Podstawowe założenia edukacji osób niepełnosprawnych.

Edukacja osób niepełnosprawnych intelektualnie polega na integralnej realizacji funkcji wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej szkoły z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez współczesną pedagogikę.

Praca z tymi osobami powinna opierać się na kilku założeniach:

Nauczyciel ma prawo wyboru szczególnych metod, form pracy i środków dydaktycznych, kierując się ich przewidywaną skutecznością. Na każdym etapie pracy, począwszy od planowania, obowiązuje go jednak stosowanie zasad ortodydaktyki:

-gruntowna znajomość dziecka i przychodzenie mu z racjonalną, specjalistyczną pomocą,

-dostosowanie poczynań pedagogicznych do możliwości i potrzeb uczniów oraz warunków środowiskowych:

-aktywny i świadomy udział dziecka w procesie nauczania-uczenia się ,

-wszechstronna poglądowość i przykład,

-zintegrowane oddziaływanie (spójność, korelacja wewnątrz- i międzyprzedmiotowa, współdziałanie specjalistów),

-trwałość osiągnięć, umiejętność korzystania z nich i dalsze ich doskonalenie:

Jedną z zasad jakimi powinien się kierować nauczyciel pracujący z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie jest zasada dominacji wychowania w nauce szkolnej. Z tej zasady wynikają pewne zadania dla nauczyciela:

-starannie opracowany i przemyślany plan pracy zarówno dydaktycznej, jak i wychowawczej,

-zwrócenie szczególnej uwagi na te momenty w życiu danego dziecka, które mają wpływ na kształtowanie postaw społecznych,

-dostosowanie treści kształcenia do typu fizycznego i psychicznego danego dziecka:

Istotną zasadą w nauczaniu dzieci niepełnosprawnych intelektualnie jest zasada życzliwej pomocy, w której pomagamy przezwyciężyć jednostce upośledzonej niewiarę we własne siły i możliwości oraz w przezwyciężeniu lęku przed kompromitacją i niewłaściwą oceną, a także pokonaniu trudów w procesie uczenia się, przez to w uzyskaniu dobrego samopoczucia i pewności siebie.

Zasada kształtowania pozytywnej atmosfery pracy natomiast sprowadza się do stwierdzenia, iż dobre nastawienie do pracy wzmaga ogólną jej motywację, przez co wpływa zasadniczo na wzrost jej efektywności i wydajności.

Aktywne uczestnictwo jednostki upośledzonej w procesie uczenia się jest jednym z decydujących warunków efektywności procesu rewalidacji. Aktywizacja jednostek upośledzonych powinna być ukierunkowana na te dziedziny, w których występują u niej najostrzejsze zahamowania. Aktywny udział w procesie nauczania stymuluje wiele pozytywnych i ważnych zjawisk, takich jak:

Aktywizacja jako jedna z podstawowych zasad, pobudzających uzewnętrznianie się jednostki, stanowi niejako klucz do ułatwiania jej nawiązania właściwych stosunków interpersonalnych w środowisku.

Proces uczenia może być w różny sposób zaburzony:

  1. uczniowie z różnych powodów mogą mieć uszkodzone receptory w sposób nie pozwalający im na odbiór bodźców, bądź odbiór bodźców może być za słaby, aby mogły one odegrać rolę w procesach poznawczych,

  2. proces uczenia się może napotykać trudności wywołane zaburzeniami centralnego układu nerwowego lub efektorów, zaburzenia te mogą powodować trudności w myśleniu abstrakcyjnym, skupieniu uwagi, wywoływać wady wymowy, zaburzenia narządów ruchu itp.

  3. proces uczenia się może być też zaburzony przez tzw. defekty wtórne.

Ustalając zatem program nauczania i wychowania (dobierając odpowiednie treści kształcące) dla jednostek upośledzonych, należy koniecznie uwzględniać trudności występujące w przyjmowaniu informacji. W ujęciu ogólnym problem właściwego doboru treści kształcących do poszczególnych grup upośledzeń można przedstawić następująco:

-treści kształcące dla jednostek upośledzonych umysłowo powinny uwzględniać przede wszystkim materiał konkretny, przystępny, praktyczny w życiu społecznym,

-treści kształcące dla osób o upośledzonym aparacie percepcyjnym powinny zawierać (w celu usprawnienia przebiegu kompensacji) przede wszystkim materiał o charakterze substytucyjnym-zastępczym,

-treści kształcące dla jednostek przewlekle chorych, hospitalizowanych, przez co przebywających w odmiennym środowisku społecznym, powinny zawierać materiał możliwy do przekazu przez jak największą liczbę publikatorów oraz w formach audiowizualnych, co w znacznym stopniu zmniejsza poczucie izolacji i ożywia pośrednio kontakty z właściwym środowiskiem.

Treści kształcące powinny być również synchronizowane z typem psychiki jednostki upośledzonej.

Ważną zasadą w pracy z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną intelektualnie w stopniu lekkim jest zasada indywidualizacji. Nauczanie zindywidualizowane wymaga pewnych wskazówek przewodnich. W tym zakresie potrzebna nam jest wiedza na temat:

1) rodzajów doświadczeń, które motywują uczniów,

2)organizacyjnej struktury informacji, która ma być przedmiotem uczenia się (charakter treści poznawczej, emocjonalnej, psychomotorycznej),

3) najbardziej efektywnych sekwencji prezentowania materiału nauczania (kolejności ćwiczenia-kiedy i w jakich warunkach ma się odbywać ćwiczenie),

4) natury i rozkładu wzmocnień nagród i kar oraz znajomości uzyskiwanych wyników.

Zgromadzone informacje pozwolą ustalić optymalne uczenie się dla każdego dziecka z osobna. Nie można marnować wysiłku dziecka o ograniczonych możliwościach intelektualnych na uczenie go treści zbędnych, przekraczających zdolności poznawcze czy też niewłaściwie umiejscowionych w jego czasie edukacyjnym. Wiedza o dziecku w znaczącym stopniu wyznacza sukces lub porażkę naszych działań pedagogicznych i rozwoju edukacyjnego dziecka.

Należy też pamiętać, że osiągnąć powodzenie i czerpać obopólną satysfakcję należy ,, krok po kroku”.

,,Dekalog nauczyciela i wychowawcy

na podstawie Małego Księcia

Antoine'a de Saint-Exupery

  1. Oswoić znaczy stworzyć więzy. Jeśli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować.

  2. Należy wymagać tego, co można otrzymać.

  3. Mam prawo żądać posłuszeństwa, jeśli moje polecenia są rozsądne.

  4. Oczy są często ślepe, należy szukać sercem.

  5. Śmiech jest dla życia , jak studnia na pustyni.

  6. Zamiast tępić zło, lepiej szerzyć dobro.

  7. Bądź silniejszy, a będziesz miał rację.

  8. Kto poniża sam jest niski.

  9. Powinieneś sądzić według czynów, a nie słów.

10.Znacznie trudniej jest sądzić siebie, niż bliźniego. Jeśli potrafisz

siebie dobrze osądzić, będziesz naprawdę mądry.

Pozwólmy swoim uczniom mieć małe i duże

tajemnice. Nie żądajmy na wszystkie nasze pytania

odpowiedzi. Ulegajmy czasami urokowi tajemnicy.

Pamiętajmy, że oprócz śmiechu są także łzy ...

Jerzy Wójcik”

Nauczyciel-wychowawca musi być nastawiony na szukanie nowych pól i metod działania wobec dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo. Wychowanie specjalne jest raczej sztuką niż nauką. Oznacza to wielką rolę wychowawcy w zakresie poznania dziecka i dostosowania metod pracy do jego psychiki.

Procesy edukacji specjalnej są procesami rozwojowymi, które ulegają głębokim modyfikacjom. Działanie nauczyciela-wychowawcy nie jest odizolowane i wpisuje się w bardziej zróżnicowane działania całego zespołu pedagogicznego szkoły skupiającego nauczycieli, reedukatorów, psychologów, lekarzy.

Generalną zasadą jest dążenie do bezwarunkowej akceptacji wychowanka. Istnieje tu zależność wprost proporcjonalna-im więcej empatii, bezwarunkowej akceptacji i autentyczności nauczyciela-wychowawcy, tym lepsze wyniki jego pracy. Najlepszym działaniem nauczyciela na rzecz niepełnosprawnego ucznia, kształtującym pozytywne postawy wobec niego, jest stwarzanie takich warunków kształcenia i w ogóle funkcjonowania, które umożliwiają mu optymalny rozwój, odnoszenie sukcesów, uzasadnione poczucie, że jest ważnym, pełnoprawnym członkiem społeczności. Jeżeli nauczyciel-wychowawca nie bierze na siebie odpowiedzialności za rozwój i osiągnięcia niepełnosprawnego ucznia, to w ten sposób zwalnia się z poszukiwania, modyfikowania i doskonalenia własnych działań.

Należy także pamiętać, że aby zapewnić ciągłość i postęp należy powiązać ze sobą lekcje, z których każda rozwija umiejętności, wiedzę i procesy nabyte w czasie nauczania. Postęp zostanie osiągnięty tylko wtedy, kiedy każda lekcja będzie się opierała na pracy wykonanej na lekcjach ją poprzedzających, wzmacniających wcześniejszą pracę oraz wprowadzającej nowe umiejętności i pojęcia. Ciąg lekcji, z których każda jest związana z tematem, ale gdzie nie zwraca się uwagi na potrzebę postępu, nie będzie pomocny uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którym należy zapewnić doświadczenia rozwijające ich wiedzę i wzmacniające ich zdolności uczenia się. Dodatkiem do nauczania powinna być ocena, musi jednak wykorzystywać możliwości istniejące w danej lekcji tak, aby uczeń mógł wykazać się tym, czego nauczył się lub tym, co osiągnął. Efektywna ocena służy do planowania dalszego rozwoju uczenia się danego ucznia.

Uczeń niepełnosprawny umysłowo wymaga stałego stosowania działań pobudzających jego motywację do uczenia się.

Dzieci te bowiem często nie mają motywacji do nauki przedmiotów szkolnych. Brak motywacji może wynikać z porażek i frustracji, jakich doświadczyły podczas dotychczasowej nauki, może się jednak zdarzyć, że to brak motywacji jest przyczyną braków ich szkolnych i społecznych umiejętności. W każdym razie stwierdzenie ,,dobrze”, ,,poprawnie” często nie jest wystarczającą nagrodą. I odwrotnie, stwierdzenie ,,źle” często nie jest dostatecznym skarceniem. (Zdarzają się jednak znaczące wyjątki od tej zasady.) Dziecko ma naturalną motywację do nauki, gdy nie musi bać się niepowodzenia, gdy przedmiot nauki traktuje jako osobiście dla niego znaczący i ważny oraz gdy może liczyć na respekt i wsparcie ze strony nauczyciela. Uczniowie mają lepszą motywację do nauki, gdy nauczyciele stwarzają im możliwości podejmowania decyzji i sprawowania pewnego nadzoru nad procesem uczenia się. Motywacja uczniów zwiększa się, gdy postrzegają zadania szkolne jako bezpośrednio lub pośrednio związane z osobistymi potrzebami, zainteresowaniami i celami oraz gdy mają właściwy poziom trudności, tak że mogą liczyć na wykonanie. Uczniowie są w naturalny sposób motywowani do pracy, gdy wiedzą i rozumieją, ze negatywne myśli wywołują niską motywację do uczenia się. Nauczyciel musi zatem zachęcać też uczniów do podejmowania ryzyka w trakcie uczenia się, aby powstrzymać możliwe negatywne skutki doświadczeń szkolnych, takie jak zmęczenie, obawa przed niepowodzeniem i wycofywaniem się. Trzeba pomóc im ocenić samych siebie, naukę i specyficzne czynności związane z uczeniem się. Uczeń musi czuć, że jest szczerze doceniany i szanowany. Dużą rolę odgrywa też w nauczaniu wzmocnienie, czyli nagroda. Wzmocnienie może być czymkolwiek, co zastosowane po wystąpieniu jakiegoś elementu zachowania sprawi, że w przyszłości częstość tego zachowania wzrośnie. Dzieci niepełnosprawne umysłowo potrzebują wzmocnienia, zwłaszcza gdy to, czego od nich wymagamy, nie interesuje ich zbytnio. Mamy wzmocnienia pozytywne i negatywne. Wśród wzmocnień pozytywnych wyróżniamy wzmocnienia za pomocą bodźców o charakterze społecznym. Tradycyjnym przykładem tych wzmocnień są oceny i klasyfikacja. Wzmocnienia społeczne mogą być w formie pochwały, uśmiechu, spojrzenia itd. Wzmocnienie musi występować tuż po zdarzeniu, reakcji. Efekty wzmocnienia odroczone są słabsze. Wzmocnienie powinno być wyraźne, to znaczy pochwały powinny być entuzjastyczne, uśmiechy radosne, wtedy dziecko uzyska niewątpliwą pewność, że postąpiło dobrze.

Głównym celem edukacji jest rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, jego personalizacja oraz socjalizacja, a także w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości wyposażenie go w takie umiejętności i wiadomości, aby uczeń:

Należy jeszcze raz podkreślić , że aby edukacja osób

niepełnosprawnych umysłowo przyniosła efekty trzeba nadać jej

odpowiednią organizację to znaczy, materiał z jednej lekcji i z jednego przedmiotu musi współgrać z materiałem z innych i w efekcie z miesiąca na miesiąc, z roku na rok przynosić uczniom systematyczny przyrost wiedzy i umiejętności. Do ważnych celów trzeba powracać wielokrotnie na różne sposoby, żeby zapewnić ich pełne osiągnięcie (zasada ciągłości). Kolejne sytuacje dydaktyczne wynikają jedna z drugiej, każda kolejna prowadzi ucznia dalej w głąb przedmiotu (zasada seryjności). Rozmaite sytuacje dydaktyczne, których uczeń doświadcza, mają być spójne i wspierać się wzajemnie (zasada scalania).

Opracowała: Ewa Górska

Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym część I,

pod red. Marii Piszczek, Warszawa 2001, ss 6-7

Józef Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, s. 54

Nauczanie i wychowanie osób lekko upośledzonych umysłowo, pod red. Czesława Kosakowskiego,

ss 45-46

4 Józef Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, ss 55-56

5 Joanna Głodkowska, Poznanie ucznia szkoły specjalnej, Warszawa 1999, ss 179-181

Janina Wyczesany, Oligofrenopedagogika, ss 164-165

7Tomasz Sękowski, Pedagog wobec problemu uprzedzeń do niepełnosprawnego ucznia [w:] AUXILIUM

SOCIALE nr 2 (26) 2003, s.67

8 Richard Byers, Richard Rose, Jak zaplanować pracę z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Opracowanie metodyczne dla nauczycieli, Warszawa 2002, ss 74-75

9 O. Ivar Lovaas, Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Mój elementarz, Warszawa 1993, s. 53

10 Barbara L. McCombs, James E. Pope, Uczeń trudny. Jak skłonić go do nauki, Warszawa 1997, s. 15

11 Tamże, s. 27

12 Tamże, s.29

13Janet Carr, Pomoc dziecku upośledzonemu, Warszawa 1984, ss 31-32

14Tamże, s. 37

15 Decker F. Walker, Jonas F. Soltis, Program i cele kształcenia, Warszawa 2000, s. 58

1


Wyszukiwarka