4. Gospodarka odpadami.

Odpady - co to właściwie jest ?

- odpady - to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe i ciekłe, powstałe w wyniku działalności przemysłowej, gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały.

- w UE - `substancje lub przedmioty w kategoriach ustalonych w załączniku, które posiadacz usuwa lub niektórych usuwanie zamierza przeprowadzić, lub ich usuwanie jest wymagane z mocy prawa krajowego'.

- usuwanie - operacje, które nie prowadzą do możliwości odzyskania zasobów, recyklingu, regeneracji, wtórnego użycia lub zastosowań alternatywnych np. składowanie w ziemi, rozkład w glebie, odprowadzenie do wód, spalanie, składowanie stałe.

Podstawowe pojęcia - gospodarka odpadami.

Poprzez pojęcie gospodarka odpadami rozumiemy między innym ich:

- wywóz

- składowanie

- unieszkodliwienie

- segregowanie

Ogólnie rzecz biorąc - są to czynności, mające na celu zmniejszenie szkodliwego wpływu odpadów na środowisko naturalne.

Odzysk - recycling, regeneracja, bezpośrednie użycie jako surowców lub zastosowanie alternatywne, obejmujące takie operacje jak np.:

- zastosowanie jako paliwa

- odzysk lub regeneracja rozpuszczalników

- odzysk lub regeneracja innych substancji organicznych

- odzysk metali i innych metali nieorganicznych

- regeneracja kwasów i zasad

- zastosowanie w rolnictwie

Recycling - taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu.

Podział odpadów.

Odpady można podzielić ze względu na:

- skład chemiczny

- właściwości

- na miejsce ich powstawania

- sposób ich unieszkodliwienia lub wykorzystania

- czy ze względu na zagrożenie dla środowiska.

Najogólniej - odpady przemysłowe i komunalne. W obu kategoriach wydziela się ponadto odpady niebezpieczne,.

Odpady komunalne - odpady gospodarstw domowych, a także odpady nie zwierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach.

Od czego zależy wielkość odpadów komunalnych ?

- produkcji globalnej w danym kraju, łącznie z usługami;

- stopienia rozwoju i stopy życiowej danego kraju wraz ze zwyczajami i poziomem kultury mieszkańców, z uwzględnieniem standardu wyposażenia mieszkań w instalacje komunalne;

- świadomość ekologiczne i zaangażowanie społeczeństwa lokalnego;

- wielkość zbiorników do gromadzenia odpadów, itp.

Jak wynika z danych ogłoszonych przez unijne biuro statystyczne Eurostat, w 2008 roku przeciętny Polak wyprodukował 320kg śmieci, podczas gdy średnia europejska wynosi 524kg. Najwięcej śmieci, bo ponad 700kg, wytwarzając Duńczycy.

Odpady przemysłowe.

- powstające w procesach produkcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty bezużyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych.

W Polsce wyróżnia się 19 grup odpadów przemysłowych usystematyzowanych ze względu na miejsce ich powstawania (np. odpady z rolnictwa i leśnictwa, odpady z przeróbki ropy naftowej czy odpady z przemysłu fotograficznego). Klasyfikacja ta jest zgodna z normami obowiązującymi w UE.

Największa grupa odpadów. W 1996 roku wytworzono w Polsce 125 milionów ton odpadów przemysłowych. W tym samym czasie wytworzono 12mln ton komunalnych i 5mln ton niebezpiecznych .

Najwięcej - energetyka - baza paliwowa = węgiel kamienny, brunatny. Odpady = głównie produkty stałe spalania, tj. żużel i popiół (odpady paleniskowe).

Są źródłem wieli wartościowych materiałów mineralnych, które powinny zostać wykorzystane max.

Ilość i skład odpadów paleniskowych zależy od rodzaju i jakości węgla, parametrów urządzeń spalających.

Kamienny: SiO₂

Części nieorganiczne nie ulegające spalaniu - popiół (85-90%), żużel (10-15%).

Sposoby wykorzystania odpadów paleniskowych:

- przy produkcji materiałów budowlanych oraz jako zasypka w konstrukcjach z betonu zbrojonego;

- do budowy i utwierdzania dróg oraz budowy nasypów komunikacyjnych;

- przy zabiegach rekultywacyjnych w obrębie składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych (izolacja, zabezpieczenie);

- przy rekultywacji terenów pogórniczych - wypełnianie pustek poeksploatacyjnych w podziemiach kopalń;

- utworzenie złóż antropogenicznych , możliwych do eksploatacji w przyszłości jako ewentualne złoża surowca.

Surowiec nie odpad.

Kraje importujące węgiel (Dania, Finlandia, Holandia) wykorzystują popioły prawie w 100% jako substytut piasków i żwirów do budowy dróg nawierzchni, parkingów, nasypów konstrukcyjnych do, podłoży pod rurociągi oraz wypełnienia wyrobisk.

Regulacje prawne w Polsce.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach:

13.10.05 - zmiany w regulacjach prawnych dotyczących odpadów wynikające z dyrektyw unijnych.

Dyrektywy dotyczące odpadów Dyrektywa 75/442/EEC o odpadach Dyrektywa 91/689/EEC o odpadach niebezpiecznych
Odpady specjalne Dyrektywy specjalne (Pakowanie, olej odpadowy, złomowanie pojazdów itp.)	Urządzenia służące do przetwarzania i składowania Dyrektywa 89/369/EEC o zanieczyszczeniu powietrza przez nowo powstałe i już istniejące spalarnie odpadów. Dyrektywa 94/67/EC o spalaniu odpadów niebezpiecznych. Dyrektywa 1999/31/EC o składowaniu odpadów	Transport, Import i Eksport Rozporządzenie 259/93/ECC na temat nadzorowania i kontrolowania wwozu i wywozu odpadów do/z Unii Europejskiej

Ustawa ta określa zasady postępowania z odpadami z w szczególności:

- zapobiegania powstawaniu odpadów lub minimalizacji ich ilości,

- usuwania odpadów z miejsca ich powstawania,

- odzyskiwania lub unieszkodliwienia odpadów w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska

Zasady zagospodarowania odpadami - minimalizacja u źródła.

Kto podejmuje działania powodujące lun mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak, aby:

a) ograniczenie:

- prewencja

- minimalizacja

b) odzysk:

- recycling

- ponowne użycie

c) unieszkodliwienie:

- spalanie i odzysk energii

- składowanie

Sposoby ograniczenia ilości odpadów.

Każdy niezagospodarowany nie mający przeznaczenia produkt - odpad. Każdy odpad zagospodarowany - surowiec lub materiał.

Więc każda materia pozyskiwana, przetwarzana i przemieszczana przez człowieka, może być surowcem lub odpadem.

Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów: - ograniczenie powstawania odpadów przez optymalne przetwórstwo surowców, materiałów i paliw (minimalizacja u źródła). Modyfikacja urządzeń i technologii, w tym wprowadzenie technologii mało- i bezodpadowych, tzw. czystych. Modyfikacja projektowanych wyrobów. Substytucja surowców stosowanych tradycyjnie. Modyfikacja urządzeń i technologii. (najbardziej efektywna droga minimalizacji odpadów. - zwiększenie stopnia wykorzystania odpadów (których na obecnym poziomie techniki i technologii nie da się uniknąć). Możliwość ponownego wykorzystania tych wyrobów wynika z tego, że są one wykonane z materiałów odnawialnych, tzn. że istnieje możliwość przywracania im pierwotnych właściwości albo odzyskania poszczególnych składników lub usuwania z nich szkodliwych składników przez przeprowadzenie odpowiednich zabiegów.

Odzysk odpadów.

Odzysk - wszelkie działania niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii.

Kierunki wykorzystania odpadów:

1. odzysk energii - termiczne przekształcenie odpadów w celu odzyskania energii

2. recycling - powtórne przetwarzanie substancji i materiałów zawartych w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu.

Np. papier i tektura, stłuczka szklana, metale nieżelazne, gruz budowlany oraz niektóre tworzywa sztuczne, butelki szklane.

Korzyści - zmniejszenie ilości odpadów w ogólnym systemie gospodarowania odpadami, zmniejszone zużycie surowców pierwotnych, w tym energii do wytwarzania nowych produktów, zmniejszenie zużycia surowców naturalnych.

Wymagania prawne w zakresie wykorzystania odpadów.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U.Nr62. poz 618)

1. Odpady powinny być zbierane w sposób selektywny- art. 10

2. Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi -art.7

3. odpady, które nie powinny być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione w miejscu ich powstania powinny być przekazane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione- art. 9

4. Unieszkodliwianiu poddaje się te odpady, z których uprzednio wysegregowano odpady nadające się do odzysku- art. 12

Odzysk lub unieszkodliwianie może odbywać się tylko w miejscu wyznaczonym i tylko wtedy gdy:

1. Nie zostaną przekroczone standardy emisyjne, określone na podstawie przepisów.

2. Pozostałości powstające w wyniku działalności związanej z odzyskiem lub unieszkodliwianiem będą poddawane odzyskowi lub będą unieszkodliwiane z zachowaniem wymagań określonych w ustawie

Modele segregacji odpadów.

- Selektywna zbiórka odpadów (odpady zbierane od oddzielnych, specjalnie do tego celu przeznaczonych pojemników, worków, przyjmowane do punktów skupu itp.)

- Sortowanie odpadów (odpady zbierane są tradycyjnie, do wspólnego pojemnika, a później sortowane w sortowni odpadów na papier, szkło, metal itp.)

Podstawowym problemem jest tu wysoki stopień zanieczyszczenia wszystkich odpadów.

GŁÓWNE CELE I ZASADY SELEKTYWNEJ ZBIÓRKI ODPADÓW.

• Zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowisko,

• Zmniejszenie szkodliwości tych odpadów,

• Pozyskanie surowców wtórnych

Unieszkodliwianie odpadów

- (po sortowaniu) polega na poddawaniu ich procesom przekształcania biologicznego, fizycznego lub chemicznego w celu doprowadzania ich do stanu, który nie stwarza zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska

Obejmuje:

• Składowisko odpadów- najmniej bezpieczne dla środowiska, stanowi coraz droższy sposób postępowania z odpadem ze względu na rosnące koszty opłaty środowiskowej. Sprzeciw lokalnej społeczności co do lokalizacji tych obiektów.

• Spalanie odpadów- mineralizację odpadów- znaczna redukcja objętości, kosztowne instalacje i technologie oczyszczania spalin, uzyskuje się energię cieplna do wykorzystania

• Zagazowanie i pirolizę (odgazowanie)- możliwe unieszkodliwianie mokrych odpadów, powstaje gaz i olej do dalszego wykorzystania, ciepło, kosztowne

• Przeróbka na paliwo stałe

• Kompostowanie

• Fermentację metanową w komorach

Odpady niebezpieczne.

- to odpady, które ze względu na swoje pochodzenie, skład mechaniczny, biologiczny, inne właściwości lub okoliczności stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub środowiska, objęte listą Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.

Cechy wyróżniające je od innych odpadów

1. Palność (podatność do zapłonu i palenia się trwałym i silnym płomieniem),

2. Korozyjność (niszczenie materiałów konstrukcyjnych)

3. Reaktywność (zdolność do krótkoterminowych działań polegających na eksplozji, wydzielaniu toksycznych gazów reakcji chemicznych pomiędzy odpadami a środowiskiem)

4. Ekotoksyczność (zdolność do działań jak w pkt. C, ale powolnych, długoterminowych)

Klasyfikację szkodliwości odpadów przeprowadza się w oparciu o ustalone wartości progowe dla każdego kryterium (np.. zawartość metali ciężkich, substancji toksycznych, niektórych zw. Organicznych itp.)

Szczególne rodzaje odpadów.

Ustawodawca zdefiniował również pewne szczególne rodzaje odpadów, w odniesieniu do których istnieją dodatkowe obowiązki lub „z góry” określony został sposób ich unieszkodliwienia.

• PCB (polichlorowane biofenole)

• Oleje odpadowe

• Odpady z przemysłu dwutlenku tytanu

• Komunalny osad ściekowy

• Opakowania i niektóre produkty

• Baterie i akumulatory

• Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny

• Odpady medyczne i weterynaryjne

PCB- polichlorowane bifenyle.

Polichlorowane bifenyle stosowane w przemyśle elektrotechnicznym jako płyny dielektryczne w transformatorach i materiały izolacyjna w kondensatorach dużej mocy.

W latach 60 XX w odkryto- ich własności rakotwórcze, w środowisku ulegają one bardzo powolnemu rozkładowi wydzielając dioksyny i powodując skażenie gleby i wody.

Odzysk odpadów zawierających PCB wyłącznie po usunięciu PCB (potem PCB spalone w spalarniach odpadów niebezpiecznych)

Oleje zawierające PCB nie mogą być poddawane procesom rafinacji, lecz jako odpady niebezpieczne powinny być kierowane do unieszkodliwienia. Wystarczy by 1 tona oleju została zanieczyszczona 100 gramami PCB by nie nadawał się on już do odzysku.

POLSKA ZOBOWIĄZAŁA SIĘ IŻ DO 2010r. NASZ KRAJ BĘDZIE WOLNY OD URZĄDZEŃ ZAWIERAJĄCYCH W CIECZY POWYŻEJ 50 ppm PCB

Odpady specyficzne.

Państwa UE muszą zakazać sprzedaży baterii i akumulatorów zawierających określoną ilość rtęci oraz SA zobligowane do przygotowania programów służących redukowaniu ilości metali ciężkich w bateriach i akumulatorach.

Programy te muszą także zachęcać do osobnego składowania zużytych baterii. Baterie i akumulatory muszą być znakowane w taki sposób aby widoczne były wskazania dotyczące osobnego składowania, recyklingu i zawartości metali ciężkich.

Składowanie oleju odpadowego: celem Dyrektywy 75/439/EEC jest stworzenie zharmonizowanego systemu gromadzenia, zarządzania, składowania i usuwania olejów odpadowych bez szkody dla środowiska. Państwa UE zobowiązane są do stworzenia systemów rejestracji, wydawania pozwoleń i nadzorowania działań dotyczących przetwarzania i usuwania olejów odpadowych. W zarządzaniu tymi substancjami największą wagę przywiązuje się do regenerowania, spalania a następnie niszczenie określonych składowisk.

Oleje odpadowe z motoryzacji to zużyte oleje silnikowe i przekładniowe.

Oleje odpadowe z przemysłu to głównie zużyte oleje hydrauliczne przekładniowe maszynowe , transformatorowe i grzewcze.

Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny.

Postępowanie ze zużytym sprzęt elektryczny i elektroniczny w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz ochronę środowiska- określa ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. 2005 nr 180 poz. 1495 z późn. Zm.)

- wdrożona została dyrektywa 2002/96/WE WEEE

Obliguje Ana kraje członkowskie UE do stworzenie sieci zbiórki i utylizacji zużytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego, m.in. komputerów, telefonów, sprzętu audio-wideo, agd itp.

Obowiązki sprzedawcy i użytkownika.

Sprzęt elektryczny i elektroniczny, wprowadzony do obrotu, musi być odpowiednio oznakowany i zbierany osobno niż pozostałe odpady

Użytkownicy sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych zobowiązani są do oddania sprzętu zbierającym zużyty sprzęt.

Sprzedawca detaliczny i hurtowy jest zobowiązany przy sprzedaży sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych do nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu w ilości nie większej niż sprzedawany nowy sprzęt, jeżeli zużyty sprzęt jest tego samego rodzaju.

Obowiązki wprowadzającego sprzęt.

Wprowadzającym sprzęt jest przedsiębiorca, który:

1. Produkuje i sprzedaje pod własnym oznaczenie sprzęt

2. Sprzedaje pod własnym oznaczeniem sprzęt wyprodukowany przez innego przedsiębiorcę

3. Prowadzi działalność związaną z importem lub wewnątrzwspólnotowym nabyciem sprzętu

Wprowadzający- jest obowiązany dołączyć do sprzętu informację dotyczącą:

1. zakazu umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami

2. potencjalnych skutków dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie

3. masy sprzętu

Opakowania.

Odrębna ustawa o „opakowaniach i odpadach opakowaniowych”- warunki jakie mają spełniać, a także obowiązki producenta, eksportera i importera, a także sprzedawcy i użytkownika opakowań i odpadów opakowaniowych oraz zasady postępowania z nimi.

Ponadto- wymagania w zakresie wytwarzania opakowań, ich oznakowania, zasady postępowania z opakowaniami po substancjach chemicznych, toksycznych rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska

Obowiązki znakowania opakowań.

Producent i importer opakowań mają obowiązek ich oznakowania, chyba, że rodzaj opakowania tego nie wymaga (art. 6 ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych), i tak:

Oznakowanie powinno określać:

1. rodzaj materiałów wykorzystanych do produkcji opakowania

2. możliwość wielokrotnego użytku opakowania

3. przydatność opakowania do recyklingu

Oznakowanie umieszczenie się na opakowaniu lub na naklejonej na nim etykiecie, a jeśli rozmiary opakowania na to nie pozwalają- na dołączonej do niego informacji.

Oznakowanie powinno być wyraźne, widoczne i czytelne oraz powinno zachować trwałość również po otwarciu opakowania.

---