PROBLEM PRZEMOCY W RODZINIE I JEGO WYMIAR SPOŁECZNY I PRAWNY
Naturalnym środowiskiem życia człowieka jest rodzina. W niej się rodzi, wychowuje, kształci, dorośleje, w niej "hoduje" własną przyszłość. Nie zawsze jednak środowisko to spełnia należycie swoje podstawowe funkcje wobec dzieci. Nie dla wszystkich dom rodzinny jest miejscem pełnym ciepła, miłości i bezpieczeństwa. Wiele dzieci jest krzywdzonych przez tych, których najbardziej kochają - własnych rodziców.
Przemoc wobec dzieci jest faktem wstydliwym i bolesnym, ale przecież istnieje zarówno w rodzinach biednych, jak i zamożnych, na wsi, w małych miasteczkach i wielkich miastach. Do przemocy dochodzi, gdy dziecko jest poniżane, okrutnie karane lub zaniedbywane przez swoich rodziców, czy opiekunów i doznaje z tego powodu cierpień, a także bardzo często poważnych fizycznych uszkodzeń ciała.
Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.
Przemoc w rodzinie jest przestępstwem z Art. 207§1k.k.-
art. 207 §1 k.k. Znęcanie się fizyczne lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny - podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat).
Przemoc to każde zachowanie, które nas poniża, narusza nasze prawa i powoduje psychiczne lub fizyczne cierpienie. Nie musi wiązać się z fizycznymi obrażeniami. Znęcanie się psychiczne i wymuszanie współżycia seksualnego są również formą przemocy.
Przemoc wobec dzieci i ich złe traktowanie jest poważnym problemem społecznym: 60% dorosłych Polaków stosuje kary fizyczne wobec swoich dzieci do 19 roku życia; co szósty 12-latek przyznaje, że w wyniku przemocy ze strony rodziców doznał urazów takich jak siniaki, zadrapania; blisko 23% polskich studentów przyznaje, że w ich domach przynajmniej kilkakrotnie dochodziło do przemocy fizycznej, a 37% mówi o kilkakrotnym wystąpieniu sytuacji, w której doszło do przemocy psychicznej; 34% pacjentów lecznictwa odwykowego stwierdza, że w okresie intensywnego picia używało przemocy fizycznej wobec dzieci, a 50% stosowało przemoc psychiczną. Większość przypadków krzywdzenia dzieci pozostaje jednak tajemnicą rodzinną. Krzywdzenie dzieci może zaburzać ich funkcjonowanie we wszystkich dziedzinach życia Zadaniem, jakie stoi dziś przed organizacjami i instytucjami, jest zapewnienie profesjonalnej pomocy interwencyjnej i terapeutycznej dzieciom i ich rodzinom. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia", Fundacja Dzieci Niczyje oraz instytucje i organizacje, które zawiązały koalicję na rzecz przeciwdziałania zaniedbywaniu i krzywdzeniu dzieci podjęły działania zmierzające do organizowania Ogólnopolskich Kampanii pod hasłem "DZIECIŃSTWO BEZ PRZEMOCY".
Przemoc w rodzinie to temat podejmowany przez różne grona badaczy społecznych, psychologów i innych humanistów-profesjonalistów, z drugiej strony jednak trzeba równocześnie zaznaczyć, iż istnienie tego problemu właściwie stosunkowo od niedawna znajduje swoje miejsce w świadomości społecznej.
Przyczyny i skala oraz stopień zagrożenia problemem, który jest przecież złożony i wielowymiarowy - można tutaj wyróżnić takie kategorie jak przemoc rodziców wobec dzieci, akty przemocy zachodzące między małżonkami, a także inne rozmaite przypadki używania siły fizycznej lub psychicznych form negatywnego oddziaływania na członków rodziny (chodzi o wszelkie niefizyczne akty przemocy jak np. werbalna agresja, zastraszanie, itp.). Problem przemocy w rodzinie jest ogromnym kontrastem dla deklarowanej przez wielu ludzi wartości małżeństwa i rodziny oraz podkreślania świętości tych instytucji przez patronujące im autorytety. Wnioski uczonych mówią , iż przemoc to zjawisko transkulturowe, przenika ona wszystkie społeczeństwa. Istotną kwestią jest więc, jak się ją rozpoznaje i jak się jej przeciwdziała.
Dane pochodzące ze statystyk policyjnych i sądowych dotyczące przestępczości wobec członków rodziny opisują tylko niewielki fragment zjawiska przemocy domowej. Bądź co bądź, analiza takich danych pozwala, w pewnym stopniu, na formułowanie wniosków, mogących charakteryzować dynamikę, skalę zjawiska, a także charakterystykę ofiar i sprawców krzywd. Nie pozwala jednak orzec, w jakim stopniu wzrost zarejestrowanych przestępstw wynika z nasilenia się przemocy rodzinnej, w jakim zaś ze wzrostu liczby zgłoszeń o wystąpieniu takowej.
Innym, również ograniczonym źródłem wiedzy o przypadkach przemocy w rodzinie są dane rejestrowane w statystykach medycznych. Od 1991 r. Państwowy Instytut Higieny dokonuje rejestracji przypadków tzw. zespołu dziecka maltretowanego zdiagnozowanych w polskich szpitalach. Ich ilość (1995 r. - 250 przypadków; 1996 r. - 170) z pewnością nie obrazuje rzeczywistej skali hospitalizacji dzieci z powodu nieprzypadkowych urazów doznanych w rodzinie. Rejestracja takich zdarzeń jest jednak krokiem w kierunku dostrzeżenia problemu, uświadomienia stopnia zagrożenia nim oraz podjęcia odpowiednich kroków zapobiegawczych.
Jak się okazuje, zarówno płeć, jak i wiek ofiar przemocy - dziewczynek i chłopców nie są cechami różnicującymi. Zespół dziecka maltretowanego diagnozowany jest równie często u chłopców, jak i dziewczynek. W statystykach medycznych pojawiają się wszystkie kategorie wieku dzieci od 0 do 18 lat, najczęściej jednak stwierdza się przypadki maltretowania dzieci w wieku od 9 do 14 lat.
Dominujący w polskim społeczeństwie patriarchalny typ rodziny, większa skłonność do agresji u mężczyzn znajduje swoje odzwierciedlenie w danych charakteryzujących sprawców domowej przemocy. W zdecydowanej większości przypadków są nimi osobnicy rodzaju męskiego. Warto również pamiętać, że jeśli w rodzinie są dzieci, to w przypadkach kwalifikowanych jako przemoc wobec żony, również one często są ofiarami fizycznego i psychicznego krzywdzenia przez ojca bądź ojczyma. Kobiety są z reguły sprawczyniami przestępstw porzucenia dziecka.
Innym z czynników generujących zachowania agresywne w stosunku do członków rodziny jest alkohol - ofiarami takich zachowań najczęściej są kobiety i dzieci, które często nie są w stanie samemu przeciwstawić się sprawcy agresji. Dodatkowym elementem działającym w sytuacji pojawiającego się w rodzinie problemu alkoholowego jest tutaj jeszcze rozpijanie nieletnich. Problem ten kryje się w tzw. „szarej strefie” przestępczości. Wynika to zarówno z przesłanek formalnoprawnych, gdyż nie rejestruje się ani nie ujawnia rozpijania nieletnich, jak też z przesłanek kulturowo-obyczajowych. Powszechna akceptacja wobec picia alkoholu, a także umiarkowana tolerancja wobec nadużywania alkoholowych specyfików stanowi podłoże dla oswajania się młodzieży z alkoholem i jej stopniową patologizacją. Problem alkoholizmu w istotny sposób warunkuje obserwowany wzrost przestępstw w rodzinie. Blisko połowa przestępstw znęcania się nad rodziną popełnianych jest w związku z alkoholem.
Jak już wcześniej wspomniałem problem przemocy w rodzinie - mimo swojego poziomu eskalacji - nadal pozostaje tematem społecznego tabu, szczególnie w stosunku do dzieci. Wyniki badań przeprowadzanych wśród Polaków mogą ukazywać po trosze źródła takiego stanu rzeczy.
Większość dorosłych Polaków deklaruje znajomość metod wychowawczych dzieci. Tym samym, kary nie są zalecaną ani akceptowaną przez nich metodą. Jednocześnie jednak blisko połowa (47%) dorosłej części polskiego społeczeństwa nie wyobraża sobie wychowania bez stosowania kar cielesnych. Znaczna część dorosłych respondentów (36%) uznaje bicie dzieci za zwykłą metodę wychowawczą, nie różniącą się bardziej od innych kar. Przyzwalający stosunek do fizycznego karania dzieci mają najczęściej mężczyźni, ludzie starsi i słabiej wykształceni oraz mieszkańcy wsi. 56% Polaków, oceniając praktykę postępowania rodziców z dziećmi uważa, że rodzice zbyt rzadko wymierzają dzieciom kary fizyczne. Jedynie 15% uważa, że dzieci są zbyt często bite przez rodziców.
Problem przemocy w rodzinie równie często dotyka kobiet. Przyjrzyjmy się więc, jak duża jest jego eskalacja w niektórych krajach kilku kontynentów. W Kambodży, 16% kobiet (z reprezentatywnej próby ogólnokrajowej), przyznało, że były ofiarami fizycznego nadużycia ze strony małżonków, z czego 8% doznało uszkodzeń ciała. W Tajlandii, 20% tamtejszych mężczyzn pozostających w związku małżeńskim (z reprezentatywnej próby 619 osób płci męskiej), przyznało się do użycia siły fizycznej wobec żon, przynajmniej raz w ich małżeństwie. W Izraelu, 32% kobiet doświadczyło przynajmniej raz nadużycia siły fizycznej ze strony współmałżonka, a 30% przyznało, że w roku 1996 były seksualnie wykorzystywane przez swoich mężów.
Jeśli chodzi o państwa afrykańskie to 42% kenijskich kobiet przyznaje się do bycia bitymi przez partnera; z czego 58% stanowią kobiety, które doznały pobicia więcej niż raz. Wyniki badań w Zimbabwe pokazują, że 32% mieszkanek jednej prowincji doznało aktów przemocy ze strony rodziny bądź któregoś z domowników przed osiągnięciem wieku 16 lat. Natomiast statystyki dotyczące krajów Ameryki Łacińskiej mówią m.in., że w Chile, 26% kobiet wspomniało o przynajmniej jednym przypadku użycia przemocy przez partnera, 11% o co najmniej jednym przypadku ciężkiego pobicia, a 15% o mniej dotkliwych przypadkach stosowania przemocy. Raporty dotyczące Meksyku mówią, że 30% z 650 mieszkanek Guadalajary było przynajmniej raz ofiarami fizycznej przemocy.
W porównaniu z mężczyznami, kobiety doświadczają przemocy przeciętnie ponad 10 razy więcej. W 6 przypadkach na 10 sprawcami zabójstw kobiet były osoby im znane, z czego połowa to ich mężowie lub inne osoby znajome.
Powyższe dane pokazują, że problem przemocy rodzinnej nie jest wcale marginalny, jak często chce się go przedstawiać. Z pewnością źródeł takiego stanu rzeczy można upatrywać właśnie w strukturze społeczeństw i ich kulturze. Wielość krajów i równocześnie wspólne im, w mniejszym lub większym stopniu patriarchalne wzory organizacji społecznej, pozwalają wskazać na czynniki kulturowe jako wywołujące, i w wielu przypadkach petryfikujące casus przemocy w rodzinie.
1