Media w Edukacji
Słownik środowiskowy wybranej grupy społecznej
- na przykładzie gwary policjantów.
Język, którym ludzie posługują się na co dzień, to nic innego jak zbiór znaków i reguł ich łączenia, stosowany w celu ułatwienia komunikacji. Przy okazji język stanowi idealne narzędzie do odzwierciedlenia tego, co myślimy i co chcemy przekazać innym. Tym samym proces myślowy zostaje uzewnętrzniony za pomocą słów i zdań, a język spełnia w ten sposób wiele funkcji. Owe zadania wynikają z pełnienia funkcji komunikatywnej poprzez przekazywanie zbioru informacji, czy na przykład poprzez wyrażanie emocji, odczuć, uczuć co wynika z funkcji ekspresywnej.
Współcześnie język bardzo często stanowi istotne odzwierciedlenie kultury narodu. Najogólniej rzecz ujmując chodzi o poprawność jego stosowania, zabiegania o poprawność języka z należytą mu dbałością, jako wartości kulturalnej i dziedzictwa narodu. Tym samym kultura języka to: „dbałość o język, wynikająca ze świadomości jego znaczenia w życiu społecznym, a przejawiająca się w rozmaitych działaniach, odnoszących się zarówno do samego działania, jak i do ludzi, którzy się nim posługują”. Niezwykle poprawna mowa, pełna bogatego słownictwa, złożona, wyrażająca się pewną inteligencją jest jednak bardziej charakterystyczna dla najbardziej świadomych użytkowników języka - poetów, pisarzy, literatów, językoznawców pewnej grupy publicystów i nauczycieli. W życiu codziennym, które cechuje się trudem, pośpiechem, nerwowością i licznymi sytuacjami stresowymi, coraz mniej zwraca się uwagi na poprawność języka, brakuje wystarczającej dbałości o sposób wypowiedzi. Kultura umysłowa winna być określana jako wszelkie wysiłki zmierzające do kształtowania naszej postawy myślowej wobec rzeczywistości. Co więcej wybrane grupy środowiskowe wykształcają swój własny odłam języka, często zwany również językiem slangowym. Jego powstanie wiąże się z próbą odizolowania się grupy społecznej od reszty społeczeństwa a, którą łączy wspólna wartość, cecha, zespół cech, czy poglądów. Język w takim wypadku staje się narzędziem do wyrażenia własnej autonomii i odrębności oraz zaakcentowania niezależności. Slang środowiskowy* odróżnia się tym od języka ogólnego, że posiada odmienną leksykę, frazeologię i różny zespół znaczeń dla wybranych słów, czy sformułowań. Należy również nadmienić, że slang, gwara środowiskowa nie podlegają gramatyce, co pozostaje nie bez znaczenia w przypadku zachowania i stosowania poprawności języka. Powstawanie języka środowiskowego jest zależne od charakteru grupy społecznej, co wynika z wieku ( np. język młodzieżowy), typu działalności społecznej, czy zawodu ( np. policja, służba więzienna). Właściwie można by śmiało powiedzieć, że każda grupa społeczna jest w stanie wytworzyć swoją własną odmianę języka potocznego, która często służy łatwiejszej komunikacji, wyrażeniu określonych skrótów myślowych, czy wyrażenia się w sposób nie zawsze jawny/zrozumiały dla otoczenia, jak to miejsce np. wśród więźniów. Jednocześnie język środowiskowy często służy łatwiejszemu odwzorowywaniu otaczającej rzeczywistości, czy zaistniałej sytuacji, aby odbiorca szybko i łatwo mógł pojąc, co chce przekazać nadawca komunikatu ( np. gwara policyjna).
Policja to organ działający na rzecz społeczeństwa, a wykonujący swoje zadania w celu uzyskania porządku wśród ludności, dbający o ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. W zależności zaś od obszaru działań Policja dzieli się na wyspecjalizowane grupy funkcjonariuszy policyjnych, których działania wynikają z bezpośrednio przydzielonych im zadań. Zaproponowany w referacie opis słownictwa zawodowego jest pewnego rodzaju wyborem (wynikającym z możliwości uzyskania danych), ogranicza się do słownictwa występującego w codziennych rozmowach policjantów na tematy zawodowe oraz typowo poboczne. Język policjantów można zatem podzielić z uwagi na pewne obszary:
Z uwagi na wykonywane zadania:
doręczyć wezwanie - przekazanie osobie dokumentu, bez korzystania a poczty
dostarczyć (delikwenta) - doprowadzić osobę,
interwencja - policjant podejmuje działania w celu przywrócenia porządku,
koordynowana - trasa, którą należy pilnować,
kwitnąć (na posterunku) - pracować długo w jednym miejscu pracy dotyczy to drogówki,
patrolowanie, zdzieranie butów - kontrolowanie wyznaczonego miejsca,
posterunek zaporowy - miejsce, w którym policjant dokonuje kontroli,
przewóz, konwój - przewożenie, eskortowanie osób zatrzymanych,
Interwencje:
breloczek, wieszak - ktoś się powiesił,
demolka - chuligani demolują różne przedmioty,
dmuchanko, przedmuchanie - badanie trzeźwości alkomatem,
domówka - awantura w domu,
dziesiona - był rozbój,
dzwon, pocałowali się, dali cmoka, zrobili z dupy garaż - kolizja,
kupa złomu (z przewagą kupy) - poważna kolizja,
latawiec, Pan Kleks - samobójca skoczył z okna,
leży, położył się, płyt słucha, leżak, trol, zalega - nietrzeźwy leży w stanie upojenia alkoholowego,
nielegalny ubój - zabójstwo,
pływak, spławik - zwłoki w wodzie,
pouczenie odczuwalne - albo z użyciem pałki albo poprzez nałożenie mandatu karnego,
pouczenie z przedłużeniem (konstytucji) - użycie środka przymusu w postaci pałki służbowej,
pouczyć do - policjant informuje gdzie należy załatwić daną sprawę; wyrażenie często występuje w formie "pouczono do dzielnicowego" lub nawet anegdotycznie "pouczono do szklarza",
przetrzepać (kogoś) - przeszukać, najczęściej chodzi o rewizję osobistą,
sąsiedzka, wojna graniczna, Kargul-Pawlak - awantura obejmująca więcej niż jedno mieszkanie,
siekierezada - potyczki kibiców,
skóra - zgon,
uczy się chodzić - pijany pieszy zagraża bezpieczeństwu ruchu,
wejście - interwencja w mieszkaniu związana na przykład z wyłamaniem drzwi,
wejście na cztery pały - interwencja w mieszkaniu związana z bardzo agresywnymi lokatorami wymagająca użycia środków przymusu,
wjazd na sanki - tymczasowe aresztowanie,
wypłata ręczna - użycie siły w stosunku do lumpów zamiast wystawiania im mandatu karnego,
wyrwa - kradzież zuchwała poprzez wyrwanie przedmiotu z rąk,
z górnej półki - nałożenie maksymalnego dopuszczalnego taryfikatorem mandatu za dane wykroczenie,
znęty alimenty - awantura rodzinna,
Miejsca pracy/ odwiedzane/ patrolowane:
ancel - więzienie,
dechy, pudło - areszt,
dołek - izba zatrzymań,
fabryka, firma, baza, pałac - komisariat lub komenda,
grzyb - dyżurka,
izba, żłób, żłobek, betlejem, wytrzeźwiołka, dom białych koszul, izba lordów, do węża, Matysiaki, dom chłopa, góreczka, M6, hotel - izba wytrzeźwień,
klub pod pałami - kasyno policyjne,
kok, świr, czubki, na Sobieskiego, Morawica - szpital psychiatryczny,
sieczkarnia, przejściówka, piekiełko - pomieszczenie przejściowe dla zatrzymanych,
trolownia, trolowisko, ogrzewalnia - koczowisko bezdomnych,
źródełko - sklep nocny,
Wyposażenie:
RMG, rmgacz, dezodorant, sprej, psikacz - gaz obezwładniający,
smyk, gnój, glut - nieletni z przeszłością kryminalną,
alkomat, alkotest, dmuchawka - przyrząd do pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu,
babcia Jadzia - nielegalna melina; kobieta nielegalnie produkująca alkohol
banan, donald, kredka - krótka pałka patrolowa,
bat, lizak - tarcza do zatrzymywania pojazdów,
baton (z ang.) - pałka teleskopowa,
biała, blondyna, siwa - pałka szturmowa starego typu, stąd popularne zaliczył kilka długich blondynek na temat osoby, wobec której policjant użył pałki służbowej,
blacha - oznaka,
czarny - ciemny mundur,
diabeł, Herr Flick - radiowóz Lublin,
dil - diler narkotyków,
doliniarz - kieszonkowiec,
dół, wycie, huki, tirarira, hejnał, wilk pies - syrena (sygnały dźwiękowe),
foto, ramer, mulcianka, gatso, statyw, kukułka - fotoradar,
góra, bomby, bulaje, bańki - światła błyskowe radiowozu,
gwizdek, rura - ustnik od alkomatu,
hałer, przyłbica - kask z przyłbicą,
hasio maszkietnik - menel jedzący ze śmietnika
hejnalista - żul pijący tanie wino wprost z butelki,
herbatnik przy paśniku - bezdomny przy kontenerze na śmieci,
jagodzianki, strażniczki lasu, tirówki, koleżanki - prostytutki przydrożne
kajet - notatnik służbowy,
kark, BMW-ABS, wkład, koks - dresiarz
korzonek - antena od radiostacji Ericssona,
krawiec - kieszonkowiec (osoba, która rozcina torby)
latarka z marchewą - nasadka do latarki służąca do zatrzymywania pojazdów,
leżak, ombre, kuba, leżyk - pijany nieprzytomny,
majtkowy - sprawca przestępstwa na tle seksualnym
motyka, panterka - prostytutka z lepszym wyglądem
mrówa, poczwara - transporter opancerzony BTR-60,
niepotrzebny(a) - osoba nie figurująca w rejestrze poszukiwanych.
obrączki - kajdanki,
ogon, nos, piesek, biały kieł - pies tropiący,
osiemdziesiątka - długa pałka szturmowa,
Osoby, wobec których policjant podejmuje interwencje:
pała, guma, lola, rabarbar, rabarber - pałka służbowa (ogólnie),
panienki, koleżanki - prostytutki,
pezet - kamizelka szturmowa,
pies na trawkę, niuch na ćpuny - pies tropiący narkotyki,
piesek na bombę, nos od bumbum - pies tropiący wyszkolony w szukaniu materiałów wybuchowych,
pokemon - karta magnetyczna służąca do wejścia do komendy stołecznej, potocznie czasami legitymacja policyjna,
polewaczka, czajnik, konewka, kokakola, ogrodnik - armatka wodna,
przewozówka, trzecia klasa, bydłowóz, taxi bagażowe, wesoły autobus (ma także drugie znaczenie) - samochód przeznaczony do przewożenia nietrzeźwych do izby wytrzeźwień,
radiola, wóz, dyskoteka - radiowóz,
rajdowóz - radiowóz pościgowy (najczęściej Vectra lub Mondeo z mocnym silnikiem),
repiter, ripiter - przemiennik, urządzenie retransmitujące rozmowy radiowe tak, by policjanci mogli rozmawiać przez radiostację nawet wtedy, gdy łączność bezpośrednia nie jest możliwa (na przykład są za daleko od siebie),
skrzynka - obudowa stacjonarnego fotoradaru,
smakosz, gorzelnik, śruba, artykuł, promil - pijany kierowca,
spodnie - facet,
spódnica - kobieta
stacja, radio, szczekaczka, wiertarka, eryk, cegła, motorolka - radiostacja,
suszara, suszarka, rapid, chlebodawca - ręczny radar pistoletowy (Rapid),
szmata - legitymacja (słowo uznawane za obraźliwe),
śmigło - helikopter policyjny,
świetlica - duży samochód ciężarowy,
tonfa - pałka z poprzeczką,
transplantator - złodziej,
wesoły autobus (ma także drugie znaczenie), czarna karetka - karawan do przewożenia zwłok,
wieloryb, suka - radiowóz VW transporter lub Ford Transit,
wysprzęglony - mocno pijany,
zgniłek - denat w stanie rozkładu,
zimny koniec - rękojeść pałki służbowej,
zoltar - dawniejszy biały kask szturmowy,
żółw - kamizelka kamienioodporna,
żul, nur, nurek, menel, chlor, chwiej - najczęściej pijana osoba z marginesu społecznego,
Typowe wyrażenia stosowane w komunikacji:
abla - mówi,
dla was - koniec interwencji,
faktura - mandat,
fanty - przedmioty pochodzące z przestępstwa,
góra-dół, trąba-bomba, dzwonki - jazda na sygnałach,
kolor, bocian - czerwone światło,
lejce - prawo jazdy,
lewy - kierowca radiowozu,
na krew - jechać z osobą zatrzymaną na badanie krwi pod kątem stężenia alkoholu,
nn, eny - osoba nieznana,
odwalić kamień, odrzucić, wykonać czynności przed osadzeniem zatrzymanego,
omega - komunikat do wszystkich,
pan przedmuchany ma na wydechu - zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu,
poziome oznakowanie poziome, określenie jest używane przy wykroczeniu polegającym na jeździe niezgodnie z oznakowaniem poziomym pasów ruchu ,
prawy - siedzący jako pasażer obok kierowcy, w patrolu pieszym obaj są "prawi",
przytargać - doprowadzić na komisariat,
puścić faksem do Koszalina - wrzucić dokument do niszczarki,
ratunek - kanał ratunkowy w radiostacjach Ericssona,
reset nieudany, jedziemy do serwisu - nie udało się obudzić śpiącego nietrzeźwego i trzeba go zawieźć do izby wytrzeźwień,
telefon jest grany - delikwent rozmawia przez komórkę albo niszczy automat telefoniczny,
totolotek - wypełnianie dokumentu o znęcaniu się nad rodziną, tzw. niebieskiej karty albo karty po wypadku drogowym,
trafiony - kierowca tak pijany, że badanie alkomatem jest jedynie formalnością,
trzepanie sierści - użycie środka przymusu,
wrzucić kogoś/wózki na bęben - sprawdzić osobę/samochód w komputerze,
wsadzać do skrzynki - uruchamiać stacjonarny fotoradar,
zabrać okładki - zatrzymać prawo jazdy,
zarzucić druty - założyć podsłuch telefoniczny,
zimnym końcem - polecenie bicia twardszą rękojeścią pałki służbowej,
złotówa, cierp - taksówkarz,
złoty - promil,
złoty 10, złoty 20 - 110 km/h, 120 km/h,
żaba, kapusta - zielone światło,
O innych policjantach/pracownikach:
abwera - Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
antki - antyterroryści,
bieżnik - pracownik zajmujący się samochodami,
biurwa - pracownica biurowa mająca za nic funkcjonariuszy w terenie,
borowik - funkcjonariusz BOR (Biura Ochrony Rządu),
charon, charony - pracownicy zakładu pogrzebowego przewożący ciała zmarłych,
ciągnący z buta, dający z lacza, dwusuw - patrol pieszy,
ćpun - także pracownik od spraw narkotykowych,
dwukropek - podkomisarz,
dzięcioł - młody policjant,
faceci w rajtuzach - patrol rowerowy,
golfista - patrol jeżdżący meleksem,
gołębiarz - strzelec wyborowy,
grupa - funkcjonariusze dokumentujący poważne zdarzenie, takie jak np. zgon,
gumisie, krymy - sekcja kryminalna,
kominiarz, ateciak, ate, czarny - antyterrorysta,
krakersy - pracownicy KR (komendy rejonowej),
lekarz ostatniego kontaktu - anatomopatolog,
palce, pianista - technik daktyloskopii,
PEZET - także patrol zmotoryzowany (ma jeszcze inne znaczenie),
Pezet, teletubisie, łosie, centralne biuro śmiechu, ceboś - Centralne Biuro Śledcze,
pieczarki, drogowskazy, wiatraki, miśki - Wydział Ruchu Drogowego,
profesor - profos w izbie zatrzymań albo pracownik izby wytrzeźwień zaprowadzający porządek przy agresywnych pijakach,
psiarczyk - przewodnik psa tropiącego,
sef, komediant - komendant,
sierściuch - sierżant,
szaszłyk - aspirant,
szejk - pracownik stacji paliw,
śledź - śledczy,
tańczący z wilkami - układający grafik,
technik - pracownik odpowiedzialny za działania techniczne takie jak fotografowanie, zdejmowanie mikrośladów,
traktorzysta - sierżant sztabowy,
wypadkowicz, wypadkowa, johnny - sekcja wypadkowa WRD,
zaby, żaby - funkcjonariusze biorący udział w zabezpieczeniach,
ZOMO, pałkarze, pretorianie - Prewencja,
Okazuje się zatem, że język może i podlega różnym ewaluacjom i przemianom, przez co zostaje przygotowany i dostosowany do potrzeb wybranych grup społecznych. Jednak istnienie takich odmian języka nie jest bezpodstawne i wynika z ściśle uwarunkowanych potrzeb wybranej grupy społecznej. „Językoznawcy dowodzą potrzeby wyraźnego rozróżnienia z jednej strony oficjalnego słownictwa zawodowego, tego skodyfikowanego i znormalizowanego, z drugiej strony słownictwa potocznego, nieoficjalnego, tj. zbioru profesjonalizmów”. Warto także nadmienić, że tak długo dopóty zmieniać się będzie jakże dynamiczna rzeczywistość, tak równie szybko ulegać będzie przemianom słownictwo stricte sloganowe w postaci języka środowiskowego.
BIBLIOGRAFIA:
Literatura:
Doroszewski W., Kultura języka, a kultura umysłowa to właściwe synonimy, O kulturę słowa t. II.
Markowski A., Kultura języka polskiego, PWN, Warszawa 2005.
Piotrowicz A., Konstrukcje pleonastyczne w języku radia i telewizji, „Poradnik Językowy” 1982.
Przybylska R., Problem opisu i klasyfikacja słownictwa fachowego, Wyd. ZNUJ prace językoznawcze, Warszawa 1984.
Dokumenty prawne:
Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów. Dz. U. Nr 38, Poz. 172.
Źródło internetowe:
www.miejski.pl/tag-policja
Markowski A., Kultura języka polskiego, PWN, Warszawa 2005, s. 10.
Tamże, s. 14.
Doroszewski W., Kultura języka, a kultura umysłowa to właściwe synonimy, O kulturę słowa t. II, s. 5.
Piotrowicz A., Konstrukcje pleonastyczne w języku radia i telewizji, „Poradnik Językowy” 1982, z.9, s. 621.
* Pojęcie slangu środowiskowego często stosowane jest zamiennie dla sformułowania język środowiskowy. Inne określenia dla takiej formy języka to gwara, żargon, język specjalny. Nie mniej jednak wszystkie te pojęcia stanowią o odmianie języka potocznego, mówionego, który opiera się na odrębności środowiskowej.
Doroszewski W., Kultura języka, a..., s. 5-6.
Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów. Dz. U. Nr 38, Poz. 172.
www.miejski.pl/tag-policja, dostęp z dnia 6.11.2014 r.
Dane zgromadzone na podstawie rozmowy z funkcjonariuszami Policji w Inowrocławiu i Bydgoszczy.
Przybylska R., Problem opisu i klasyfikacja słownictwa fachowego, Wyd. ZNUJ prace językoznawcze, Warszawa 1984, s. 159-161.