Ćwiczenia 21.11.2011r.
T: Skuteczne narzędzia do walki z eutrofizacja wód.
Wpływ ryb na ekosystemy jeziorne:
- ryby oddziaływają na cały ekosystem jeziorny, zarówno na jego komponenty abiotyczne (przejrzystość, uwalnianie i krążenie biogenów), jak i biotyczne (fitoplankton, peryfiton, makrolity, zooplankton, zoobentos).
- ryby intensywnie penetrują dno w poszukiwaniu pokarmu. Powodują przez to intensywne mieszania powierzchniowej warstwy dna i jego lepsze natlenienie. Ponadto zmieniają warunki środowiskowe organizmów bentosowych, niszcząc ich domki czy kryjówki i przez to zwiększając dostępność fauny dennej dla innych drapieżników.
- przy penetracji dna ryby powodują resuspensję powierzchniowej warstwy osadów dennych, wpływając przez to na warunki fizyczne i chemiczne w wodzie.
- odżywiając się ryby powodują redukcję liczebności i biomasy konsumowanego pokarmu.
- skład gatunkowy i liczebność ryb związane są z trofia zbiornika, w której decydują, tzw. boston-up oraz top-down effect, czyli kontrola od podstawy piramidy troficznej……...
Buton-up effect:
→ główne założenia:
- koncentracja ta jest zgodna z kierunkiem przepływu energii, od podstawy do szczytu piramidy troficznej.
- zagęszczenie ryb planktonożernych wpływa bezpośrednio na obsadę ryb drapieżnych.
- zooplankton stanowi bardzo ważne źródło pokarmu dla wszystkich gatunków ryb, przynajmniej w pewnych stadiach ich rozwoju.
- dopływ związków biogennych zwiększa produkcje fitoplanktonu oraz zagęszcza odżywiający się nim zooplankton.
- zasobność środowiska w związki biogenne (fosfor i azot) ma decydujący wpływ na całkowitą produkcję………….
Top-down effect:
- zooplankton efektywnie wyżera fitoplankton, znacznie redukując jego biomasę.
- spadek liczebności ryb spokojnego żeru pozwala na silniejszy rozwój zooplanktonu.
- w przypadku wysokiego zagęszczenia ryb drapieżnych spada liczebność ich ofiar, czyli ryb spokojnego żeru.
- ryby odgrywają szczególna rolę w ekosystemie jeziornym …………
Biomanipulacja polega na ingerencji w struktury łańcucha troficznego w celu ograniczenia populacji lub też całkowitej eliminacji poszczególnych grup organizmów. Najczęściej jest to kontrola „od szczytu” piramidy troficznej (top-down). W praktyce oznacza to zwiększenie obsady ryb drapieżnych i/lub usuwanie ryb planktonożernych z jeziora.
Biomanipulacja bazuje na interakcjach zachodzących pomiędzy komponentami łańcuch troficznego w ekosystemach jeziornych: oddziaływaniem pomiędzy rybami i ich baza pokarmowa.
Grupy troficzne ryb:
→ ryby spokojnego żeru (niedrapieżne) - odżywiają się pokarmem roślinnym bądź drobnymi bezkręgowcami.
- gatunki roślinożerne: * fitoplanktonem (świnka, wzdręga); * roślinami wyższymi (tołpyga biała, pstra, amur biały)
- gatunki planktonożerne: * zooplanktonem (świnka, ukleja, stadia larwalne i narybkowe większości ryb słodkowodnych
- gatunki bentosożerne: * fauna bezkręgowa ().
Koncepcja biomanipulacji zapoczątkowana została obserwacjami terenowymi przez Hrbacka (1962), a ujęta w formę teorii przez Shapiro i in. (1984). Teoria ta przyjmuj, że jakość wody w zeutrofizowanych jeziorach, wyrażana ilością glonów fitoplanktonowych, jest bezpośrednio uzależniona od liczebności dużych aktywnie filtrujących wioślarek (Daphnia spp.). Duże filtratory stanowią optymalny pokarm dla ryb planktonożernych, istnieje konieczność kontrolowania liczebności tych ryb.
Niska liczebność ryb planktonożernych może buc utrzymywana dzieki licznej populacji ryb drapieżnych (zarybiania i ograniczenie połowu) lub eliminacji (poprzez odłów ryb planktonożernych).
Skuteczność zabiegów biomanipulacji:
- niewielkie w jeziorze silnie zdegradowanym (hipertroficznym);
- niewielka w zbiornikach górskich oraz w krótkim czasie retencji;
- największa skuteczność w płytkich eutroficznych jeziorach i zbiornikach zaporowych.
Biomanipulacja jest skuteczna tylko do pewnej granicy żyzność zbiornika.
Najlepsze i stosunkowo długotrwałe (nawet do 10lat) wyniki są osiągane przy koncentracji fosforu poniżej 50μg/dm3. Przy koncentracji fosforu 10-20krotnie wyższej efekt biomanipulacji utrzymuje się zwykle przez okres 2lat. Trwałe efekty biomanipulacji są możliwe tylko dzięki obecności zewnętrznych źródeł zanieczyszczenia??????????????.
Przy ocenie efektów biomanipulacji ważny jest stosunek fosforu do azotu w zbiorniku.
Na terenie otwartym lub w zbiornikach o dużej powierzchni, gdzie woda jest skutecznie mieszana przez wiatr, mogą dominować drobne glony łatwo filtrowane przez zooplankton. Najbardziej narażone na zakwity sinic są małe zeutrofizowane zbiorniki, otoczone wysokim lasem, gdzie wiatry są niedostępne.
Podstawowe zabiegi biomanipulacji:
- introdukcja ryb drapieżnych (szczupak, sum, sandacz);
- odłów selektywnych ryb planktonożernych.
Trudności realizacji zabiegów biomanipulacji:
→ podczas introdukcji szczupakiem:
- gatunek ustępujący z jezior poddanych silnej eutrofizacji, ze względu na małą przejrzystość wody, utrudniająca efektywne łapanie ofiar.
- ograniczenie występowania w wielu zbiornikach ze względu na brak strafy litoralu, typowego siedliska dla szczupaka.
- gatunek intensywnie eksploatowany przez wędkarzy i rybaków.
→ podczas introdukcji sandaczem:
- gatunek stenotypowy ograniczający występowanie do jezior o małej przeźroczystości wody;
- wymaga jednocześnie znacznej ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie (dolna gromnica ok.5mg/l);
- wymaga żwirowego dna do odbycia tarła;
- cechuje go wysoka łowność (możliwość nadmiernej redukcji populacji przez wędkarzy).
Przykłady: jez. Zwemlust - Holandia; jez. Werbel - poj. Mrągowskie; jez. Miejskie.
Ćwiczenia 19.12.2011r.
T: Sprzęt rybacki i narzędzia do połowu ryb.
Połów - jest to proces zmierzający do pozyskania ryb i nierybnych zasobów wodnych. Odłów ryb kończy cykl produkcyjny gospodarki rybackiej. Zmierza on do pozyskania jak największej ilości ryb przy minimum wysiłku połowowego.
Odłów powinien być przeprowadzony po zakończeniu sezonu, w którym ryby uzyskują maksymalne przyrosty.
Narzędzie czynne (ciągnięte za kutrem):
→ włok: - niewód - wymiary: dł. skrzydła 200-300m; wys.16-22m; wielkość oczek dopasowana do ryby (10-8mm; jazgarnik, uklejnik).
- włoczek - mniejsze wymiary; służy do połowu węgorzy.
- przewłoka - dł. skrzydeł 60-180m; wys. 6-15m.
Narzędzia bierne (stawne) - narzędzia zostawiane na określony czas i pozostawione w spokoju. Dzielone na 4 rodzaje.
1. narzędzia uchwytające: wonton - płat tkaniny sieciowej rozpięty na linkach bocznych, górnej i dolnej. Na górnej linie są pławy, na dolnej grzęzy. Wielkość oczka zależy od rodzaju ryby: okoniowato-płociowe - 30-40mm; leszczowe - 60-90mm. Łowność zależy od materiału z jakiego jest siatka zrobiona, najlepsze są żyłkowe.
2. narzędzia oplatające: drygawica - zbudowana z trzech płatow tkaniny obsadzonych na wspólnych linach. Płaty zewnętrzne zwane są ktatą lub podrygiem; duze rozmiary oczek zwykle 90-150mm. Tkanina wewnętrzna, zwana jadrem ma oczka wielkości 20-90 (ok.3-4 razy cieńsza od krety). Okoniowi-płociowe: jadro 30-40; kreta 170mm. Leszczowo-linowe: jadro 40-90mm; kreta 160-250mm.
3. narzędzia pułapkowe - kilka klatek łownych. Siatkę rozpina się na szkielecie sztywnym. Wyróżnia się:
- wiersz: - żaki - kilka klatek łownych, siatka na szkielecie. W zależności od rozmiarów i oczek tkaniny wyróżnia się 3 typy: szczupakowi; linowe i węgorzowe.
- kozaki - żaki kombinowane z 3 lub 4 klatek łownych.
- mieroża - odmiana żaka powiększona o przedsionek oparty na łukowatym pałąku.
- węgornie.
- najlepsze efekty połowu uzyskuje się na wiosnę i w jesieni.
4. narzędzia haczykowate:
- sznury - linka (belka), na której przyczepione są linki (przyponami, trokami) z haczykami. Sznur węgorzowy - przypony dł50-60cm. Przymocowane w odległości 2-3m od siebie. Mietusowe przypony 20cm, a odległość miedzy mini ok.50cm
- pęczki - boja (pływak) z przyponami ok. 3-5m zakończone hakiem.
Zastosowanie prądu elektrycznego w rybactwie:
- prąd zmienny zabija ryby
- prąd zmienny impulsowy działa inaczej. Ryby w polu elektrycznym prądu impulsowego wykazują zjawisko elektrotaksji. Polega ono na tym, że w trakcie działania prądu na elektrodach następuje paraliż ryby, na kilkanaście sekund lub minut, i kieruje się w kierunku elektrody z kasarkiem. Ryba po kilku chwilach wraca do zdrowia i może zostać wypuszczona.
Ćwiczenia 5.12.2011r. - to co przesłał w formie PDF
T: Wiek ryb i metody jego wyznaczania. Tempo wzrostu ryb.
Ile żyją ryby
Aphya pellucida - 1 rok
Gobius minutus - 1 rok
Okoń - 10 lat
Szczupak - ponad 10 lat
Dorsz - 25 lat
Węgorz - 55 lat
Sum - ponad 60 lat
Bieługa - ponad 100 lat
Zróżnicowanie wieku w zależności od warunków życia
- śledź norweski średnio żyje 23 lata,
- śledź sachaliński średnio żyje 15-17 lat,
- śledź bałtycki średnio żyje 10-12 lat.
Metody oznaczania wieku
- metoda Petersena
- metoda na podstawie otolitów
- metoda na podstawie kości i promieni płetwowych
- metoda na podstawie odczytu łusek
Metoda Petersena - jest to metoda statystyczna polegająca na wykreśleniu krzywej rozkładu długości ryb z odłowionej próby. Po zmierzeniu długości ciała wszystkich osobników sporządza się wykres, odkładając na osi odciętych długość ciała ryb, a na osi rzędnych ich liczbę. Powstała krzywa ma mniej lub bardziej wyraźne wierzchołki, których powinno być tyle, ile jest grup wieku w badanej próbie.
Przy stosowaniu tej metody wskutek dużej zmienności osobniczej wzrostu ryb, niejednokrotnie trudno odróżnić poszczególne grupy wiekowe. Dotyczy to szczególnie grup starszych, w których często w tej samej klasie wielkości mogą być młode i szybko rosnące osobniki, jak również stare, o wolniejszym tempie wzrostu.
W takich przypadkach otrzymuje się wyraźnie jeden wierzchołek na wykresie, mimo iż ryby miały różny wiek.
Kości
Używa się kości płaskich tworzących wieczko skrzelowe oraz kość wchodzącą w skład pasa barkowego, kość skoblową.
Sposób przygotowania kości.
Gotujemy lekko rybę, wyjmujemy z niej kości, obieramy ze skóry i oczyszczamy z mięśni. Kości należy odtłuścić (benzyną lub eterem) a to wymaga warunków laboratoryjnych. Kręgi też muszą być odpowiednio przygotowane; wygotowane, odtłuszczone i pocięte na cienkie płytki, w celu sporządzenia z nich szlifów.
Oglądając je w świetle padającym można dostrzec szerokie, matowobiałe strefy przyrostów letnich oraz wąskie i ciemne odpowiadające okresom zimowym. W świetle przechodzącym (oglądany preparat oświetlamy od dołu) szerokie strefy są ciemne, a wąskie jasne i przeźroczyste. Aby określić wiek liczymy pasma zimowe.
Promienie płetwowe
Odczytu dokonujemy na podstawie poprzecznych szlifów pierwszego promienia płetwy. W zależności od gatunku ryby odczytu dokonujemy na różnych płetwach:
- na piersiowej (jesiotr, sum)
- na brzusznej (sandacz)
- na grzbietowej i odbytowej (karaś, karp, lin).
Statolity - otolity
Są to kamyki błędnikowe w uchu środkowym. Stanowią narząd równowagi.
Zbudowane są z soli wapnia. W każdym błędniku są 3 statolity. Do odczytu wieku używa się największego z nich zwanego "strzałką".
Są trudności z odnalezieniem ich w czaszce oraz w obróbce. Wymagają szlifowania (są bardzo kruche), ponadto niekiedy barwienia lub gotowania w miodzie z późniejszym prażeniem.
Tempo wzrostu
Tempo wzrostu to przyrost długości ciała lub masy ciała ryby w określonym czasie.
Tempo wzrostu w większości przypadków z roku na rok staje się coraz słabsze, ale odnotowuje się stałe zwiększanie masy i długości ciała ryb. Bujny wzrost przypada przeważnie na okres młodości i trwa ściśle do osiągnięcia dojrzałości płciowej, do pierwszego tarła.
Po pierwszym tarle następuje zmniejszanie się szybkości wzrostu, która w dalszym ciągu maleje.