Równowaga budżetowa
Istota równowagi budżetowej
Równowaga budżetowa to taki stan, w którym wydatki budżetu równają się jego dochodom. Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje prawie nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi. Przyjmuje się, że nierównowaga budżetu (budżet niezrównoważony) występuje wtedy, gdy w budżecie pojawia się deficyt. Budżet państwa wykazujący nadwyżki traktuje się jako zrównoważony.
Znaczenie równowagi budżetowej nie jest możliwe bez uwzględnienia:
1)rodzaju odchyleń od stanu równowagi między momentem wyjściowym a badanym
2)skali odchylenia od stanu równowagi
3)kierunku ewolucji niezrównoważonego budżetu, czyli ustalenia czy zbliża się on, czy oddala od stanu równowagi
4)równowagi bieżącej i równowagi na koniec okresu fiskalnego
5)przyczyn naruszenia równowagi budżetowej
6)relacji między równowagą całego systemu finansów publicznych a równowagą budżetu
7)poziomu równowagi budżetowej
8)źródeł finansowania deficytu budżetowego lub kierunków wykorzystania nadwyżki budżetowej
Czynniki równowagi budżetowej
Należy wyróżnić czynniki o charakterze:
1)ekonomicznym
charakter realny - rozmiary działalności gospodarczej i inne zjawiska realne
charakter systemowy - przesądza o rodzajach i wielkości dochodów budżetowych
wynikające z bieżącej polityki gospodarczej państwa
2)organizacyjnym
ogólna budowa systemu finansów publicznych uwzględniająca zasady i tytuły przepływu dochodów oraz wydatków między poszczególnymi funduszami
wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego wraz z zasadami regulującymi źródła i tytuły przepływu pieniądza między elementami systemu
zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych finansów publicznych
3)technicznym
techniki planowania dochodów budżetowych
techniki planowania wydatków budżetowych
techniki gromadzenia dochodów budżetowych
techniki rozdysponowania wydatków budżetowych
możliwości monitorowania dochodów i wydatków budżetowych
4)politycznym
określona strategia państwa
Mnożnik zrównoważonego budżetu
Zachowanie równowagi budżetowej przez rządy było podstawą ich oceny przez parlament i społeczeństwo. Sytuacja zmieniła się od czasu wielkiego kryzysu gospodarczego oraz rozwoju interwencjonizmu państwowego. W tej koncepcji państwo powinno posługiwać się dochodami, a zwłaszcza wydatkami w celu oddziaływania na gospodarkę, głównie na przebieg cyklu koniunkturalnego. Możliwe było występowanie deficytu budżetowego , jeżeli wzrastające wydatki państwa pobudzały gospodarkę. To silne oddziaływanie wydatków budżetowych jest związane z wystąpieniem efektu mnożnikowego.
Rola mnożnika wiąże się z zależnością między wydatkami a popytem globalnym oraz wielkością produktu krajowego brutto.
Punktem wyjścia jest założenie zawarte w następnym równaniu:
AP= C + I + G
AP- popyt globalny
C- popyt konsumpcyjny
I- popyt inwestycyjny
G- popyt rządowy(państwowy)
Rodzaje sald budżetowych
Budżet państwa wykazuje na ogół jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt. Pełna interpretacja treści salda budżetu wymaga spojrzenia na nie z różnych punktów widzenia. Rozróżnia się następujące rodzaje sald:
pierwotne(kredytowe) - oznacza, że państwo nie zaciąga nowych pożyczek publicznych
majątkowe - informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa
ogólne - pokrywa się z kredytową koncepcją salda budżetu
krajowe - uzyskuje się po skorygowaniu salda ogólnego o budżetowe rozliczenia zagraniczne
realne i nominalne - wpływają na kształtowanie się dochodów i wydatków budżetowych
Równowaga budżetowa jako kryterium oceny działalności władz publicznych
Zachowanie równowagi budżetowej jest zadaniem trudnym. Istotne jest racjonalne podejście do zasady zrównoważenia budżetu. Budżet państwa jest w większym lub mniejszym stopniu odzwierciedleniem działalności państwa, stąd też deficyt budżetowy może kojarzyć się ze złą gospodarką, a nadwyżka budżetowa przeciwnie.
Ważna jest rola i znaczenie budżetu w funkcjonowaniu mechanizmu gospodarczego i społecznego. Należy pamiętać, że:
w gospodarce rynkowej dominimum ograniczone są metody bezpośredniego oddziaływania państwa na podmioty gospodarcze, państwo wykorzystuje narzędzia pośrednie
ważny jest rezultat działań regulacyjnych, znajdujący wyraz w dochodach i wydatkach budżetowych
zrównoważenie budżetu jest ważnym argumentem w grze sił politycznych wewnątrz państwa
zrównoważenie budżetu państwa może być traktowane jako jedno z kryteriów oceny danego kraju przez( np. Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, OECD, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju)