadzi do zbawienia.
Co się stało dalej z jego poglądami ? Kościół uważał go za rdzeń jego nauki o państwie. Równość społeczna to nie jest nic Dobrego z kolei nierówność nadal jest uważana za podstawę porządku społecznego.
Kiedy pisał o nierówności społecznej, odwoływał się również do tego, że nierówność jest również w niebie - jeden anioł nie równy drugiemu - są anioły i są chóry anielskie.
Kolejna rzecz - nauka o prawie św. Tomasza - św. Tomasz nie dokońca rozróżniał różnicę miedzy ius a lex. On te pojęcia ius i lex stosował zamiennie, interpretatorzy myśli Św. Tomasza, zaczęli pisać, że ius według niego ma charakter bardziej abstrakcyjny i to było prawo jako odbicie sprawiedliwości, a lex - to był to słowne ujęcie norm obowiązujących. To oznaczało nasza ustawę.
Istotą prawa jest norma i miara ludzkiego postępowania- człowiek kierując się ta normą poczuwa się do obowiązku albo do czynienia czegoś albo do powstrzymywania się od czynienia czegoś.
Słowo lex wywodzi się od łac. Ligare - czyli wiązać, dalej uważał, że prawo jest czymś należącym do rozumu i teraz jednak jako te prawo należące do rozumu ma charakter hierarchiczny - ponieważ hierarchia jako cześć całości doskonałej musi istnieć także w prawie. W związku z czym widział on , że najwyższym prawem jest prawo wieczne - lex aeterna - co on rozumiał pod tym pojęciem - najwyższa mądrość boża czyli prawo boga - prawo którym posługuje się bóg. Są to reguły według których bóg rządzi światem. Prawo boga, prawo wieczne jest wszechobecne - w mózgu ludzkim powstaje z kolei prawo naturalne lex naturalia - które jest odbiciem prawa boskiego. A więc prawo naturalne jest to prawo jakie człowiek rozumie prawo boga/ w jakiej formie poznał prawo boga. Na przykład:
Należy dążyć do dobrego a unikać złego.
Każdemu oddawaj to co mu się należy.
Miłuj bliźniego swego jak siebie samego.
- Były to nakazy etyczne. Wynikały z tego u Św. Tomasza , że człowiekowi właściwe jest naturalnego dążenie do dobra. Wytycza ogólne reguły postępowania , te ogólne reguły są jednak nie wystarczające, bo nie wystarczają , potrzebna jest dyscyplina która powstrzymuje ludzi od robienia złego siłą i strachem, dlatego stwierdził, że uprawnieni ustawodawcy, ustalają szczegółowo jak należy te nakazy i zakazy prawa natury egzekwować w praktyce. Nakazy i zakazy to jest już prawo ludzkie - lex humana - wiec według niego miało być konkretyzacją prawa natury i miało być z nim całkowicie zgodne, możemy dzisiaj powiedzieć, że pod tym pojęciem prawo ludzkie kryło się prawo pozytywne - jako powszechnie obowiązujące.
Boskie prawo pozytywne - co to było według Św. Tomasza? Twierdził, że samo lex humana zgodne z prawem natury nie wystarcza, człowiek jest bowiem istotą ułomną i dlatego Pan Bóg doprowadził do tego że człowiek spisał boskie prawo pozytywne i pod tym pojęciem rozumiał prawa zawarte w piśmie św. I w nauce kościoła. Proszę zauważyć, że w tym ujęciu lex divina - prawo boskie pozytywne. Interpretatorzy mistrzowskiej teorii sw. Tomasza łamią się nad relacją lex aeterna a lex divina, ważne jest aby pamiętać o tych podstawowych rzeczach.
Św. Tomasz rozróżniał także prawo stanowione i zwyczajowe. Uważał że prawo zwyczajowe musi być podporządkowane prawu stanowionemu bowiem, prawo zwyczajowe obowiązuje tylko dzięki milczącemu przyzwoleniu ustawodawcy.
jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza - Bóg (łac. ex ratione causae efficientis)
jeśli byty przygodne nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się na świecie i przemijają), musi istnieć byt konieczny - Bóg (łac. ex possibili et necessario)
jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy - Bóg (łac. ex gradibus perfectionis)