TOKSYKOLOGIA

Tabela. 1. Ekspertyzy skażonej żywności wykonane w latach 1987-1999

Rok	Liczba ekspertyz, w których dostarczono do badania próby żywności	Liczba ekspertyz, w których wykryto w żywności obce substancje
1987	39	25
1988	30	7
1989	35	12
1990	28	8
1991	25	17
1992	28	13
1993	36	15
1994	43	21
1995	44	30
1996	26	15
1997	25	11
1998	32	21
1999	20	14
Razem	411	209

Przypadki cięższe (śmiertelne) zgłasza się do Zakładów Medycyny Sądowej przy Akademii Medycznej, na policję. Ogólnie przypadki zatruć zgłasza się na policję, do sanepidu.

Ekspertyzy Laboratoryjne wykonuje Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie (można się do nich zgłosić tylko poprzez policję).

Tabela 2. Rodzaje artykułów żywnościowych skażonych truciznami lotnymi, nieorganicznymi i organicznymi w latach 1987-1999.

Napoje	Produkty mleczne	Produkty mięsne	Produkty mączne i cukiernicze	Produkty owocowe i warzywne	Inne
Ogółem 139	Ogółem 12	Ogółem 11	Ogółem 13	Ogółem 13	Ogółem 21
W tym: Kawa 3 Herbata 9 Kakao 1 Oranżada 3 Woda mineralna 4 Woda studzienna 93 Woda pitna 2 Piwo 6 Wódka 12 Napar ziołowy 3 Syrop 1 Kompot 1 Sok 1	W tym: Mleko 10 Ser biały 2	W tym: Mięso 1 Wątróbki 1 Kiełbasa 4 Kaszanka 1 Salceson 1 Galareta 1 Gulasz 1 Bigos 1	W tym: Chleb 2 Ziarno pszenicy 2 Makaron 1 Naleśniki 1 Kluski 2 Pierogi 1 Cukier 2 Czekolada 1 Ciastka 1	W tym: Truskawki 2 Marchew 1 Buraki 1 Kapusta 2 Pomidory 1 Fasola 1 Inne warzywa 3 Sałatka jarzynowa 2	W tym: Zupy 8 Sól 1 Musztarda 1 Zakwas 1 Karma dla zwierząt 10

Tabela 3. Zestawienie przypadków skażeń żywności związkami lotnymi

Rodzaj substancji	Liczba ekspertyz - zatrucia przypadkowe	Liczba ekspertyz - oskarżenie o zatrucie	Liczba ekspertyz - przypadki niewyjaśnione
Aceton		1
Abizol		1
Forbazol		3
Ksylen		4
Lepik		1
Lizol	1
Nitrobenzen	1
Olej silnikowy		3
Pokost			1
Produkty ropopochodne		17
Terpentyna		2
Tetrachlorek węgla		1
Cyjanian potasu		8	1

Przeważały przypadki zatruć substancjami organicznymi. Głównie występowały zatrucia pestycydami spowodowane spożyciem wody ze studni.

W latach 90'tych w Polsce pojawił się problem skażenia wody mineralnej oraz wódek poprzez klonidynę. Substancja ta była stosowana jako lek na obniżenie ciśnienia tętniczego, przy podaniu doustnym powoduje krótkotrwałe omdlenia. Dzięki temu działaniu złodzieje mogli okradać podróżnych w pociągach.

Nie stwierdzono zanieczyszczenia żywności arszenikiem (trudno dostępny w Polsce).

Skażenie piwa jako skutek niedbalstwa w zakładach piwowarskich ługiem sodowym, który stosuje się do mycia butelek (niedokładne wypłukanie wodą).

Tabela 4. Zestawienie przypadków skażeń żywności związkami nieorganicznymi

Rodzaj substancji	Liczba ekspertyz - zatrucia przypadkowe	Liczba ekspertyz - oskarżenie o zatrucie	Liczba ekspertyz - przypadki niewyjaśnione
Azotan potasu (saletra)	1	1
Azotyn sodu (nitryt)	1		2
Fosforek cynku		3
Fosforek glinu		1
Kwasy mineralne		7	1
Kwas borowy	1
Chlorek sodu		1
Podchloryn sodu			1
Węglan sodu		1
NaOH		3	6
Szkło wodne			2
Nawozy sztuczne		1	2
Siarkowodór Siarkowodór siarczki		1
Związki baru		1	1
Związki chromu	1
Związki cynku	1
Związki manganu		5
Rtęć metaliczna		1
Związki rtęci	1	3
Związki talu			1

Występowały przypadki tragiczne, zbiorowe zatrucia (38 dzieci i nauczyciele zatrutych ciastem do sporządzenia, którego użyto mleka w proszku zanieczyszczonego tlenkiem cynku).

Używanie azotynu sodu (środek do peklowania w kuchni) zamiast soli do żurku.

Smażenie naleśników z saletrą zamiast sody oczyszczonej.

Lekkomyślne pozostawienie trójtlenku chromu w czajniku do wody, jako „cudownego środka” do odkamieniania.

Złe wypłukanie lizolu jako środka dezynfekcyjnego pojemników po mleku.

Sporządzanie pierogów z nadzieniem zawierającym duże ilości rtęci przez żonę w celu usunięcia męża.

Dużo zatruć niewyjaśnionych ze względu źródła zatrucia.

BaSO4, GS - trudno rozpuszczalne w wodzie, więc są mało toksyczne, ale związki te w soku żołądkowym (pH=1) dysocjują i są wchłaniane.

Zatrucia Polki tetrakannabinolem, który znalazł się w markizach.

Tabela 5. Zestawienie przypadków skażeń żywności związkami organicznymi

Rodzaj substancji	Liczba ekspertyz
Atropina	2
Bieluń dziędzierzawa	1
Kannabinole	1
Kumaryna	1

Głównie pestycydy fosforoorganiczne, rodentycydy, herbicydy.

TOKSYCZNOŚĆ RTĘCI

Znana już w starożytności. Stosowana w celach terapeutycznych, np. w XVI wieku na syfilis, kalomel Hg₂Cl₂ (+/-). Kalomel jest niezbyt toksyczny z powodu niewielkiej dysocjacji, nawet w silnie kwaśnym środowisku nie jest rozpuszczalny. XVII wiek Ramazzini, Wyspa Murrano - tzw. „szkła weneckie”, lustra. Sublimat chlorek rtęci (II) - jest bardzo toksyczny, sublimuje w organizmie, ma bardzo dużą rozpuszczalność w wodzie.

Hg-Hg, Hg(I), Hg(II)

Hg(II) - związki nieorganiczne i organiczne (atom rtęci kowalencyjnie związany z jednym lub dwoma atomami węgla, a resztą organiczną jest często grupa alkilowa lub aloksyloalkilowa.

Rtęć metaliczna - wrze w temperaturze 357st.C

Paruje: 0,17 Pa (0,0013 mm Hg w 20st.C - nasycona atmosfera w tej temperaturze zawiera 14 mg Hg/m³ tj. ponad 100-krotnie więcej niż największe dopuszczalne stężenie NDD)

Różne rozpuszczalności w wodzie (25st.C):

Hg-Hg 60µg/dm³

Hg₂Cl₂ 2mg/dm³ (praktycznie nie wywołuje zatruć przy podaniu doustnym)

HgCl₂ 69 g/cm³

Haloidki związków alkilortęciowych oraz rtęć metaliczna są rozpuszczalne w rozpuszczalnikach niepolarnych.

Rtęć metaliczna jest trująca kiedy występuje w postaci pary. Przy pobraniu doustnym jest nietoksyczna z powodu nierozpuszczalności w przewodzie pokarmowym.

Źródła:

- odgazowywanie z gleby

- parowanie rtęci wcześniej zdeponowanej na powierzchni gleby (rocznie 2700 - 6000 ton)

- źródła antropogeniczne: bardzo liczne na całym świecie:

* górnictwo i hutnictwo cynobru

* produkcja sody kaustycznej (Cl₂ i NaOH)

* farby (zabezpiecza barwniki)

* styczniki elektryczne

* ogniwa

* aparatura pomiarowa i kontrolna

* urządzenia próżniowe

* katalizatory

* lampy kwarcowe i luminescencyjne

* amalgamaty

* produkcja i stosowanie materiałów wybuchowych (Hg(ONC)₂)

* fungicydy (zaprawianie ziarna)

- eskalacja nielegalnych kopalń złota (Azja, Ameryka Płd.) - rtęć używa się do ekstrakcji złota:

* Brazylia 100 ton Hg rocznie

* stare depozyty i nowe miejsca

Rocznie dodaje się 2000-4500 ton rtęci do masy ogólnej wprowadzonej do środowiska przyrodniczego (???) - niepewność oszacowań.

Pomimo ciągłego i rozpowszechnionego stosowania w celach przemysłowych emisja ze źródeł przemysłowych stanowi tylko 10% ilości rtęci uwalnianej do atmosfery ze źródeł pochodzenia antropogenicznego.

Dominujące źródło (87%) masy rtęci uwalnianej do atmosfery to procesy spalania - węgiel, śmieci (nowoczesne spalarnie - odzyskiwanie rtęci w 100%) i odpady, odpady szpitalne.

W ostatniej dekadzie XX wieku zużycie rtęci do celów przemysłowych zmalało o 75% i spodziewane jest dalsze zmniejszanie się zużycia tego metalu.

Siarczki rtęci - metyzacja zdeponowanych związków rtęci

Metylortęć znajdujemy w rybach, w innej żywności siarczki rtęci.

Fungicydy - nadal alkilortęciowe (metylortęć), fenylo(Marylo)-rtęciowe, alkoksyalkilo-(metoksymetylortęć, metoksyetylortęć). Wcześniej związki te są celulozowane.

Sole fenylo(arylo)rtęciowe i metoksyetylortęciowe - połączenie C-Hg mimo trwałości, w organizmach są metabolizowane (rozpad) w ciągu kilku dni, a skutki działania toksycznego podobne są do działalności soli nieorganicznych.

Różnorodność zastosowań przez niektóre mikroorganizmy - inne mogą redukować Hg²⁺ do Hg⁰.

Narażenie:

1. powietrze

Europa latem 2-3 ng Hg/m³ a zimą 3-4 ng/m³, w miastach 3-4 krotnie więcej.

Gorące plamy - 10000 ng/m³ (emisja przemysłowa)

600-1500 ng/m³ kopalnie rtęci i rafinerie ropy naftowej

pary rtęci pierwiastkowej w fazie gazowej (>99%), czas zalegania

0,4-3 lata.

Zatrucia - inhalacja par głównie w wyniku ogrzewania metalicznej rtęci lub materiałów i produktów zawierających rtęć.

---