Socjologia polityki 14.10.07

Vilfredo Pareto wyszedł z założenia że elita jest osoba, która odniosła sukces.

Podział na elity rządzące i nierządzące.

Pareto nie był zwolennikiem teorii równouprawnienia (nie uznawał, iż wszyscy ludzie są w swoich prawach równi ponieważ nie wszyscy maja takie same zdolności).

Pareto mówił, że przejął po Mosce założenie że zawsze istnieje mniejszość, która rządzi - elita rządząca. Ta elita rządzi większością - dołami społecznymi - tutaj znajdują się też elity finansowe, elity kulturowe (elity z danej profesji).

Pareto zajmuje się interesująca go elitą rządzącą,

Elitą jest ten kto ma realne wpływy na rządy, ten kto realnie rządzi (z punktu wiedzenia Pareto elitą rządzącą będzie ojciec Rydzyk - ponieważ ma ona realny wpływ na rząd).

Ważne jest czy taka osoba ma realny wpływ na władze.

Z biegiem czasu osoby znajdujące się w elicie rządzącej ulegają procesowi degeneracji. Osoby w tych elitach mają odpowiednie rezydua (rezydua klasy wyższej, rezydua klasy pierwszej - są to rezydua które odpowiadają za ambicję, za dążenie do władzy, za umiejętność skutecznego dochodzenia do pierwszych miejsc w państwie).

Pareto mówi, że z biegiem czasu te osoby ulegają degeneracji. Przejawia się to tym, że osoby te nie tylko tracą te rezydua, ale także te rezydua przestają być dla nich najważniejszymi.

Osoby te mogą popadać w dekadencję, degrengoladę. Osoby takie mogą się zająć sztuką, w dzisiejszych czasach interesuje je zaistnienie w telewizji. Zaczynają mieć inne wartości, na pierwszym miejscu swojej hierarchii wartości stawiają inne wartości niż władza.

A osoby, które są w elicie - ich pierwszą wartością jest władza, utrzymanie władzy.

Pareto mówi, że elita rządząca takie osoby usuwa, odrzuca je i eliminuje. Osoby te stają się innymi elitami, ale już nie są elitą rządząca.

Z kolei w dołach społecznych (w większości społeczeństwa) cały czas wysuwają się osoby które są uzdolnione, które maja rezydua, które predysponują do tego żeby zaistnieć w elicie. Osoby te są ambitne, wykształcone, maja odpowiednie aspiracje do objęcia władzy (mogą np. nie być wykształcone, ale mieć umiejętność w „chodzeniu po trupach”). Dr Gacek nazwał ich „młode wilczki” (nie jest to termin paretowski).

Elita, która chce utrzymać władzę musi pozbywać się tych, którzy popadają w dekadencję, którzy się degenerują, natomiast powinna dobierać (dokooptowywać) osoby ambitne, jednostki wybitne, z dołu - tzw. odświeżanie krwi - elita musi odświeżać krew - jest to proces krążenia elit (z fran. la circulation des elite).

Pareto twierdził, że tylko w ten sposób elita może utrzymać się przy władzy.

Walka o władzę to jest walka taplania się w błocie, a niekiedy i w krwi. Osoby rządzące stają się przedmiotem ataków, inni będą starali się obalić takie osoby.

Pareto mówi - Elita musi dbać o odświeżanie krwi. Pareto jest zwolennikiem krążenia elit - krążenie elit występuje we wszystkich kategoriach, ale najlepiej je widać na elicie rządzącej.

Elita rządząca jest elitą najbardziej podlegającą zmianie. Jeśli zachodzi taki proces to znaczy że wszystko jest w porządku.

Pareto mówi - Elita ma tendencje do tego żeby się hermetyzować (zamykać). Podstawowym celem elity rządzącej staje się zabezpieczenie spadku, przyszłości swoim dzieciom, zabezpieczenie swoim następcom pozycje elit. Elita hermetyzuje się - kostnieje - degeneruje się - zamyka się w sobie. Przestaje używać strategii kooptacji. Nie jest już to proces utrzymywania w elicie najlepszych z najlepszych.

Proces krążenia elit jest nie do zatrzymania, trwa zawsze - można go jedynie spowolnić (nawet w społeczeństwie kastowym w Indiach istnieje bardzo powolny proces krążenia elit).

W społeczeństwach zachodnich, europejskich - w momencie gdy załamywane są kanały krążenia elit osoby wybitne („młode wilczki”) istnieją dalej. Osoby te nie poprzestają, uważają że maja racje i maja prawo rządzić, nie cofną się, maja nieopanowaną rządze władzy. Pareto mówi, że tworzy się kontrelita - stwarza się z tych którzy mają faktycznie cechy predysponujące do władzy, które mają rezydua umożliwiające im rządzenie. Jedynym celem kontrelity jest obalenie elity rządzącej i przejęcia jej miejsca.

Jednak elita „nie śpi”, ma odpowiednie służby (policja, prokuratura, media, manipulacje) i będzie bronić się.

Dokooptowywanie tych którzy są najzdolniejsi, usuwanie tych którzy są zbędni.

Kontrelita musi spełnić 3 warunki aby zdobyć władzę, zająć miejsce elity rządzącej:

1. Nigdy nie przyznać się do tego że jej jedynym celem jest zdobycie władzy (warunek konieczny) (jeśli „młode wilczki” przyznają się społeczeństwu że ich jedynym celem jest zdobycie władzy jest koniec).

2. Trzeba znaleźć sztandar ideologiczny (ideologię) - (dlaczego ja mam rządzić a nie oni, dlaczego moje rządy są lepsze) - musi on być atrakcyjny dla społeczeństwa (dla dołów społecznych). To jest najważniejsze zadanie intelektualistów tej elity - stworzyć wytłumaczenie atrakcyjne dla społeczeństwa, takie które będzie wbijać się w ich potrzeby . Trzeba znaleźć co jest bolączka społeczeństwa. Jeśli bolączką jest słaby rozwój gospodarczy uderzamy w rozwój gospodarczy, jeśli brak wolności religijnej - uderzamy w wolność religijną (zawsze jest jakiś problem).

3. Rozpropagować sztandar ideologiczny wśród społeczeństwa wszystkimi możliwymi kanałami informacyjnymi (stworzenie dobrego programu politycznego).

Jeśli kontrelita nie przyzna się, stworzy iluzję że w ogóle ja nie interesuje władza, że interesuje ja pomoc ludziom - stworzy atrakcyjny program polityczny, który rozpropaguje - elita nie ma szans. Kontrelita rozbija elitę. Kontrelita staje się elitą rządzącą.

Wg V.Pareto

Kontreleita, która stała się elitą zamyka się, hermetyzuje, krzepnie. Znowu zaczyna tworzyć swoją własną pozycję. „Młode wilczki” znowu się „rodzą”, znowu tworzą kontrelitę. Sytuacja znowu się powtarza.

Są 2 możliwości krążenia elit.

1. Strategia dokooptywacji.

2. Kontrelita.

Pareto twierdzi, że proces krążenia elit powinien działać spokojnie - wtedy jest wszystko w porzdku.

Falowanie społeczne - zmiany elit cały czas zachodzą.

Im burzliwsze będzie wstrzymywanie elit tym burzliwsza będzie zmiana.

Elita rządząca ma prawo nawet użyć siły do obrony swoich interesów. Czasami użycie siły jest konieczne, jest nawet obowiązkiem elity rządzącej - jeśli w państwie zaczyna się robić anarchia, bezład - wtedy należy użyć siły (trzeba uważać bo do tyranii w tym momencie jest już tylko krok). Nie należy dopuszczać do takiego momentu, nie osłabiać państwa.

Istnieją 2 rodzaje siły

- legalna - wynik norm w społeczeństwie,

- nielegalna - prywatna użyta w celu obalenia władzy.

Wszyscy Ci którzy używają przemocy nielegalnej jak tylko osiągną swój cel natychmiast chcą ją zalegalizować. Wtedy legalna może stać się przemoc.

Odwieczne prawo krążenia elit - istnieje zawsze wg Pareto.

Często krążenie elit jest niewidoczne, może być bardzo wolne.

Intensywność krążenia elit zależy od stopnia rekrutacji. Jeśli elita kooptuje w sposób naturalny to w ogóle nie będzie intensywne. Jeśli długo wstrzymuje intensywność rośnie - staje się wręcz groźna dla spokoju obywatelskiego.

Krążenie Elit jest ważne bo od niego zależy rozwój gospodarczy, ekonomiczny, intelektualny, kulturalny, polityczny. Społeczeństwa kostnieją gdy krążenie elit jest wstrzymane na długi okres czasu. Społeczeństwa te stają się mało wydajne.

Krytyka V.Pareto:

- za amoralność - jeśli przyjmiemy że elitą jest każda osoba, która odniosła sukces - to automatycznie mamy elitę złodziei, morderców itp. (np. jeśli przyjmiemy poziom powyżej 9 - to morderca który zabił 10 osób będzie należeć do elity morderców), pojęcie elity można odnieść do najbardziej nikczemnych działań

tzw. neutralność aksjologiczna

- za odrzucenie teorii wielkich mężów stanu - Pareto mówił, że trzeba odrzucić teorię iż to wielkie osobowości tworzą politykę - Pareto mówił że to procesy społeczno polityczne tworzą wielkich mężów (czy Napoleon byłby cesarzem Francji gdyby nie rewolucja? przecież to nie on ją wywołał - kto kogo tutaj kreuje?)

- zarzucano że jego teoria jest teorią manipulacji (elity i kontrelity manipulują)

- zarzucano zbytnie skupienie się na pojęciach dystrybucji władzy (na tym kto pełni władzę - władzę pełnią Ci którzy mają pieniądze, oni wykorzystują tych którzy maja charyzmę i rezydua - maja środki żeby ich finansować

- za podważanie zasad demokracji, (teoria elit tłumaczy zmiany rządów tak jakby to była gra; Pareto swoją teorią odsłania i niszczy ideę demokracji)

Nie ma takiego reżimu (systemu), który mógł by istnieć bez elit. Dlatego musi być jakiś proces wyłaniania elit. Takim procesem jest demokracja. W procesie demokracji mamy kilka kontrelit. My ich wybieramy. W przypadku gdy nie ma tej wymiany popadamy w stagnację, państwo upada.

Współcześni socjolodzy i politolodzy doszukują się innych wytłumaczeń.

Np. Stanisław Kozyr - Kowalski pisze, że teoria Pareto jest antyelitarna (tak naprawdę jest egalitarna) - dlatego, że elitaryzm oznacza że musisz się urodzić w elicie, musisz być arystokracja o błękitnej krwi - to jest prawdziwy elitaryzm. Skoro Pareto uważa że naturalną rzeczą jest iż osoby z dołów społecznych mogą być lepszą elitą rządzącą, że każdy kto ma odpowiednie zdolności i odpowiednią wolę może zdobyć szczyty władzy w państwie - jest to antyelitaryzm.

Gaetano Mosca powiedział „Niemożliwa jest demokracja bez elit”

Co to jest demokracja?

Demokracja - Rządy mniejszości, która jest wybrana jako reprezentacja spośród większości; rządy ludu wyłonione przez głosownie z ludu.

Zatem koncepcja Elit Pareto w niczym nie przeszkadza tworzeniu się demokracji.

R.Michels badał partie socjaldemokratyczną w Niemczech w latach 30 XX w. Fascynowała go niemiecka socjaldemokracja, jedyna partia w Niemczech, która miała demokratyczne struktury (lokalne, regionalne i centralne), żeby w tych strukturach awansować trzeba było wygrać demokratyczne wybory. Na podstawie badań tej partii doszedł do wniosku, że każda struktura z biegiem czasu podlega spiżowemu (żelaznemu) prawu oligarchizacji.

Z biegiem czasu kierownictwo partii socjaldemokratycznej za pomocą ekspertów socjotechniki i komunikacji kompletnie uniezależnia się od dołów partyjnych, staje się oligarchią. Tylko wśród nich dochodzi do wymiany przywódców. Do władz partii nie dochodzą ludzie nowi. Nie ma wyborów gdzie wygrywają nowi. Jedyny problem to gra między nimi. Jak się „dogadają” mogą rządzić do końca. Za pomocą manipulacji, perswazji cały czas są wybierani, dochodzi do ich reelekcji. Stają się panami swojej własnej partii.

Michels przeniósł to również na państwo - spiżowe prawo oligarchizacji również istnieje w państwie. W pewnym momencie kierownictwo kraju uniezależnia się od społeczeństwa, nawet jeśli istnieje demokracja, ponieważ tak będzie manipulowało, że ludzi będą cały czas wybierali tych „starych”.

Marks w pewnych momencie próbował rozszyfrować rzeczywistość. Teoria Marksa pozwalała zrozumieć konflikt pomiędzy klasami niższymi i wyższymi.

MAX WEBER był socjologiem, erudytą. Odcisnął piętno na socjologii polityki. Weber od samego początku, kiedy zaczynał analizować rzeczywistość, opierał się na zasadzie iż żeby zrozumieć rzeczywistość trzeba rozpatrywać 3 obszary które na przemian się przenikają.

Obszar wartości etyki, obszar gospodarki ekonomii, ob. władzy. Są one ze sobą powiązane i nie możliwe jest żeby spróbować z nich wyjść.

Weber zastanawiał się co takiego różni cywilizację zachodnią (Europę, USA, Kanadę), co takiego wpłynęło że Europa była podzielona i nie było takiego wielkiego imperium jak imperium chińskie. Co spowodowało że wielka kultura indyjska, kultura chińska zostały podporządkowane przez cywilizację Zachodu.

Weber pytał o to jakie są problemy ludzi władzy. Porównuje i widzi pewne różnice pomiędzy Europą a pozostałymi cywilizacjami.

W Europie istniały warstwy z których rekrutowali się politycy, byli predysponowani do polityki:

- duchowieństwo (kapłani)

- szlachta dworska

- rentierzy (burżuazja mieszczańska)

- literaci, humaniści (w Chinach) - potrafili pisać a więc mogli być urzędnikami, oni tworzyli specyfikę władzy, manipulowali władcami, mieli wpływ na nich

- prawnicy - upatrywał w niej innego modelu uprawiania polityki, spojrzenia na państwo; których jedynym zadaniem było nauczyć się prawa a potem je przekształcać - dla Webera to była różnica

M.Weber zastanawiał się czy lepszy jest polityk z powołania czy z zawodu - przygotowany, znający się na normach.

Nie wolna aby jedna grupa otrzymywała władzę bo dojdzie do oligarchii.

Teoria panowania Maxa Webera

Weber oddzielił panowanie od władzy. Władza - przewaga wynikająca z siły ekonomicznej, władzę ma każdy który jest bogatszy, silniejszy ekonomicznie.

Panowanie wg Webera zakłada możność w wydawaniu rozkazów, w taki sposób że możemy oczekiwać że rozkaz zostanie spełniony. Panowanie do relacja między rządzącym a rządzonymi. Ten który panuje ma prawo zmusić tego który jest podporządkowany do wypełnienia rozkazu. Siła jest atrybutem. Przemoc staje się składnikiem panowania. Przemoc wobec tych którzy łamią normy przyjęte przez większość.

Drugim elementem panowania są wartości. Musi być system wartości który legitymizuje panowanie.

Weber stworzył 3 typy idealne panowania:

- tradycyjne - władca opiera swoje panowanie o wiarę poddanych w to że władza istniała, istniej i będzie istnieć w tej rodzinie panujących. To tradycja mówi że istnieje jakiś system przekazywania władzy, z ojca na syna. Panowanie tradycyjne jest oparte na tradycji która legitymizuje władze - nie można naruszyć tradycji, podcina się wtedy gałąź władzy.

- charyzmatyczne - wiara że dany władca posiada magiczną siłę, magiczny dar, który daje moc władcy który ja posiadł i zmusza nas do podporządkowania się. Wódz charyzmatyczny opiera swoje panowanie na wierze poddanych że ma misję i musi ją wypełniać. Panowanie oparte na cechach osobistych władcy. Władca charyzmatyczny jest władca wnoszącym jakieś nowe wartości, ma nową misję do spełnienia - nie utrzymuje się na tradycji. Problem sukcesji - jak przekazać charyzmę - władca wyznacza następcę i przekazuje mu w ten sposób charyzmę; może być również na zasadzie stworzenia jakiś norm, kryteriów które trzeba spełnić żeby być władcą charyzmatycznym; moment kiedy po śmierci władcy najbliżsi ludzie, którzy go otaczają spośród siebie wybiorą władcę charyzmatycznego.

Te 2 typy były stworzone by omówić ten trzeci najważniejszy typ na zasadzie przeciwieństwa. Znalazł to właśnie w cywilizacji Zachodu.

- typ panowania legalnego - charakteryzuję kulturę zachodu - nie jest to panowanie władcy, panowanie oparte na cechach osobowych; jest to panowanie bezosobowego prawa - które wyznacza kto jest władcą i okres jego panowania; wszystkie te normy zależą od prawa które zależą od ludzi, wszystkie normy mogą być wprowadzone jako prawo stanowione, i wszyscy mogą oczekiwać że to prawo będzie przestrzegane.

Prawo to jest zespól zupełnie abstrakcyjnych norm, które dopiero aplikujemy do rzeczywistości.

Biurokracja - organizacja pozwalająca na załatwianie spraw w sposób ciągły, na przepływie dokumentacji; biurokracja miała wyciąć koneksje rodzinną - awans poprzez wiedzę i doświadczenie; skostnienie schematów biurokratycznych

1

---