Cykl koniunkturalny

Y=I+C Y=C+S I+C=C+S I=S

I=S warunek równowagi gospodarczej na rynku towarowym w prostym modelu prze założeniu braku państwa i handlu zagranicznego.

APp=Y Ye-dochód w równowadze, E-dochód narodowy w

APp=C+I+G równowadze. 1) Agregatowy popyt jest zaspokajany

1) Ye=100; I=S przez dochód narodowy. 2) popyt wyższy od

2) Y2=80; I>S dochodu narodowego (luka inflacyjna). 3) popyt

3) Y1=120; I<S niższy od dochodu narodowego (recesja).

I- inwestycje tworzą popyt

S- oszczędności tworzą podaż

Ye - występuje dochód narodowy w równowadze, co oznacza, że jednocześnie spełniony jest warunek równowagi w modelu gospodarki zamkniętej.

W Y2 zamierzone wydatki są większe od produkcji. Spowoduje to wzrost cen, który jest sygnałem zwiększonej opłacalności produkcji (dochód narodowy ulegnie zwiększeniu dochodząc do punktu równowagi Ye).

Y1 - występuje przewaga podaży nad popytem. Faktycznie wytworzony dochód jest za duży w stosunku do popytu. Dochód narodowy zacznie spadać, bo zaczną spadać ceny. Popyt jest mniejszy od podaży.

Stany równowagi w gospodarce rynkowej osiągane są bardzo rzadko, bo decyzje co do oszczędności i inwestycji podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa). Tylko przypadek może sprawić, że I=S. jest to podstawowa przyczyna tego, że gospodarka rozwija się cyklicznie, nie rozwija się równomiernie. Występują okresowe wahania poziomu aktywności gospodarczej - jest to cykl koniunkturalny. Wahania poziomu aktywności gospodarczej następują wokół trendu.

Cykl koniunkturalny - przewidywane zmiany aktywności gospodarczej wokół trendu.

Wyróżniamy zjawiska trendów i wahań cyklicznych. Trend - wzrost popytu związany jest ze zwiększeniem zasobów czynników produkcji oraz ze wzrostem efektywności wykorzystania tych zasobów (okres długi). W okresie krótkim wahania poziomu aktywności gospodarczej zależy od aktualnego poziomu popytu globalnego (od stopnia wykorzystania materiału produkcyjnego). W gospodarce występują cykliczne wahania popytu (inwestycyjnego i konsumpcyjnego). Popyt inwestycyjny - jest czynnikiem dynamizującym gospodarkę. Cykl koniunkturalny zależy od decyzji inwestycyjnych przedsiębiorców.

Klasyczny cykl koniunkturalny (do I wojny światowej) składa się z 4 faz:
1) AB - kryzys

2) BC - faza depresji

F - najniższy punkt cyklu koniunkturalnego

3) CD - ożywienie

4) DE - rozkwit wzrostu gospodarczego

Amplituda wahań cyklu - im różnica jest większa tym cykle są bardziej wybuchowe. Między fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy.

1) kryzys - w okresie do I wojny światowej mamy wielki kryzys gospodarczy (1929-1933), występowała nadprodukcja tj odnotowano ogromna przewaga podaży nad popytem - gromadzenie się niesprzedanych zapasów. Gwałtowny spadek cen, a także spadek poszczególnych makrowielkości (PKB, dochodu narodowego, zatrudnienia, płac realnych, dochodów ludności, popytu), rosło jedynie bezrobocie. Tempo spadku tych wielkości jest różne.

2) faza depresji (zastój, stagnacja) - dalszy punkt cyklu. Wielkości makroekonomiczne spadają, ale stabilizują się na obniżonym poziomie, po przekroczeniu, którego następuje dźwiganie się gospodarki ku górze.

3) ożywienie - wzrost poszczególnych makrowielkości początkowo rosną w niskim tempie, potem coraz szybciej i osiągają najwyższy punkt zwrotny cyklu.

4) rozkwit wzrostu gospodarczego (faza boomu gospodarczego) - makrowielkości rosną w szybkim tempie, rosną także ceny.

Różnica między cyklem klasycznym a współczesnym przebiegiem cyklu koniunkturalnego:

1) we współczesnym cyklu nie są odróżniane 4 fazy, ale dwie: faza kryzysu i depresji jako faza spadkowa; a pozostałe dwie jako faza wzrostowa.

2) we współczesnym cyklu jego przebieg jest łagodniejszy, amplituda wahań jest mniejsza. Faza spadkowa trwa jednak dłużej. W klasycznym cyklu występowały absolutne spadki makrowielkości, np. produkcji, cen, dochodu narodowego. Obecnie notuje się raczej brak wzrostu jako oznakę fazy spadkowej w gospodarce.

Przyczyny łagodniejszego przebiegu cyklu koniunkturalnego:

1) pojawienie się interwencjonizmu państwowego - ingerencja państwa w cykl koniunkturalny, która pojawiła się po wielkim kryzysie gospodarczym.

2) działalność monopoli - które poprzez swoją politykę powodują, że współczesny kryzys przebiega przy nie spadających, a nawet lekko rosnących cenach.

Rodzaje wahań cyklicznych (dotyczą całej gospodarki):

1) krótkie - Kitchin - trwają ok. 3,5 roku

2) średniookresowe - Juglar - trwają 8-10 lat

3) długie fale - Kondratiew- trwają 50-60 lat

Ekonomiści podstawowego nurtu zgadzają się, że to wahania popytu inwestycyjnego są główną przyczyną sprawczą cyklu koniunkturalnego. Natomiast ekonomiści różnią się co do przyczyn tego wahania, istnieją dwa podejścia:

1) teorie neoklasyczne (egzogeniczne) - neoklasyczne spojrzenie na system gospodarczy zakłada, że system ten ma właściwości stabilności, co oznacza, że wytrącony z równowagi sam uruchamia mechanizmy wewnętrzne wprowadzające gospodarkę z powrotem w stan równowagi (mechanizm wahadła). Ta właściwość stabilności jest osiągana za pomocą swobodnie działającego mechanizmu rynkowego i swobodnie kształtujących się cen. Czynniki zakłócające równowagę mają charakter zewnętrzny (egzogeniczny) i pochodzą spoza ekonomicznego otoczenia (np. wojny, rewolucje, zmiany demograficzne, innowacje techniczne, postęp techniczny, zjawiska przyrodnicze, odkrycia nowych zasobów). Cykl jest zjawiskiem naturalnym, a ewentualna polityka państwa (monetarna i fiskalna) nie ma sensu. Takie stanowisko jest bardzo istotne w kontekście polityki gospodarczej państwa. Skoro państwo nie jest w stanie zmienić otoczenia, to nie powinno angażować się w interwencjonizm, np.

a) koncepcja Jevonsa (1835-1882) - dotyczy czynników przyrodniczych - nieaktualna - szuka przyczyn cyklicznego rozwoju gospodarczego w zjawiskach przyrody. Liczono plamy pojawiające się na Słońcu i zwiększona ilość plam miała powodować nieurodzaje w rolnictwie - przenoszony na negatywne zmiany w produkcji przemysłowej.

b) koncepcja Schumpetera (1883-1950) - dotyczy postępu technicznego - teoria innowacji - upatruje przyczyn cykli rozwoju gospodarczego w falowym pojawianiu się innowacji technicznych. W gospodarce istnieje ciągły strumień innowacji, to warunek konieczny, ale niewystarczający dla rozwoju gospodarczego. Musi pojawić się przedsiębiorca (innowator, lider), który jako pierwszy wprowadzi innowacje do gospodarki. Innowator osiąga tzw. zysk nadzwyczajny - wyższy od przeciętnego. Inni podążają na liderem, oni powodują, że zysk nadzwyczajny zanika. Wysoka koniunktura zaczyna się obniżać, aż do pojawienia się kolejnej innowacji. Schumpeter dzieli wszystkie innowacje na:

- innowacje epokowe - warunkujące długie fale. Gwałtowny zwrot w rozwoju technologii dostarcza nowych produktów. Długie fale:

* 1787-1842 - maszyna parowa i związana z nią rewolucja przemysłowa

* 1843-1897 - budowa kolei żelaznej.

* 1898-1945 - zastosowanie elektryczności i wynalazki z dziedziny chemii

* 1945-1973 - rozwój budownictwa i motoryzacji

* po 1973 - rozwój komputeryzacji, automatyzacji, elektroniki, rewolucja mikroprocesorowa. My żyjemy prawdopodobnie w fazie spadkowej tej fali.

W tej koncepcji impuls epokowych innowacji wprowadza gospodarkę w stan ożywienia i rozkwitu, a następnie po upowszechnieniu się popytu i stopniowym nasycaniu popytu gospodarka znów wkracza w fazę spadkową i oczekuje na następną epokową innowację.

- innowacje powodujące cykle średnie

c) koncepcja dotycząca zmian politycznych (cyklu wyborczego) - rząd i inne instytucje prowadzą politykę mającą na celu reelekcję. Teoria ta tłumaczy cykliczny rozwój gospodarki poprzez zmiany priorytetów przed wyborami parlamentarnymi. Rząd podejmuje decyzje pozwalające mu poprawić swój wizerunek w oczach wyborców, co daje szansę na wygranie kolejnych wyborów, są to decyzje populistyczne. W długim okresie są niezgodne z realiami gospodarczymi, psują gospodarkę, np. zwiększenie podaży pieniądza.

2) teorie Keynesistowskie (endogeniczne) - przyczyny cyklicznego rozwoju gospodarczego tkwią w systemie gospodarczym, wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej. Przebieg fazy kryzysu. Podstawowym celem gospodarowania jest maksymalizacja zysków a miarą celowości innowacji jest przewidywana stopa zysku. W gospodarce występują mechanizmy powodujące tzw. przenoszenie stopy zysku. W fazie kryzysu występują trzy główne zjawiska powodujące iż gospodarka samodzielnie (nawet bez pomocy państwa) jest w stanie z tego kryzysu po pewnym czasie dźwignąć się ku górze, przejść do fazy wzrostowej:

a) ostra konkurencja między przedsiębiorstwami - w niesprzyjającej dla nich sytuacji, tj. w fazie nadprodukcji przedsiębiorcy konkurują między sobą, gdyż każdy chce sprzedaż, by się utrzymać. W sytuacji niskich cen przedsiębiorcy, aby przetrwać muszą obniżyć koszty produkcji. Przetrwają najlepsi. Następuje oczyszczenie rynku z gorszych przedsiębiorców., ci, którzy zbankrutują zabiorą ze sobą nieefektywny aparat wytwórczy.

b) twórcze zniszczenie - część przedsiębiorstw bankrutuje i zabiera ze sobą niewydajny majątek wytwórczy. Na ich miejsce wejdą nowi, którzy będą w stanie wytworzyć taniej i lepiej. Rodzi się nie popyt inwestycyjny.

c) zjawisko konsumpcji autonomicznej - w stanie nadprodukcji nie ma produkcji ani inwestycji. Gdy zmniejszą się niesprzedane zapasy będzie to impuls, bo popyt konsumpcyjny będzie rosnąć. Rodzi się nowy popyt konsumpcyjny, który pobudza nową konsumpcję i nowe inwestycje.

Nowy popyt konsumpcyjny i inwestycyjny wzajemnie się pobudzają, koniunktura śmiało idzie ku górze za pomocą mechanizmu mnożnika akceleratora. Gwałtownie rośnie produkcja. Do produkcji potrzebne są nowe maszyny, urządzenia, surowce, siła robocza, rosną koszty przedsiębiorstwa. Popyt na nowe wyroby stopniowo się nasyca, ceny zaczynają spadać, co w połączeniu z rosnącymi kosztami produkcji powoduje spadek prognozowanej stopy zysku. Przedsiębiorcy w tendencji zaczynają ograniczać produkcję, inwestycje. Gospodarka znów wchodzi w fazę spadkową. Spadają oba popyty. To osłabienie popytu zbiega się w czasie z efektem podażowym inwestycji. Na rynku niespodziewanie pojawiły się produkty, będące efektem inwestycji poczynionych wcześniej, kiedy koniunktura była jeszcze dobra i popyt był wysoki. Dodatkowo podaż powoduje, że gospodarka jeszcze szybciej wchodzi w fazę spadkową i zaczyna działać mechanizm mnożnika akceleratora w dół. Ta koncepcja wykazuje, że cykle koniunkturalne odpowiadają przedsiębiorcy, który opiera wie w swojej działalności inwestycyjnej na przewidywanej stopie zysków.

Ekonomia - wykład, prof. dr hab. Jolanta Młodawska

2

---