wprowadzenie do Biblii hebrajskiej

i apokryfów judaistycznych

Prowadzący: dr hab. Krzysztof Pilarczyk, prof. UJ

Liczba godzin: 30

Semestr: letni 2007/2008, środa, godz. 15.00-16.30, sala 4 (IR UJ)

Forma: wykład

Liczba punktów: 3 (5 ECTS)

Kurs przeznaczony głównie dla studentów religioznawstwa i innych kierunków humanistycznych.

Program kursu: Pojęcia Biblia judaizmu i Stary Testament. Biblijna literatura hebrajska na tle starożytnych literatur Bliskiego Wschodu. Podział ksiąg biblijnych wg tradycji żydowskiej, chrześcijańskiej i krytyki literackiej. Krytyka historyczna i literacka Pięcioksięgu oraz hipotezy próbujące wyjaśnić jego powstanie. Doktryna religijna Pięcioksięgu. Części Newiim i Ketuwim - kwestie literackie i doktrynalne. Historia tekstu BH. Historia kanonu BH (kanon palestyński i aleksandryjski, BH w kanonie chrześcijańskim). Starożytne i nowożytne tłumaczenia BH. Okrycia nad Morzem Martwym a BH. Hermeneutyka biblijna. Apokryfy judaistyczne (Starego Testamentu): pojęcie, charakterystyka gatunków literackich, kontekst historyczny ich powstawania, metodologia badań.

Bibliografia: Katolicki komentarz biblijny, Warszawa 2001; VanderKam J.C., Manuskrypty znad Morza Martwego, Warszawa 1996; Apokryfy ST, oprac. i wstęp R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999; S. Mędala, Wprowadzenie do literatury międzytesta­men­talnej, Kraków 1994; R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, Poznań 2004; Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali : wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006. Szczegółowa bibliografia zostanie podana na wykładzie.

Metoda oceny: obecność na wykładzie i pozytywna ocena z pracy semestralnej

Forma zaliczenia: egzamin

SYLABUS

I. BH jako tekst sakralny judaizmu (i chrześcijaństwa)

1. Biblia judaizmu

• pojęcie, podział i jej ogólna charakterystyka

• język i pismo Biblii judaizmu

• BH na tle literatur starożytnego Wschodu

2. BH w tradycji kulturowej Żydów w ciągu wieków

• w tradycji literackiej (osadzanie literatury religijnej w boskości Tory)

• w tradycji kultycznej (do końca tzw. drugiej świątyni)

• w tradycji synagogalnej oraz jesziwskiej i beitmidraszowej

• w tradycji świeckiej („sentymentalny akt”)

3. Tradycje religijne Izraela środowiskiem powstawania tekstów biblijnych judaizmu. Tekst biblijny moderatorem tych tradycji i przekazicielem.

• tradycje patriarchów

• tradycje okresu wyjścia z Egiptu i zasiedlania Kanaanu

• tradycje państwa/państw teokratycznych Izraelitów

• tradycje prorockie (do końca okresu tzw. pierwszej świątyni)

• tradycje wygnaniowe (babilońskie) i wspólnoty żydowskiej okresu tzw. drugiej świątyni (palestyńskie i diaspory)

• tradycje rabiniczne

• tradycje peryferyjne (samarytańskie, chrześcijańskie, gnostyckie)

4. Postanie BH

• Pięcioksiąg (stare i nowe hipotezy)

• Inne księgi historyczne

• Księgi prorockie

• Księgi historyczno-dydaktyczne i dydaktyczne

5. Historia kanonu BH

6. Historia tekstu (ze szczególnym uwzględnieniem odkryć nad Morzem Martwym - Qumran)

7. Biblia judaizmu jako święta księga judaizmu i jej interpretacje do końca tzw. drugiej świątyni

8. Główne rysy doktrynalne BH

• Bóg Izraela (jego koncepcje)

• Izrael - lud przymierza

• Koncepcje mesjańskie

• Czasy ostateczne (eschatologia BH)

9. Biblia hebrajska sakralnym tekstem chrześcijan

• pojęcie „Stary Testament”

• księgi ST

• wczesnochrześcijańska hermeneutyka ST

• ST we wczesnej tradycji chrześcijańskiej

II. APOKRYFY I PSEUDEPIGRAFY JUDAISTYCZNE

10. Apokryfy (pojęcie, liczba, ogólna charakterystyka, przegląd badań)

11. Pseudepigrafy (pojęcie, liczba, ogólna charakterystyka, przegląd badań)

12. Apokryfy i pseudepigrafy w kontekście historyczno-religijnym

• Opowieści diaspory (Dn, Tb, List Jeremiasza)

• Wobec hellenizacji Żydów w Palestynie (1 Hen, Eklezjastyk)

• Wobec reformy Seleukidów (Jub, Testament Mojżesza, Dn 7-12, 1 Hen (83-90)

• Hasmonejczycy i ich oponenci (Jud, Barucha, 1 i 2 Mch, DD, Kom. Hab., Kom Iz, Reguła wspólnoty, Męczeństwo Iz)

• Izrael w Egipcie (Przepowiednie Syb, List Arysteasza, 3 Mch, dodatki do Est)

• Rzymianie i dom Heroda (Ps. Salomona, Test. Mojżesza, 1 Hen, 4 Mch)

• Dawne pisma izraelskie w nowej perspektywie (Test. 12 Pariarchów, Apokalipsa Mojżesza, Życie Adama i Ewy, Józef i Asenet, Apokryf Gen, Księga biblijnych starożytności)

• Powstanie przeciw Rzymianom - klęska i rekonstrukcja judaizmu (2 Barucha, 4 Ezd, Apokalipsa Abrahama, 3 Barucha)

• Drugie powstanie (Bar Kochby) (Paralipomena Jeremiasza)

13. Fenomen literatury apokryficznej i pseudepigraficznej

Literatura źródłowa:

Pismo święte Starego i Nowego Testamentu oraz wybrane apokryfy.

Apokryfy Starego Testamentu, oprac. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999.

Rękopisy znad Morza Martwego, wyd. 2 popr. i uzupeł. Kraków 2000.

Literatura pomocnicza:

Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali : wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006.

Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, pod red. K. Pilarczyka i J. Drabiny, Kraków 2008 (zwłaszcza K. Pilarczyk, Religia Izraela)

Wstęp ogólny do Pisma świętego, pod red. J. Szlagi, Poznań-Warszawa 1986.

W. Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu, Warszawa 1985

Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Warszawa, Poznań 1990

K. Romaniuk: Wprowadzenie do krytyki tekstu Starego i Nowego Testamentu, Poznań [i in.] 1975

K. Romaniuk: Morfokrytyka i historia redakcji czyli Form- i Redaktionsgeschichte, Warszawa 1983.

Interpretacja Biblii w Kościele, pod red. R. Rubinkiewicza, Warszawa 1999.

J.C. VanderKam: Manuskrypty znad Morza Martwego, Warszawa 1996.

R. Rubinkiewicz: Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, Lublin 1987.

S. Mędala: Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej, Kraków 1994.