Listy wyborcze: zamknięta (władze partii decydują o kolejności kandydatów, glosowanie na Patrię), otwarta (możliwość wyboru osoby-reprezentanta partii w ciele kolegialnym), wolna (oddawanie głosów na przedstawicieli różnych partii -tworzenie ponadpartyjnej listy). Blokowanie list: formalne, gdy partie decydują się, że ich głosy bd liczone razem, pomaga to małym partią dostać się do parlamentu.
KOALICJA WYBORCZA (formalna, nieformalna, ukryta): porozumienie 2 lub więcej partii, zawierane w celu zwiększenia potencjalnych zysków politycznych, lub: gdy przewiduje się niski wynik wyborczy, próg wyborczy zbyt wysoki. RODZAJE: rodzaj partii (koalicja z udziałem wielkich partii, koalicja partii małych, koalicja pośrednia), liczba partii (dwupartyjne, wielopartyjne), korelacja efektu (addytywne, subaddytywne, superaddytywne).
KOALICJA RZĄDOWA: minimalnie zwycięska (np.51%), minimalnego rozmiaru (min. zwycięska, maksymalizowanie udziału w rządzie), przetargu (min. zwycięska, partia silna dobiera kandydata), minimalnego zasięgu (najmniejszy dystans ideologiczny), minimalnie zwycięska stycznie (minimalnie zwycięska, sąsiedzi na osi politycznej), zawyżona (gdy potrzeba więcej głosów niż zwykła większość)
RZĄD PARTYJNY: decyzje podejmowane przez osoby wybrane w wyborach (partie), w obrębie partii lub koalicji, najwyżsi urzędnicy pochodzą ze zwycięskiej partii. Co sprzyja: jednoizbowy parlament, wybory sprzyjają jego tworzeniu, kontrola partii nad biurokracją, silna pozycja w stosunku do grup interesów, mediów.
RODZAJE GABINETÓW: jednopartyjny większościowy, jednopartyjny mniejszościowy, koalicja większościowa, koalicja mniejszościowa.
OPOZYCJA: ugrupowania nie uczestniczące w rządzie, występują przeciw prowadzonej polityce, domagając się jej korekty, zmiany, zaniechania. PARLAMENTARNA: miejsce walki parlament, narzędzie to debata, interpelacje, zapytania, skargi do TK, własne ustawy, poprawki, wotum nieufności. POZAPARLAMENTARNA: nie wchodzą w skład parlamentu, wykorzystują media, forma: protesty, manifestacje, akty terroru. FUNKCJA: krytyka rządzących, patrzenie na ręce, przygotowywanie się do rządzenia, mobilizowanie niezadowolonego elektoratu. PRZYCZYNY: zbyt słabe partie, inne partie nie chcą z nimi rządzić, świadoma rezygnacja. GABINET CIENI: „rząd oczekujący”, skład rządu formułowany przez opozycje, gotowy przejąć władzę.
SYSTEM PARTYJNY: zbiór partii funkcjonujących razem. Składa się na niego: partie lub koalicje, relacje, normy prawne i zwyczajowe, elektorat, przepisy określające charakter SP. TYPOLOGIE: kryterium ilościowe (jedna partia: Sartori=system państwowo-partyjny, dwupartyjny, wielopartyjny), ilościowo-jakościowe (dwupartyjny po ok.45%, dwuipółpartyjny ok. 45%, 40%, 15%, wielopartyjny z p.dominującą 45%, kilka 15-20%, wielopartyjny bez dominującej każda ok. 15%), jakościowe (partii wielkich razem ok.80%, partii małych razem ok.58%, pośredni - małe ok.34%, duże ok. 63%).
TYPY SYSTEMÓW WG SARTORIEGO: spolaryzowany pluralizm (wiele partii, z dystansem ideologicznym, 5-6, dwa bieguny+centrum, opozycja antysystemowa, opozycja nieodpowiedzialna, polityka przelicytowania), umiarkowany pluralizm (3-5, rożne konfiguracje koalicji, żadna partia nie ma większości, dwa bieguny, mały dystans ideologiczny, brak opozycji 2-stronnej, brak partii antysystemowych, rywalizacja dośrodkowa) , dwupartyjny (dwie partie, od czasu do czasu się zmieniają, każda zdolna samodzielnie rządzić) , z partią predominującą (pluralistyczny, brak ograniczeń istnienia innych partii obok tej dominującej posiadającej więcej niż 50% mandatów, utrzymanie przy władzy przez 3 kolejny wybory).
PARTIE II RP: narodowo-demokratyczne: Związek Ludowo-Narodowy - od 1928 Stronnictwo Narodowe, chadeckie: Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowa Partia Robotnicza - od 1937 Stronnictwo Pracy, agrarne: PSL Piast, Stronnictwo Chłopskie, PSL Wyzwolenie - od 1931 Stronnictwo Ludowe , lewicowe: Polska Partia Socjalistyczna, komunistyczne: Komunistyczna Partia Polski, radykalno-prawicowe: endecja, sanacyjne: Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. W trakcie wojny: Stronnictwo Narodowe, Polska Partia Socjalistyczna, po wojnie: Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna - od 1948 PZPR, obok: Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne.
PRL - OPOZYCJA DEMOKRATYCZNA: Komitet Obrony Robotników (76-81, niesienie pomocy poszkodowanym w wydarzeniach czerwca 76 w Ursusie i Radomiu, skład m.in.: Kuroń, Michnik, Celiński, Macierewicz, represjonowani i aresztowani, po uwolnieniu członków w 77 przekształcony w Komitet Samoobrony Społecznej KOR, prawdziwa opozycja), Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (77, Moczulski, Czuma, naleganie na władze PRL aby wypełniały pakty praw człowieka i obywatela, udzielał pomocy poszkodowanym, wydawał prasę, od 78 wykształcił się z niego Konfederacja Polski Niepodległej), Wolne Związki Zawodowe (78, Gwiazda, Walentynowicz, Świtoń, Wałęsa, niezależne od państwa, broniły praw pracowniczych, podstawa dla Solidarności, ludzi z WZZ organizowali strajki w 80), NSZZ Solidarność (80, ruch społeczny i związek zawodowy, 10mln członków, alternatywa dla ustroju państwowego, skupiał różnych ludzi i różne programy, IX 80 - XII 81 faza legalna, 13 XII 1981- 17 IV 1989 podziemie).
USTAWA O PARTIACH POLITYCZNYCH: 28 lipiec 1990, pierwsza ustawa, liberalna, dopuszczała swobodne tworzenie partii, 15 podpisów do rejestracji, brak wymogu statutu, liberalne finansowanie, możliwe zdelegalizowanie. KONSTYTUCJA 1997: wolność tworzenia i działania partii, finansowanie jawne, zakazanie istnienia partii odwołujących się do nazizmu komunizmu, faszyzmu, nienawiści rasowej, narodowościowej. FINANSOWANIE PARTII: jawne źródła, składniki majątku: składki, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku, dotacje i subwencje, partia nie może prowadzić dzielności gospodarczej, może pozyskiwać dochody z majątku (oprocentowanie, obligacje, sprzedaż), zakaz wynajmowania pomieszczeń za opłatą, zakaz zbiórek publicznych).
ZMIANY SYSTEMU WYBORCZEGO: 1989 - następstwo Okrągłego Stołu, wybory tak pomyślane, aby dawały zwycięstwo komunistom - 65%, pozostałem 35% w wolnych wyborach, większość bezwzględna, do Senatu całkowicie wolne. Utworzenie rządu Mazowieckiego. 1991 - system proporcjonalny, 391 mandatów w okręgach a 69 z list krajowych, 37 okręgów wyborczych, metoda Hare-Niemeyera w okręgach, Sainte-Lague przy liście krajowej, możliwość blokady list, większość względna w wyborach do senatu. 1993 - system liczenia d'Hondta, zmniejszenie okręgów, progi wyborcze, koalicja SLD i PSL, 1997 - ta sama ordynacja co wcześniej, 2001 - zmniejszenie liczby i zwiększenie rozmiarów okręgów, metoda Sainte-Lague, zniesienie list okręgowych, zmiana finansowania kampanii, koalicja AWS i UW, 2005 i 2007 - ordynacja z 2001 tyle że z metodą d'Hondta, rządy PiS, Samoobrony, LPR - rządy PO i PSL.
SYSTEM PARTYJNY III RP: okres po 1989 - wspólne działanie bloku Solidarności, partie jako działalność elit, większość chciała nowego ustroju, 1991-1993 - dezintegracja obozu posolidarnościowego, konflikty i podziały partyjne: stosunek do przeszłości, model państwa, rola Kościoła, powstają partie prawicowe, lewica się odradza, 1993-1997 - dominacja lewicy z hasłami socjalnymi, prawica zaczyna działania konsolidacyjne, 1997-2001 - rządy AWS i UW, hasła aksjologiczne, dekomunizacyjne, 2001-2005 - rządy lewicy, stosunek integracji europejskiej stał się podziałem, Afera Rywina, PiS i PO zaczynają budować swój wizerunek, kryzys i dezintegracja SLD, 2005-2007 - trudna koalicja PiS z Samoobrona i LPR, tracenie poparcie przez te partie, 2007-x - władza PO, PiS jedyną opozycją, SLD z problemami z samoidentyfikacją i wewnętrznymi sporami.
PARTIE LEWICOWE III RP: SdRP - nie istnieje, 1990, kontynuacja PZPR, dobra baza instytucjonalna, partia lewicowo-liberalna, Kwaśniewski, Miler, Oleksy, od 1991 jako rdzeń SLD, w 1999 samorozwiązanie po przekształceniu się SLD w typową partie polityczną. Przy władzy 93-97 Oleksy/Cimoszewicz. SLD - 1991, koalicja partii: SdRP, PP, PPS, PPZ i związków OPZZ, ZNP, ruchów społecznych. W Sejmie I kadencji izolowane, w 1993 b. dobry wynik wyborczy, rząd z PSL, 1997 opozycja do AWS, 1999 SLD jako partia polityczna - lewicowa nawiązująca do ruchu socjalistycznego, przed wyborami 2001 koalicja z UP, sukces wyborczy Miller/Belka, spadek popularności, 2004 odłączenie się części działaczy i założenie SdPl, spadek notowań, konflikt wewnętrzny, 2006 wejście do koalicji Lewica i Demokraci, 2008 rozpad LiD, narasta konflikt wewnętrzny. SdPl - 2004 jako rozłam SLD, Marek Borowski, zabieganie o państwo wrażliwe społecznie, pomagające ubogim, i neutralne światopoglądowo, zdystansowanie się od afer SLD, 2004 w Europarlamencie, 2006 w koalicji LiD, 2008 większość członków opuściła klub i skupiła się we własnym kole poselskim.
PARTIE PRAWICOWE I CENTROWE: PO - 2001, centroprawicowa, Olechowski, Tusk, Płażyński, konserwatyzm + chadecja, obecnie tworzy koalicje z PSL, Donald Tusk, Grzegorz Schetyna, Radek Sikorski, Hanna Gronkiewicz-Waltz, Andrzej Czuma, Jarosław Gowin, Zbigniew Chlebowski, PiS - 2001, centroprawicowa, Lech Kaczyński, Jarosław Kaczyński, Marek Kuchciński, Adam Lipiński, Zbigniew Ziobro, Paweł Kowal, Jacek kurski, UPR, LPR, Naprzód Polsko, Prawica RP, Ruch Ludowo-Narodowy, Ruch Patriotyczny, Stronnictwo „Piast” , Partia Demokratyczna - partia centrowa, kontynuacja UW, w jej skład wchodzą dawni członkowie SLD, Władysław Frasyniuk, Janusz Onyszkiewicz, Brygida Kuźniak,
PARTIE AGRARNE: PSL - 1990, tradycja ruchu ludowego sprzed 100 lat, przekształcone z ZSL, nowoczesny agraryzm, wartości chrześcijańskie, KNS, silne struktury lokalne, najliczniejsza partia, 1991 rząd Pawlaka, 1993 koalicja z SLD, 1997 w opozycji, 2001 koalicja z SLD-UP, 2005 najsłabsza partia w opozycji, 2007 koalicja z PO, Samoobrona RP - 1992, partia wodzowska, lider A. Lepper, obrona interesów rolników, emerytów, bezrobotnych, organizacja protestów, blokad, 2001 w parlamencie, 2005 ponowny dobry wynik, 2006-2007 koalicja z PiS i LPR, rozpad koalicji, afera gruntowa, 2007klęska w wyborach.
SCHEMATY HISTORYCZNE: Unia Demokratyczna -> Unia Wolności -> Demokraci.pl, Kongres Liberalno-Demokratyczny -> AWS -> PO, Porozumienie Centrum -> AWS -> PiS
TENDENCJE WSPÓŁCZESNYCH PARTII: współcześnie obraz organizacyjnego funkcjonowania partii jest następujący: nawet jeżeli partia zachowa szkielet struktur podobny do masowej, to inaczej zupełnie rozkłada ciężar wewnątrzpartyjnego znaczenia. Ponieważ najbardziej znaczącym sposobem istnienia partii jest sukces wyborczy, osiągany drogą rywalizacji medialnej na bardziej atrakcyjne komunikaty, to ciężar władzy w partii skupia się na tej grupie, która reprezentuje partię w strukturach władzy publicznej.
PARTIE POLITYCZNE: USA - Partia Republikańska, Partia Demokratyczna, Niemcy - Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna, Unia Chrześcijańsko-Społeczna, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, Wolna Partia Demokratyczna, Lewica, Zieloni, Wielka Brytania - Partia Konserwatywna, Partia Pracy, Liberalni Demokraci, Rosja - Jedna Rosja, Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej, Liberalno -
Demokratyczna Partia Rosji, Francja - Unia na Rzecz Ruchu ludowego, Unia Demokracji Francuskiej, Partia Socjalistyczna, Front Narodowy, UE - Europejska Partia Ludowa - Europejscy Demokraci, Partia Europejskich Socjalistów, Unia na Przecz Narodów Europy.