KODOWANIE (temat 31)

1. Czym jest kodowanie:

Kodowanie jest wynikiem klasyfikacji i typologizacji. Jest zabiegiem niezbędnym aby zebrany w toku badań materiał empiryczny poddać analizie ilościowej i jakościowej. Podstawowym zagadnieniem kodowania jest ustalenie właściwych kryteriów, według których będzie prowadzona klasyfikacja, typologizacja i przypisywanie symboli.

2. Na czym polega:

Polega na podziale zebranych danych na klasy i typy, a następnie przypisaniu tym klasom i typom symboli ( najczęściej cyfrowych). Chodzi o to, aby każda informacja o jednostce była oznaczona właściwym symbolem (klasy czy typu do których została zaliczona).

3) Poprawność instrukcji kodowej:

1. Poprawność pod względem logicznym,

2. Poprawność pod względem teoretycznym,

3. Poprawność pod względem merytorycznym,

4. Poprawność pod względem technicznym,

Ad a)

Chodzi o przestrzeganie następujących warunków klasyfikacji (rozłączność, wyczerpywalność, jednorodność) i typologizacji (każda jednostka ma być kodowana tylko w jednym typie - danej kategorii.

Ad b)

Dostosowanie typów i klas do problematyki badawczej (do wynikających z niej pojęć)

Ad c)

Poprawność pod względem merytorycznym dotyczy zagadnienia w którym badacz staje przed koniecznością kompromisu między bogactwem informacji szczegółowych a typologizacją czy klasyfikacją ( obie są pewnymi uogólnieniami).

Ad d)

Związana ze sposobem obliczania zakodowanych danych. Jest pożądane aby badacz zasięgnął opinii ośrodka obliczeniowego który z dostępnych technik obliczania zakodowanych danych. Techniki: zliczanie „ręczne”, karty perforowane, komputery.

Tak samo, budowa instrukcji kodowej wymaga odmiennego postępowania wtedy, gdy mamy do czynienia z pytaniami technicznie zamkniętymi i innego - przy pytaniach technicznie otwartych.

4) Kodowanie pytań otwartych i zamkniętych:

KODOWANIE PYTAŃ ZAMKNIĘTYCH

Sposób kodowania pytań zamkniętych przygotowywany jest równolegle z ich budową. Każdej zamieszczonej pod pytaniem odpowiedzi przypisuje się numer ( tak - 1, nie -2). Kodowanie jest wtedy powtórzeniem czyli przepisaniem numeru w odpowiednią rubrykę. Są to tzw. pytania samokodujące się.

KODOWANIE PYTAŃ OTWARTYCH

Kodowanie pytań otwartych stwarza pewne problemy. Trudność polega na wyborze kryteriów grupowania udzielonych odpowiedzi i zawartych w nich informacji.

Podczas przygotowywania instrukcji kodowej do pytań otwartych należy wykonać następujące czynności:

• zdecydować czego się oczekuje od zebranego materiału, jakich informacji się poszukuje,

• dokładnie zapoznać się z zebranym materiałem, np. poprzez indeksowania,

• przyjąć kryteria podziału na klasy lub typy i dobrać wskaźniki tych klas,

• zdecydować się na odpowiedni typ procedury: od klas ogólnych do szczegółowych, czy odwrotnie,

• poszczególnym klasom czy typom informacji przypisać odpowiednie symbole kodowe,

5) Instrukcja kodowa i cele pilotażu instrukcji kodowej

Instrukcja kodowa potrzebna jest przy każdym rodzaju badań kwestionariuszowych. Tylko dobrze sporządzona instrukcja kodowa zapewnia jednolitą i pozbawioną usterek klasyfikację materiału i późniejszą jego analizę. Zanim przystąpimy do kodowania należy dokonać pilotażu.

Cele pilotażu instrukcji kodowej:

• dostosowanie kategorii klasyfikacyjnych do struktury materiału badawczego,

• poznanie stopnia jednorodności kategorii klasyfikacyjnych,

• analiza jednoznaczności przyjętych wskaźników,

• analiza wypowiedzi pojawiających się w kategorii „inne” w pytaniach półotwartych,

6) Systemy kodowania:

1. Kodowanie systemem zero - jedynkowym (0-1),

2. Kodowanie systemem zero - dziewiątkowym (0-9),

3. Kodowanie systemem wielostopniowym,

4. Kodowanie systemem potęgowym,

Ad (a) Kodowanie systemem zero - jedynkowym (0-1),

Jest to najprostszy system kodowania. Przyjmuje on, że każda zmienna może przybrać wyłącznie dwie wartości: występuje - niewystępuje.

ZALETY

Szczególnie przydatne w kodowaniu pytań:

• zamkniętych alternatywnych,

• zamkniętych dyzjunktywnych,

• zamkniętych koniunktywnych,

• otwartych; wybiera się niektóre wątki - wątek występuje - niewystepuje,

WADY

• w pytaniach zamkniętych dyzjunktywnych, koniunktywnych oraz pytaniach otwartych każdy typ odpowiedzi traktujemy jako odpowiedź na odrębne pytanie,

• brak uchwycenia kombinacji informacji i niemożność ich syntezy ( syntezy informacji),

• konieczność przeznaczenia wielkiej liczby kolumn na zakodowanie jednego pytania,

Ad (b) Kodowanie systemem zero - dziewiątkowym (0-9),

Każda zmienna może przyjąć dziewięć wartości (od 0-9) czasem nawet dwanaście. - wtedy wprowadza się symbole alfanumeryczne. System jest przydatny odnośnie technik gdzie dane zapisuje się na dyskach komputerowych, magnetycznych czy kartach perforowanych. Nadaje się do wszystkich rodzajów pytań.

ZALETY

• zmniejsza się liczba potrzebnych do zakodowania jednego pytania kolumn,

WADY

• daje małe możliwości kodowania kombinacji różnych odpowiedzi, zwłaszcza przy koniunkcjach, rangowaniu i pytaniach otwartych.

• Ogranicza liczbę wariantów odpowiedzi do dziesięciu (dwunastu).

Ad (c) Kodowanie systemem wielostopniowym,

Istotą tego systemu jest to że symbole wartości zmiennej są dwucyfrowe lub trzycyfrowe. Każda z cyfr ma ścisłe znaczenie. Nadaje się ten system do kodowania pytań otwartych, wg procedury - od ogółu do szczegółu, pytań metryczkowych, numerów respondentów.

ZALETY

• możliwość precyzyjnego i szczegółowego zakodowania różnych informacji

WADY

• konieczność zajęcia na karcie perforowanej dwóch lub więcej kolumn, co może być uciążliwe przy wykorzystywaniu sorterów.

Ad (d) Kodowanie systemem potęgowym,

System potęgowy to system kodowania niezwykle pracochłonny. Nadaje się do kodowania pytań otwartych oraz pytań zamkniętych - koniunktywnych.

Ten system wykorzystuje właściwości ciągu potęgowego liczb 2:2⁰=1, 2¹=2, 2²=4...., 2¹⁰=1024. - gdzie wyniki potęgowania układają się w postępie geometrycznym.

Przyjęcie danego systemu kodowania musi być poprzedzone:

• konsultacją z ośrodkiem obliczeniowym,

• cały kwestionariusz nie musi być kodowany za pomocą jednego systemu, może on być zmieniany.

7) Inne: czyli zastosowanie rodzajów kodowania odnoście pytań:

1. Kodowanie pytań otwartych,

2. Kodowanie pytań zamkniętych alternatywnych,

3. Kodowanie pytań zamkniętych dyzjunktywnych,

4. Kodowanie pytań zamkniętych koniunktywnych,

5. Kodowanie pytań z rangowaniem,

6. Kodowanie rangowania przez porównanie parami,

7. Kodowanie pytań-tabel,

8. Graficzne opracowanie kwestionariusza,

Ad A

Kodowanie pytań otartych odbywa się za pomocą systemu (0-1) oraz (0-9) tylko wówczas gdy w odpowiedziach na powyższe pytania dominują wypowiedzi jednowątkowe lub by badacz mógł policzyć ile razy w wypowiedziach respondentów pojawiał się dany wątek. Zawodzą gdy w odpowiedzi pojawiają się wypowiedzi wielowątkowe.

Ad B

Kodowanie pytań zamkniętych alternatywnych zalecany jest dla tych pytań system 0-1 jest właściwy tylko gdy na pytanie można udzielić dwóch odpowiedzi wykluczających się (np. mężczyzna - kobieta). Tam gdzie pojawia się 3-cia odpowiedź np. nie wiem lub respondent nie udzielił odpowiedzi na pytanie , system jest nieefektywny.

Najodpowiedniejszy dla tych pytań jest zatem system 0-9. Pozwala na zastosowanie informacji - „nie dotyczy”.

Ad C

Kodowanie pytań zamkniętych dyzjunktywnych. Przydatne systemy które można stosować to 0-9 lub jego wielowartościowe rozwinięcie. Kiedy system wielowartościowy nie wystarcza, można stosować łączenie w klasy kilku wartości aby klas było mniej niż pozycji w kafeterii co się zdarza podczas stosowania kart perforowanych. Można stosować system wielostopniowy.

Ad D

Kodowanie pytań zamkniętych koniunktywnych.

Jest związane z zawartym w pytaniu tzw. roszczeniem zupełności.

System wyboru kodowania zależy od celów jakie badacz stawia przed kodowaniem:

• jeśli chodzi mu o uchwycenie wszystkich podkreślonych przez respondentów odpowiedzi to można stosować system 0-1

• jeśli chodzi o poznanie różnych kompilacji odpowiedzi wtedy stosujemy system 0-9 lub wielostopniowy

• Można też stosować inny od pozostałych tzw. „podwójny system kodowania” - składa się on z dwóch etapów. W pierwszym etapie kodujemy systemem 0-1 wszystkie pozycje kafeterii a w drugim budujemy typologie różnych kombinacji które występują najczęściej.

Ad E

Kodowanie pytań z rangowaniem.

Polega na tym, iż badacz ogranicza się do tego, ile razy dana kategoria kafeterii została umieszczona przez respondentów na pierwszym miejscu, ile razy na drugim itd. Kodowanie jest wówczas proste, polega bowiem na wpisaniu takiego symbolu kodowego, jaki numer miała umieszczona na danym miejscu odpowiedź.

Co ważne, przygotowując kwestionariusz, trzeba przygotować tyle kolumn, ile kategorii miał wskazać i porangować respondent.

ZALETY

• Ten rodzaj kodowania daje dokładne informacje o tym, które kategorie odpowiedzi pojawiały się najczęściej na pierwszym, drugim i następnym miejscu.

WADY

• Nie daje możliwości, skonstruowania typologii przedstawiającej charakter preferowanych przez respondenta odpowiedzi (wartości).

Ad F

Kodowanie rangowania przez porównanie parami.

Tutaj proponowany typ kodowania obejmuje system 0-1 lub 0-9. Kodowanie w etapie drugim uzależnione jest od tego, co robimy z wynikami porównywania parami. Inaczej trzeba postępować wobec każdego ze sposobów opracowywania danych. Podobnie, jest przy pytaniach ze skalami i dyferencjale semantycznym.

Ad G

Kodowanie pytań-tabel.

Sposób kodowania tabel jest uzależniony od ich budowy i treści.

• sposób pierwszy; kiedy pytania zamieszczona w tabeli nie mają ze sobą wiekszego związku - wówczas każde z pytań szczegółowych należy wyodrębnić i traktować osobno także przy kodowaniu , wykorzystując do tego system 0-9. Np.

brak odpowiedzi - 0

dopuszczalne - 1

niedopuszczalne - 2

zależy od okoliczności - 3

- drugi sposób; kiedy w tabeli znajdują się kategorie blisko ze sobą związane teoretycznie i odnoszące się do jednego nadrzędnego problemu np. oceny jakieś zjawiska typu: uciążliwość pracy czy zjawiska mieszkaniowe. Powinno się zastosować w tym wypadku procedurę uzupełniającą, dającą większe możliwości interpretacyjne.

Ad H

Graficzne opracowanie kwestionariusza.

Symbole kodowe mogą być zapisywane, albo na samym kwestionariuszu, albo też na specjalnie do tego celu przygotowanych kartach kodowych.

Kwestionariusz powinien być przygotowany według następujących kryteriów:

• Druk kwestionariusza powinien być czytelny,

• Niedopuszczalne są żadnego rodzaju błędy,

• Wszystkie pytania muszą być wyraźnie i jednoznacznie od siebie oddzielone,

• Pytanie i proponowane do kwestionariusza wersje odpowiedzi powinny zaczynać się i kończyć na tej samej stronie,

• Pytania otwarte winny być wyposażone w odpowiednią ilość wolnego, wykropkowanego miejsca,

• Należy uwzględnić oznaczenia stosowanych przy pytaniach reguł przejść,

• Nie należy nadużywać skomplikowanych tabel,

• Każde z pytań powinno być ponumerowane kolejno, według jednolitego systemu,

• W kwestionariuszach segmentowych nie należy segmentów opatrywać oddzielnymi tytułami,

• W przygotowaniu kwestionariusza do kodowania spotykamy się z istnieniem 3-ech rodzajów narzędzi badawczych:

• W pierwszym autor w ogóle nie przewidział specjalnych miejsc na wpisanie symboli kodowych,

• W drugim rodzaju to narzędzia częściowo przygotowane do kodowania - gdzie obok pytania została wydrukowana kratka ( lub inaczej oznaczone miejsce) w którą zostanie wpisany symbol kodu.

• W trzecim rodzaju, przygotowania kwestionariusza do kodowania, uwzględnia zarówno miejsce na wpisanie symbolu kodowego, jak i numeru kolumny.

Kwestionariusz jeszcze przed wydrukowaniem powinien być przygotowany do zakodowania!

Klasyfikacja - polega na zaliczaniu jednostek o zbliżonych lub takich samych cechach do kilku czy kilkunastu odrębnych klas. Warunki klasyfikacji: rozłączność, wyczerpywalność, jednorodność.

Typologizacja - polega na wyszczególnianiu takich zjawisk, które wśród innych są reprezentatywne, charakterystyczne, najczęściej występujące. Spośród wielu cech różnych cech i własności materiału badacz wydobywa te, które są dla niego aktualnie ważne. Typologia jest tworzona z uwzględnieniem kilku zminnych składowych. Zmienne te, mają różny charakter i różną wartość dla badacza.

1

7

---