metodologia pedagogiki społecznej

1. metody badań

• metoda - zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego;

• rodzaje:

- eksperyment pedagogiczny:

• metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegająca na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem;

• cel - wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami danego układu;

- monografia pedagogiczna (miękka odmiana metod ilościowych):

• metoda postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych („struktury sformalizowanej”);

• przedmiot badań - instytucja wychowawcza lub inna instytucja dla celów wychowawczych badana; instytucje w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej;

• sposób badania - sięgnięcie w głąb badanej instytucji i gruntowne, wielostronne wejrzenie e jej funkcjonowanie jako systemu społecznego i związanego ze sobą zbioru osób;

• efekt - rozpoznanie struktury i efektywności działań wychowawczych, postawienie diagnozy określonych niedomogów i opracowanie koncepcji ewentualnych ulepszeń;

• techniki - badanie dokumentacji, obserwacja uczestnicząca, ankieta, wywiad;

- metoda indywidualnych przypadków - studium indywidualnych przypadków (miękka odmiana metod ilościowych):

• biografia ludzka;

• sposób badań polegający na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych;

• techniki: wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osobistych;

- metoda sondażu diagnostycznego (miękka odmiana metod ilościowych):

• sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje;

• techniki: wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne;

- otwarty wywiad pogłębiony (metoda jakościowa):

• prowadzony za pomocą dyktafonu;

• forma rozmowy, w której badany „oprowadza badacza po swoim życiu”, snuje opowieść; pytania sugerujące, prowokujące, drażliwe;

• cechy:

- równość - obie strony mają wpływ na przebieg dialogu;

- współzależność - nie tylko wymiana informacji ale wpływ na świadomość drugiej strony;

- wspólnota - atmosfera intymności i wzajemnego zrozumienia;

- uczestnictwo - wspólne budowanie wiedzy;

- integralność - angażowanie całej osobowości;

- metoda biograficzna (metoda jakościowa):

• założenie - nie istnieje w sensie obiektywnym żaden przedmiotowy wymiar rzeczywistości społecznej;

- obserwacja uczestnicząca (metoda jakościowa):

• cecha - przełamywanie dualizmu badacz-badany;

• badacz to nie wyłącznie rejestrator, ale aktywny uczestnik wydarzeń;

- jakościowa analiza tekstu (metoda jakościowa):

• analiza poziomu leksykalnego - słownika frekwencyjnego języka tekstu; ustalenie wyrazów najbardziej znaczących dla tekstu i obszarów rzeczywistości, których dotyczą;

• ustalenie znaczenia najczęściej pojawiających się wyrazów i kontekstu w jakim zostały użyte;

• dobór kategorii przy pomocy których dokonuje się analizy:

- jednostki i całości - autonomiczne jednostki narracji;

- konstrukcje - ustrukturalizowanie tekstu;

- struktury procesowe - odmiany narracji;

- linia recesywna i linia podstawowa - strukturalne uporządkowanie tekstu pod kątem kontynuowania wątku głównego lub odchodzenia od niego;

2. techniki badań

• technika - czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów;

• technika określona jest przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowana;

• oznacza czynność poznawczą- obserwowanie, prowadzenie wywiadu;

• rodzaje:

- obserwacja:

• czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń;

• efekt - wiedza najbardziej naturalna o obserwowanej grupie, najbardziej prawdziwa;

• najpopularniejsza postać - obserwacja otwarta lub swobodna;

• prowadzona w randze naukowej - systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia;

• szczególny przypadek - obserwacja uczestnicząca: jawna i ukryta;

• techniki gromadzenia materiałów: niestandaryzowane (notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa i fotograficzna) i standaryzowane (arkusz obserwacyjny - kwestionariusz z wytypowanymi zagadnieniami, które ma objąć obserwacja, dziennik obserwacji);

• warunki poprawności:

- wstępna znajomość przedmiotu obserwacji;

- jasne sformułowanie zagadnienia i celów obserwacji;

- bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych;

- szczegółowe opracowanie koncepcji badań, kategoryzacja zagadnień, opracowanie formularzy i arkuszy obserwacyjnych;

- wywiad

• rozmowa badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz;

• cel - poznawanie faktów, opinii i postaw danej zbiorowości;

• czynniki zakłócające wiarygodność informacji:

- respondent;

- narzędzie badawcze;

- prowadzący badanie;

• typy wywiadów:

- ze względu na stopień usystematyzowania pytań: skategoryzowany (ograniczenie kolejności i brzmienia pytań) i nieskategoryzowany (swoboda w formułowaniu pytań, zmieniania ich kolejności, pytania dodatkowe);

- ze względu na sposób prowadzenia: jawny (badany poinformowany prawdziwie o celach, charakterze i przedmiocie; skategoryzowany), ukryty (badany nie poinformowany o roli ankietera, celach i przedmiocie; luźna rozmowa), jawny nieformalny - ukryty formalny (badany orientuje się w fakcie prowadzenie wywiadu, nieznany mu właściwy przedmiot);

- ze względu na liczbę badanych: indywidualne i zbiorowe;

- ankieta:

• technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub najczęściej nieobecności ankietera;

• szczególny przypadek wywiadu;

• cechy odróżniające: stopień standaryzacji pytań, zakres i głębokość problematyki, zasady przeprowadzania;

• pytania - zawsze konkretne, ścisłe, jednoproblemowe;

• pytanie - najczęściej zamknięte, zaopatrzone w kafeterię (zestaw wszystkich możliwych odpowiedzi);

• temat - wąskie zagadnienie lub szerszy problem rozbity na kilka zagadnień szczegółowych;

• rodzaje kafeterii:

- zamknięte (ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi) i półotwarte (zawierają punkt oznaczony „inne” pozwalający na własną odpowiedź);

- koniunktywne (możliwość wybrania kilku możliwych odpowiedzi) i dysjunktywne (wybór tylko jednej możliwości);

- badanie dokumentów:

• technika badawcza służąca do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym; technika poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach;

• dokumenty: kronikarskie (materiały statystyczne, obrazujące określone sytuacje, dokumentujące fakty i działania) i opiniodawcze (osobiste materiały - pamiętniki, listy, wypracowania, wypowiedzi na piśmie);

- analiza treści:

• technika badawcza służąca do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych;

• cel - stawianie diagnoz cech psychicznych osób i grup;

• sposoby podejścia do analizy materiału symbolicznego:

- zainteresowanie cechami samej treści;

- próba sformułowania wniosków o autorze;

- interpretowanie treści, by dowiedzieć się o odbiorcach bądź skutkach oddziaływania jej;

- techniki projekcyjne:

• projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, że osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację;

• narzędzia: techniki werbalne (kojarzenie słów, kończenie zdań, odpowiedź na specjalne pytania - wyrażanie uczuć lub reakcji) i obrazkowe (opisywanie treści obrazków, konsekwencji scen, lub przyczyn sytuacji);

3. narzędzia badawcze

• narzędzie - przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań;

• ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych z badań - kwestionariusz wywiadu, magnetofon, ołówek;

• zasady budowania:

1. nie można opierać poznania na jednej technice badań - narzędzie winno uzupełniać i weryfikować wiedzę uzyskaną z innych źródeł;

2. dla każdego badania odrębne narzędzia badawcze;

3. budowa i treść narzędzia podporządkowane celom ogólnym badań zawartym w problemach badawczych;

4. konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania;

5. trzymanie się właściwej kolejności w przygotowaniu badań - cel, pytanie, teren badań, narzędzie;

6. surowa dyscyplina w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań;

7. wewnętrzna struktura narzędzi, stopień standaryzacji, wielkość, pytania filtrujące i kontrolne, okoliczności mają wpływ na wiarygodność informacji;

8. narzędzi musi być: trafne (ma badać to, co w założeniu) i rzetelne (powtarzalność);

4. metryczka - rejestr zmiennych niezależnych;

5. rodzaje:

- kwestionariusz wywiadu - silnie skategoryzowany;

- kwestionariusz ankiety;

- narzędzia socjometrii - test socjometryczny - umożliwia badanie nie tylko związków emocjonalnych, lecz także badanie stosunku młodzieży do określonych cech, wartości, preferencje, aspiracje życiowe;

- narzędzia obserwacji: dzienniki obserwacji, karty obserwacji (indywidualne, tematyczne);

- skale;

3

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb