Zaburzenia zachowania - agresja

Zaburzenia zachowania - polegają na przejawianiu (trwałym i powtarzającym się) zachowań naruszających prawa innych oraz normy społeczne, właściwe dla danego wieku; u dzieci z zaburzeniami zachowania występują: agresja (w stosunku do ludzi i zwierząt), niszczenie mienia, kradzieże, kłamstwa, oszustwa, ucieczki (ze szkoły, z domu), poważne naruszanie zasad.

Definicja agresji

Agresja (łac. aggresio - napaść) to w psychologii określenie zachowania ukierunkowanego na zewnątrz lub do wewnątrz, mającego na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej.

Definicja agresji z punktu widzenia różnych nurtów w psychologii:

• perspektywa biologiczna - agresja związana jest z różnymi czynnikami biologicznymi i chemicznymi (np. związanymi z funkcjonowaniem struktur podwzgórza), socjobiologia traktuje agresję jako zjawisko naturalne i uwarunkowane genetycznie;

• perspektywa psychodynamiczna - wg koncepcji Freuda agresywne impulsy są nieuchronnym następstwem codziennych frustracji, z psychodynamicznego punktu widzenia najlepszym sposobem zapobiegania agresji szkodliwej jest zachęcanie do agresji nieszkodliwej (kibicowanie ulubionej drużynie na meczu), katharsis;

• perspektywa poznawcza - zależna od uznawanych wartości: skłonność do agresji pojawia się, gdy człowiek uważa, że jest ona konieczna (np. podczas wojny), może też być wywoływana przez bolesne czy nieprzyjemne zdarzenia, ale nie jest automatyczna, o jej zastosowaniu decydują czynniki poznawcze (subiektywne postrzeganie danej sytuacji),

• perspektywa teorii uczenia się - agresja jest skutkiem uczenia się : organizm uczy się takiego sposobu postępowania, jaki jest nagradzany oraz takiego, jaki możemy zaobserwować wokół siebie,

• perspektywa społeczno - kulturowa - skupia się na uzależnieniu agresji od czynników społeczno - kulturowych.

Rodzaje agresji

Wyróżniana jest m.in.:

• agresja wroga - agresja, która ma na celu zranienie lub zadanie bólu.

• agresja instrumentalna - agresja służąca innemu celowi niż zranienie lub zadanie bólu, np. zastraszenie, usunięcie konkurencji itp.

• agresja prospołeczna - chroniąca interesy społeczne, obrona

• agresja indukowana - powstająca w efekcie psychomanipulacji.

• agresja odroczona - pozornie nie mająca związku z daną sytuacją

• autoagresja (zachowanie autoagresywne) - agresja skierowana na własną osobę

Motywy agresji

Zależne od agresora:

• frustracja w obliczu przeszkody

• chęć zwrócenia na siebie uwagi

• brak poczucia własnej wartości

• naśladownictwo określonych zachowań

!!! Należy jednak pamiętać, że znaczące są również takie czynniki jak odbiór, zwykle bardzo subiektywny, określonych zachowań, na który mają wpływ, m.in.:

• nadmierne uogólnianie, tendencyjny wybór faktów

• myślenie dychotomiczne (wszystko albo nic)

• syndrom ciągle podnoszonej poprzeczki

• etykietowanie

• wyolbrzymianie i/lub minimalizowanie

• pochopność wnioskowania

• rozumowanie emocjonalne

• samospełniająca się przepowiednia

Jak radzić sobie z nieposłuszeństwem i sprzeciwem dzieci w wieku od dwóch do dziesięciu lat?

Rodzina

1. tyrania dziecięca lub syndrom bachora - „dziecko, które często miewa napady złości, atakuje innych, grozi, itp., wzbudza silną awersję i jest nie do opanowania” Bernal, 1968

zespół zachowań opozycyjno-buntowniczych

zachowania utrzymują się przynajmniej przez 6 miesięcy

występują przynajmniej 4 z poniższych zachowań

- tracenie panowania nad sobą

- kłótnie z dorosłymi

- aktywne przeciwstawianie się

- celowe drażnienie innych swoim zachowaniem

- obarczanie innych winą za własne błędy lub za złe zachowanie

- drażliwość i skłonność do szybkiej irytacji zachowaniem innych

- okazywanie gniewu i niechęci

- zawziętość i mściwość

Przeciwstawianie się zaczyna się około 18-20 miesiąca życia, osiąga szczytowe nasilenie w wieku 3-4 lat, następnie zanika w szóstym roku życia dziecka

Zachowania opozycyjno-buntownicze uważa się za mniej poważne niż zaburzenia zachowania (skłonność do niszczenia mienia, kradzieży, oszustwa)

2. PRZYCZYNY

• związane z dzieckiem - większe znaczenie czynników środowiskowych niż genetycznych

• związane z rodzicami i rodziną

np. zła forma wydawania poleceń - pośpiesznie, poirytowanym tonem

TYPOWY WZORZEC ZACHOWANIA

1.rodzic wydaje polecenie

1 a)dziecko postrzega polecenie jako awersyjne/niepożądane;

reaguje nieposłuszeństwem

2. rodzic

wycofuje polecenie usiłuje nakłonić dziecko do podporządkowania się

wzmocnienie nieposłuszeństwa wzmocnienie nieposłuszeństwa

3. rodzic sfrustrowany - krzyczy, straszy, stosuje kary fizyczne

dziecko podporządkowuje się, jest dotknięte; w przyszłości będzie unikało wyprowadzania rodzica z równowagi

rodzic przeświadczony, że „agresja to jedyny sposób na sukces”

LUB

większa złość; poczucie władzy u dziecka; bardziej dotkliwe kary nie przyniosą pożądanych skutków

3. INTERWENCJA

grupowy trening rodziców - rodzice co tydzień przez 6-10 tygodni obserwują wystąpienia terapeuty, następnie prowadzą dyskusje

plan

1. co to jest zachowanie normalne? co to jest zachowanie trudne?

2. mierzenie i zapisywanie zachowania (tabelka)

3. związek pomiędzy zachowaniem a jego konsekwencjami

analiza modeli zachowań - zdarzeń poprzedzających zachowanie oraz jego konsekwencji

„jakakolwiek uwaga lepsza od braku”

4. Zwiększanie częstotliwości zachowań pożądanych - jak stosować wzmocnienia?

różne rodzaje, nieregularność, konsekwencja

5. zmniejszanie częstotliwości zachowań niepożądanych - stosowanie kar

miejsce odosobnienia, w których dziecko nie boi się przebywać, systematyczność

3 etapy procedury zawieszania

a) dziecko otrzymuje polecenie

b) dziecko otrzymuje polecenie po raz drugi, zostaje ostrzeżone przed karą

c) dziecko nadal jest nieposłuszne - zawieszenie wzmocnienia

6. komunikowanie się z innymi

7. czynniki rodzinne

8-12. ustalanie zasad programu i wprowadzenie go w życie

INDYWIDUALNY TRENING RODZICÓW LUB TRENING Z UWZGLEDNIENIEM TERAPII RODZINNEJ

ZACHOWANIA DESTRUKCYJNE W KLASIE I W SZKOLE

1. poradnictwo - cel: umożliwienie jednostce głębszego zrozumienia własnych postaw, przekonań, atrybucji, oczekiwań oraz wartości, wpływu innych ludzi na zachowanie jednostki, a także wpływu jej zachowania na otoczenie

2. techniki behawioralne

technika - kontraktowanie wzmocnień - kontrakt dotyczący zbieżności zachowania i wzmocnień (nagrody oraz kary są ściśle i w zrozumiały sposób powiązanie z zachowaniem)

PLANOWANIE PROGRAMU

Określić:

• które zachowania są przyczyną trudności

• jakie czynniki wywołują złe zachowanie i jakie są jego konsekwencje

• określić zakres nagród i kar

• rozpatrzyć dodatkowe sposoby radzenia sobie z trudnościami w zachowaniu

• zapewnić poparcie dla programu ze strony wszystkich osób biorących w nim udział

• ustalić podział ról osób zaangażowanych we wprowadzanie programu

Czynniki zmniejszające prawdopodobieństwo skutecznej interwencji:

• zaburzenia emocjonalne

• dziecko nie rozumie o które zachowania chodzi

• niechęć dziecka do realizacji programu

• rodzice nie chcą/ nie mogą zaproponować nagród

• rodzice nie są przekonani do przestrzegania reguł, brak im autorytetu

• rodzice nie uważają zachowania dziecka za wystarczająco złe

• rodzice są zbyt zajęci

• nauczyciele nie rozumieją o które zachowania dziecka chodzi

INTERWENCJA NA POZIOMIE NAUCZYCIEL - UCZEŃ

zachowania pozawerbalne i werbalne służące podniesieniu lub obniżeniu autorytetu nauczyciela

• kontakt wzrokowy

• tempo mówienia

• ton wypowiedzi

• natężenie głosu

• rytm, płynność wypowiedzi

• wysokość głosu

• postawa i ruchy ciała

• wykorzystanie przestrzeni

3

---