Wykład X

Stawiamy kropkę nad „i” na temat struktur i władzy

Czym jest władza?

Władza stanowi jeden z najważniejszych czynników życia społecznego. Element występujący powszechnie (nie tylko rząd, policja, polityka, ale też w innych kontekstach i poziomach). Wszystko zależy od pozycji, którą posiada jednostka (wymiar mikroskopowy) i zbiorowość (makroskopowy). Nawet sekretarka czy pani na poczcie ma nad nami władzę.

Ta różnorodność powoduje wiele ujęć teoretycznych:

1. Tradycja Weberowska - ujmuję władzę z perspektywy mikrospołeczności. Charakteryzuje relacje między jednostkami

2. Tradycja Marksowska - makroskopowa, między klasami społecznymi (omawialiśmy je)

Władza to jeden z aspektów międzyludzkich (między co najmniej 2 jednostkami):

Weber - między jednostkami

Marks - między klasami

Czym jest władza?

1. To prawdopodobieństwo, ze jednostka w układzie stosunków społecznych będzie mogła narzucić swoją wole drugiej nawet wbrew jej oporowi

2. Zdolność narzucenia woli w działaniu społecznym nawet wbrew woli innych

3. Zdolność do podejmowania wiążących dla innych decyzji

Wszystkie te definicje pokazują ideę asymetrii (władza najbardziej jaskrawym przykładem tej asymetrii)

Asymetria wyraża jednostronną zależność, o której już mówiliśmy (Stanisław Ossowski)

Gdzie leżą źródła tej asymetrii? Jakie są jej uwarunkowania?

2 najbardziej typowe sytuacje wyróżniające 2 sposoby skłaniania do posłuszeństwa:

1. Przymus - kiedy posiadający władzę zmusza innych do swoich decyzji grożąc sankcjami; szeroki wachlarz nacisków do wykonania pewnych rzeczy, np. regulaminu na uczelni i zdawanie czegoś tylko 2 razy to zmusza do tego, ze stajemy się posłuszni

2. Wpływ - oddziaływanie przyjmujące formy sugestii, tłumaczenia, perswazji, na całkiem innej drodze niż przymus, wywołują pewien sposób akceptacji, posłuszeństwa

Obszar władzy legitymizowanej - władza oparta na naszej akceptacji, znajduje uznanie i akceptację (twórca Max Weber), ale nie oznacza one demokracji, poszukiwanie źródła tej akceptacji i pewnej ciągłości systemu.

Stabilność i ciągłość systemów opiera się właśnie na władzy legitymizowanej

Max Weber wprowadził pojęcie i użył terminu prawomocność. Zadał pytanie: Jakie są źródła prawomocnego panowania?

Są trzy typy prawomocnego panowania:

1. Typ tradycyjny („poddany”) - opiera się na przekonaniu poddanych, ze władza jest ważna, ze metody jej były i są zawsze takie jak dawniej bywało i są zgodne z tradycją, porządkiem

„Moc świętości i porządku ustalonego od dawna” tradycja wyznacza typ sprawowania władzy, o treści rozkazów decyduje tradycja (np. król musiał się dostosować, musi się z czymś liczyć, z postanowieniami, które są od zawsze - np. poczucie sprawiedliwości, słuszności postępowania, przekazywanie pokoleniom. Władza tradycyjna jest władzą swobodnego udzielania łaski, bardzo często rzadkie upodobanie, sympatia lub antypatia, sfera dowolności

„Poza tradycyjnymi normami wola pana jest ograniczona tylko poczuciem słuszności” - M. Weber

- tradycja + podporządkowanie

- swobodnego uznania łaski i arbitralności

2. Typ legalny („obywatel”) - legalne stanowienie - zaakceptowana w społeczeństwie, procedury obowiązujące takie jak akty ustawodawcze w państwie, przepisy, itp. Panowanie legalne to panowanie prawa, istnieje dzięki konstytucjom. Podstawą jest przekonanie, że każdy przepis zyska uznanie jako regułę ustaloną, zgodnie z procedurą, każdą normę można poprawić, zmienić, byle zgodnie z procedurami. Mu uznajemy władzę prawnie ustaloną - jako obywatele jesteśmy posłuszni prawu (a nie jakiemuś człowiekowi). Najczęstszym typem panowania legalnego jest biurokracja

3. Typ charyzmatyczny („zwolennik”) - panowanie, przywódca charyzmatyczny - cechu, wielcy przywódcy, dobry przywódca posiada pewne talenty, których nie posiadają inni, to człowiek mężny i bohaterski - np. w czasach wojny. To wiara w talenty człowieka, źródłem jest osobiste oddanie, podziw do nich, są oni boscy, np. bohaterowie wojenni, prorocy, nawet przywódcy sekt. Relacja przywódca-zwolennik. Posłuszeństwo nie wynika ze względu na pozycję, tylko na umiejętności specjalne. Tempo zmian trzeba podkreślić - posłuszeństwo zwolennika trwa, występuje tak długo, jak długo przywódca potwierdza swe umiejętności, charyzmę. Ta świętość kiedy znika,, traci osoba zwolenników. Władza wtedy przestaje istnieć. Trzeba dowodzić swojej autentyczności.

Druga uwaga podsumowująca:

3 typy są sytuacjami modelowymi. M. Weber był twórcą koncepcji idealnych, typ idealny jest modelem, wyróżnia tylko najważniejsze cechy, a rzeczywistość jest bardziej złożona i nie istnieje, np. czysta władza tradycyjna, itp. Procesy nakładania się i współwystępowania, te elementy władzy łączą się najczęściej a nie występują w pojedynkę

W naszym życiu sięgamy do tradycji i to jest pozytywne, np. kwadrans akademicki

Relacje, które w tych trzech typach występują:

1. Pan-poddany

2. Reguła prawna-obywatel

3. Przywódca-zwolennik

Najlepsza postać władzy to ta, która się nie odwołuje do żadnej formy przymusu.

Sposoby sprawowania władzy (typy przywództwa):

- problem przywództwa - problem sposobów podejmowania decyzji, stylów kreowania - z jednej strony środki, z drugiej sposoby, którymi kieruje się przywódcę, w celu zapewnienia, realizacji celów grupy (całości), np. jeden przywódca nagradza, drugi karze

Z badań wynikają 3 style:

1. Autokratyczny - przywódca decyduje sam o działaniach podwładnych, o celach cząstkowych. Sam też określa sposoby do tego stopnia, że decyduje o podziale pracy, wydaje rozkazy (np. wojskowe formacje) i nie tłumaczy się, nie sili się na uzasadnienie swych decyzji, nakłada kary, które przeważają nad nagrodami

2. Demokratyczny - zachęcanie grupy do wykonywania zadań, podejmowania decyzji, lider kontroluje, ale raczej podpowiada i dyskutuje, proponuje, podział zadań nie jest całkiem dowolny, ale opiera się na analizie kwalifikacji, kompetencji członków grupy. Jest obiektywny w krytyce, pośredni dystans

3. Liberalny - znaczna swoboda członków grupy, lider realizuje decyzje podjęte przez zespół, jest w cieniu. Przywódca nie ingeruje w pracę, ale też nie chce w niej uczestniczyć. Raczej nie udziela ani pochwał ani nagan. Taki lider jest prawie niewidoczny w tym zespole

OCENA POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW:

	Autokratyczny	Demokratyczny	Liberalny
Ilość pracy	+	-	-
Jakość pracy, oryginalność	-	+	-
Motywacja	-	+	- (zabawa)
Stosunki wewnątrzgrupowe	Agresja, apatia	Życzliwość	Struktury nieformalne
Zadowolenia z kierownika	-	+	-

Styl demokratyczny mimo tych plusów nie jest najlepszy, ponieważ, np. w trudnych sytuacjach lepszy okazuję się styl autokratyczny - ludzie chcą szybkich i jasnych wskazówek. Styl demokratyczny jest dobry, ale nie we wszystkich sytuacjach, czasem lepiej sprawdza się autokratyzm - w warunkach trudnych i nieoczekiwanych.

---