707


PŁATY SKRONIOWE

1. Integracyjne funkcje płata skroniowego

- związek z systemami zmysłu węchu i słuchu (ich pierwotne okolice projekcyjne i okolice przetwarzania percepcyjnego leżą w jego obrębie )

- związek z układem wzrokowym służy integrowaniu percepcji wzrokowej z informacjami z innych układów sensorycznych

- odgrywa ważną rolę w pamięci zawiera systemy pomagające przechowywać zapis świadomych doznań

- ściśle połączony ze strukturami układu limbicznego trudno określić granice funkcjonalne i morfologiczne

Ta złożona organizacja p.s. umożliwia integrację sfery emocjonalnej i motywacyjnej organizmu z treściami informacyjnymi pochodzącymi ze wszystkich układów sensorycznych zlokalizowanych za bruzdą środkową, a dzięki połączeniom z płatami czołowymi - z systemami planowania.

W zespołach związanych z płatem czołowym koniecznie trzeba uwzględnić całość (wg Williamsa).

2. Właściwości anatomiczne

- p.s. znajdują się poniżej bruzdy bocznej mózgu (b. Sylwiusza) - na wewnętrznej jej części kora zakrętu skroniowego górnego wnika w wyspę zwojami, zwanymi zakrętami skroniowo poprzecznymi Heschla

- powierzchnia boczna = 3 zwoje/zakręty: górny, środkowy, dolny

- bruzda skroniowa górna - równoległa do bruzdy bocznej

- bruzda skroniowa środkowa - oddziela zakręt skroniowy środkowy od dolnego

- dolna część p.s.: 3 zakręty: zakręt skroniowy dolny, z. wrzecionowaty, z. hipokampa

- p.s. przechodzi w znajdującą się za nim korę wzrokową oraz leżący nad min płacik ciemieniowy.

- płacik ciemieniowy = dolny zakręt nadbrzeżny i kątowy. Uszkodzenia płacika:

* uszkodzenia pierwotnych okolic rzutowych (projekcyjnych) i okolic kojarzeniowych (asocjacyjnych) zaburzenia specyficzne dla danej modalności zmysłowej

* lezje zakrętów nadbrzeżnego i kątowego niszczą konstelacje pamięciowe, stanowiące podstawę rozumienia i interpretacji sygnałów sensorycznych oparte na wielozmysłowych spostrzeżeniach wyższego rzędu.

3. Organizacja funkcjonalna

a) SYSTEM SŁUCHOWY

Podział kory słuchowej: 1. Pierwotna okolica rzutowa (projekcyjna) dla wrażeń słuchowych, 2. Słuchowa kora kojarzeniowa (asocjacyjna, drugorzędowa)

- Pierwotna projekcja słuchowa:

* uszkodzenie receptorów obwodowych lub nerwu słuchowego powoduje głuchotę po stronie uszkodzenia, uszkodzenie głównej drogi słuchowej w pniu mózgu prowadzi do częściowej głuchoty, gdyż droga ta obejmuje szlaki skrzyżowane i nieskrzyżowane.

* system słuchowy i wzrokowy [porównanie] - stacje przekaźnikowe dla informacji modalnie specyficznych to jądra wzgórza, a kora wzrokowa i słuchowa maja strukturę topologiczną (tzn. wzajemne relacje między bodźcami oddziaływającymi na organizm są zachowane, od receptora do kory projekcyjnej w systemie słuchowym nazywamy to lokalizacją tonotopiczną). Włókna przewodzące impulsy wywołane przez dźwięki o wysokiej częstotliwości docierają do środkowych części kory, niska częstotliwość - boczne części kory słuchowej. W systemie wzrokowym - włókna z każdego oka biegną do obu półkul (część włókien do jednej, część do drugiej półkuli). Natomiast w systemie słuchowym - włókna z receptora każdego ucha docierają do pierwotnej kory słuchowej w obu półkulach, ale: nierównomierna reprezentacja: każde ucho jest silniej reprezentowane w półkuli przeciwległej (obustronna ale niejednakowa reprezentacja w korze) całkowita głuchota korowa/głuchota mózgowa wynika z uszkodzenia obejmującego obustronne zakręty poprzeczne Heschla, rzadko występujące zaburzenie. Jednostronne lezje pierwotnych okolic słuchowych nie mają większego wpływu na ostrość słuchu, możliwe jedynie podwyższenie progów słuchowych w uchu przeciwległym do uszkodzenia.

-kojarzeniowe (asocjacyjne) okolice słuchowe:

* specjalizacja stronna: kora półkuli dominującej dla mowy związana jest z analizą dźwięków mowy, natomiast w słuchowej percepcji materiału niewerbalnego (też muzyki) w większym stopniu pośredniczy półkula niedominująca prawo progresywnej lateralizacji (Łuria).

- zaburzenia percepcji słuchowej:

# DŹWIĘKI MOWY

uszkodzenia kojarzeniowej kory słuchowej po stronie lewej afazja sensoryczna (czuciowa) lub recepcyjna - trudności w rozróżnianiu dźwięków mowy

* zaburzenia słuchu fonematycznego spowodowane są przez uszkodzenia w obrębie górnego zakrętu skroniowego w okolicy przylegającej do pierwotnej kory słuchowej w lewej półkuli. Przykład: osoba nie jest w stanie napisać dyktowanego tekstu, z łatwością jednak przepisuje materiał werbalny prezentowany wzrokowo. Pacjent umie jednak napisać ze słuchu słowa, które są tak znane, że nie wymagają dokładnej analizy ich zawartości akustycznej np. podpis pacjenta

* na obszarze zakrętu skroniowego środkowego deficyt to zaburzenia pamięci słuchowo-werbalnej słuchowa afazja amnestyczna (niezdolność do powtórzenia serii słów prezentowanych słuchowo , chociaż pacjent potrafi zapamiętać i powtórzyć pojedyncze sowa). Może ujawniać się tu efekt pierwszeństwa - odtworzenie pierwszego słowa z listy, efekt świeżości - odtwarzanie ostatniego z podanych słów. Hipoteza: powód zaburzenia to wzajemne hamowanie śladów pamięciowych.

*lewostronne uszkodzenia tylnych części płata skroniowego powodują trudności w nazywaniu przedmiotów tzw. afazja nominacyjna (nazywania) - zanik skojarzenia między wzrokowym rozpoznaniem danego przedmiotu a jego nazwą, może jedynie opisać zastosowanie lub funkcję. Drugim następstwem uszkodzeń zaburzających skoordynowane współdziałanie wzroku i słuchu w tym obszarze na pograniczu płata skroniowego i ciemieniowego jest niezdolność narysowania przedmiotów na polecenie werbalne, przy zachowaniu zdolności do narysowania tego samego przedmiotu wg przedstawionego wzoru. Powód: dyskoneksja, przerwanie połączeń między częściami obszaru słuchowego i wzrokowego, słowa nie wywołują więc wyobrażeń na podstawie których można narysować nazwany przedmiot.

#DŹWIĘKI NIEWERBALNE

Agnozja akustyczna - niezdolność do różnicowania dźwięków niewerbalnych, przy uszkodzeniach prawej półkuli

* Vignolo: 2 odrębne typy afazji słuchowej: percepcyjno-różnicowa agnozja dźwięków (niezdolność do trafnego różnicowania wzorca dźwiękowego), kojarzeniowa agnozja dźwięków (niezdolność kojarzenia bodźców słuchowych z ich znaczeniem). Zaburzenia rozpoznawania dźwięków są częściej związane z głęboką afazją recepcyjną niż z innymi rodzajami afazji. Rozumienie słuchowo-werbalne i rozpoznawanie źródła dźwięków niewerbalnych są ściśle związane.

Trudności u pacjentów z afazją spowodowane są nie przez niezdolność różnicowania, lecz przez niezdolność skojarzenia usłyszanego dźwięku z jego zwykłym znaczeniem.

Testy używane w badaniach przeprowadzonych przez Vignolo: Test Rozpoznawania Dźwięków Znaczących (test skojarzeń semantycznych) - prośba o wybór właściwego obrazka przedstawiającego źródło dobrze znanego dźwięku z otoczenia niższy poziom wykonania u osób z uszkodzeniem lewostronnym, Test Różnicowania Dźwięków Pozbawionych Znaczenia - różnicowanie między parami złożonych dźwięków, sztucznie zmiksowanych w studiu dźwiękowym niższe wyniki u osób z uszkodzeniem prawej części.

Badania przeprowadzone przez Vignolo wskazują na podwójną dysocjację funkcji obu płatów skroniowych w zakresie percepcji słuchowej co jest dowodem funkcjonalnej specjalizacji półkulowej.

- badania nad słuchaniem obuusznym:

* metoda: równoczesna ekspozycja materiału słuchowego do obu uszu za pomocą magnetofonu stereofonicznego. Materiał składa się z par cyfr. Osoby praworęczne (LP- dominująca dla mowy) - w pierwszej kolejności odtwarzają cyfry eksponowane do prawego ucha. Związane jest to z werbalnym charakterem materiału i silniejszą reprezentacją materiału słuchowego w półkuli przeciwległej zjawisko to nazywamy asymetrią w zakresie uszności lub rywalizacją uszu.

* Badania Kimury:

Test Uzdolnień Muzycznych, pacjenci po prawo lub lewostronnej resekcji prawego płata skroniowego:

Resekcja prawego płata skroniowego powodowała znaczny deficyt pamięci tonalnej, operacje po lewej stronie nie miały wpływu na poziom wykonania testu.

Badanie techniką obuuszną Broadbenta - ocena skutków uszkodzenia płata skroniowego, pacjenci z padaczką skroniową przed i po lobektomii:

Słabe wyniki przed operacją, po operacji w grupie lewoskroniowej - pogorszenie wyników, w prawoskroniowej - wyniki bez zmian. Pacjenci z resekcjami prawostronnymi odtwarzali więcej cyfr eksponowanych do prawego ucha niż przed operacją. Czyli jednostronna lobektomia skroniowa pogarsza rozpoznawanie materiału przez ucho kontrlateralne. Słabe wyniki grupy po lobektomii lewoskroniowej wiążą się z werbalnym charakterem użytecznego materiału tzn. deficyt zależy od rodzaju eksponowanego materiału. Potwierdziła to Kimura - test słuchania obuusznego (melodyjki zamiast materiału werbalnego).

„Efekt kolejności ucha” - gorzej odtwarzany jest materiał z „drugiego ucha”, tzn. który był odtwarzany jako drugi w kolejności. Odtwarzanie z „pierwszego ucha” jest bardziej zbliżone w czasie do bezpośredniego odbioru bodźców, natomiast materiał odtwarzany jako drugi ulega rozpadowi z pamięci krótkotrwałej.

Kimura potwierdziła przewagę ucha lewego (prawej półkuli) w percepcji melodii.

Inni badacze stwierdzili obustronne pogorszenie rozpoznawania słuchowego po uszkodzeniu jednego i drugiego płata skroniowego zależnie od rodzaju prezentowanego materiału -osoby z uszkodzeniem lewej półkuli ujawniały deficyty obustronne, wówczas, gdy bodźcami były słowa, natomiast osoby z uszkodzeniem prawej półkuli ujawniały deficyty obustronne gdy przedstawiano sekwencje tonalne. U każdej z osób stwierdzono także spadek sprawności ucha po stronie przeciwległej do uszkodzenia przy tym drugim rodzaju materiału (LP- uszkodzenie sprawności prawego ucha dla sekwencji tonów, uszkodzenia PP - obniżenie sprawności lewego ucha dla cyfr).

Lewa półkula zajmuje się przetwarzaniem informacji fonologicznych, prawa - akustycznymi parametrami mowy.

b) PERCEPCJA WZROKOWA

Wyniki badań:

Przy równoczesnej ekspozycji 2 bodźców, po 1 do każdej połowy pola widzenia, grupa z zaburzeniami lewoskroniowymi wykazuje upośledzenie prawego pola widzenia, natomiast , natomiast grupa prawoskroniowa - upośledzenie prawego i lewego pola widzenia.

Lezje prawego płata skroniowego mogą powodować zaburzenia percepcji wzrokowej, których nie stwierdza się przy analogicznych uszkodzeniach po stronie lewej.

Uszkodzenia prawego płata skroniowego - trudność z rozpoznawaniem przedmiotów na niekompletnych rysunkach, deficyty w podteście porządkowania obrazków (WAIS)

Kimura: pacjenci z uszkodzeniami po prawej stronie - obniżenie rozpoznania materiału gdy nie jest on znany osobom badanym, po lewej - gorsze wyniki gdy pokazywano materiał znany.

c) FUNKCJE WĘCHOWE

* uszkodzenia szlaków węchowych lub kory powoduje anosmię - zniesienie węchu. Sygnał obecności zaburzenia to halucynacje węchowe.

4. Napady częściowe złożone (padaczka skroniowa)

- zmiany zachowania:

Bear: połączenia między korą czuciową a układem limbicznym stanowią podłoże anatomiczne przypisywania znaczenia wisceralnego lub emocjonalnego spostrzeganym bodźcom. Prowadzi to do zwiększenia liczby połączeń w następstwie podwyższonej aktywności bioelektrycznej podczas napadów skroniowych, co wpływa na zmianę przeżyć emocjonalnych w tej grupie (np. pragnienie afiliacji społecznej, religijność, drobiazgowość).

Flor-Henry: padaczka skroniowa z ogniskiem w półkuli dominującej predysponuje do psychozy schizofrenopodobnej, natomiast zaburzenia psychotyczne występujące przy padaczce spowodowanej przez lezje w półkuli niedominującej mają charakter maniakalno-depresyjny.

- halucynacje (omamy) i złudzenia przy lezjach skroniowych:

*podczas napadu padaczki skroniowej cały przedmiot lub jego część może ulec zniekształceniu - makropsja (wszystko wydaje się wzrokowo większe) i mikropsja (mniejsze), metamorfopsja (względna wielkość części może ulec wypaczeniu). Często towarzyszy temu depersonalizacja (poczucie poderwania od własnego ciała) oraz derealizacja (nierzeczywistość przedmiotów).

5. Lezje skroniowe a zmiany poznawcze

# LEZJE JEDNOSTRONNE

-różnice w testach inteligencji:

*Uszkodzenia w obrębie półkuli dominującej dla mowy powodują deficyty wykonywania zadań głównie o charakterze werbalnym, natomiast uszkodzenia w obrębie półkuli niedominującej powodują obniżenie poziomu wykonania zadań niewerbalnych (wzrokowo-przestrzennych, percepcyjno-motorycznych).

* Jednostronna resekcja przednich części lewego płata skroniowego powoduje zaburzenia afatyczne o charakterze przemijającym.

- zaburzenia pamięci specyficzne dla rodzaju materiału:

* pacjenci z uszkodzeniami lewej półkuli funkcjonują gorzej niż pacjenci z uszkodzeniami prawej półkuli

* Prawy płat skroniowy - udział w zapamiętywaniu rozmieszczenia przedmiotów.

* Uszkodzenie lewego płata skroniowego w półkuli dominującej dla mowy upośledzenie uczenia się i rozpoznawania materiału werbalnego eksponowanego wzrokowo bądź słuchowo (niezależnie od tego czy zapamiętywanie mierzy się przez rozpoznawanie, odtwarzanie z pamięci czy tempo uczenia się par skojarzonych).

- próba amytalowa - technika Wady

* jest to metoda umożliwiająca bezpośrednią ocenę tego, która z półkul pełni główna rolę w zakresie funkcji mowy. Powodowano czasowe zawieszenie aktywności półkuli przez podanie roztworu środka znieczulającego do tętnicy szyjnej wewnętrznej zaopatrującej jedną stronę mózgu. Próba amytalowa (wstrzykiwanie amytalu sodu) powodowała: 1. Porażenie połowiczne - hemiplegię, 2. Zniesienie czucia w połowie ciała - heminastezję, 3. Utratę połowy pola widzenia - hemianopsię, wszystko to po stronie przeciwległej do strony iniekcji.

u osób u których za pomocą tej techniki stwierdzono dominację lewej półkuli dla mowy, nie znaleziono przy drażnieniu kory żadnych związanych z mową okolic w prawej półkuli.

* Zalety próby: pozwala jednoznacznie określić lateralizację funkcji językowych i ocenić prawdopodobny wpływ na mowę operacji w obrębie każdej z półkul. Stosowana w zakresie określenia następstw operacji w zakresie pamięci i mowy.

#USZKODZENIA OBUSTRONNE I OGÓLNY ZESPÓŁ AMNESTYCZNY

- trudności pamięciowe osób z obustronnymi uszkodzeniami przyśrodkowych części płata skroniowego są głębokie, wszechobecne i trwale (w przeciwieństwie do zaburzeń jednostronnych).

Przypadek pacjenta H.M - operacje obustronne, obejmujące rozległy obszar przyśrodkowych części płatów skroniowych, z ciałem migdałowatym i hipokampem włącznietrwała amnezja bez deficytów poznawczych. Po jakimś czasie amnezja wsteczna ustąpiła, pozostała amnezja następcza (niemożność zapamiętywania codziennych zdarzeń), zakres uwagi bezpośredniej nienaruszony.

- Zespół amnestyczny po uszkodzeniach jednostronnych:

* większość danych mówi, że zespół ten pojawia się tylko po uszkodzeniach obustronnych;

* Penfield i Milner - zespół anestetyczny może wystąpić po jednostronnej resekcji przednich części płata skroniowego w półkuli dominującej dla mowy jednostronna operacja spowodowała funkcjonalne uszkodzenie obustronne.

* przyczyną zespołu amnestycznego może być też martwicze zapalenie mózgu, powodujące obustronne zniszczenie hipokampa

*Kolejna przyczyna to uszkodzenie przyśrodkowych części płatów skroniowych, spowodowane przez obustronne zakłócenie funkcjonowania tętnic mózgu tylnych trudności pamięciowe przejściowe lub trwałe.

- zachowana zdolność uczenia się przy amnezji

Przy amnezji powstałej w następstwie uszkodzenia obydwu płatów skroniowych motoryczne uczenie się może pozostać nieuszkodzone.

-przejściowa amnezja globalna (TGA)

Napad charakteryzuje się dezorientacją, w czasie której pacjent nieustannie zadaje pytania i nie jest w stanie zapamiętać żadnych nowych informacji. Podczas napadu występuje amnezja wsteczna obejmująca kilka dni, czasem nawet lat, w miarę wycofywana się dezorientacji i amnezji następczej okres niepamięci wstecznej skraca się, obejmując tylko czas trwania samego napadu.

*częsta w średnim lub podeszłym wieku

* napad trwa 4-8 godzin, zwykle bez nawrotów

* związana z migreną

* TGA może wystąpić w następstwie wielu czynników np.: zanurzenie w zimnej lub gorącej wodzie, stosunek seksualny, bardzo emocjonujące przeżycie a także uraz głowy, wodogłowie i guzy mózgu.

* TGA spowodowane jest przejściowym niedokrwieniem obszaru zaopatrywanego przez tętnice mózgu tylne

*TGA dokładnie przypomina trwały ogólny zespół amnestyczny pochodzenia centralnego po obustronnym uszkodzeniu przyśrodkowych części płatów skroniowych lub przyśrodkowych obszarów międzymózgowia

*Główne cechy tego zespołu to:

* po napadzie - szybkie odzyskiwanie pamięci (około 1 dzień)

- amnezja spowodowana przez uraz kręgosłupa szyjnego z szarpnięcia

Jest to rodzaj przejściowej amnezji posiadającej wszystkie cechy epizodu przejściowej amnezji globalnej, częste podczas wypadków samochodowych. Pełny powrót funkcji jest możliwy, utrzymują się trudności pamięciowe.

-niewydolność krążenia z tętnic kręgowej i podstawnej (VBI)

Przyczyna: miażdżyca tętnic w obrębie tylnego układu krążenia tzn. tętnicy kręgowej podstawnej i tylnej mózgu

Objawy: zaburzenia przedsionkowe i móżdżkowe, słaba pamięć, trudności w koncentracji, czasem napady przejściowej amnezji globalnej

Pacjenci z chronicznym VBI mogą mieć objawy łagodnych zaburzeń pamięciowych charakterze amnezji osiowej.


Wyszukiwarka