Logika w wykładni prawa.
1.Istota wykładni.
W polskiej teorii prawa najbardziej rozpowszechnione SA dwa ujęcia wykładni prawa:
klasyfikacyjna koncepcja wykładni - zaproponowana przez Jerzego Wróblewskiego - zakłada ona, ze wykładnia sprowadza się do ustalania znaczenia niejasnych wyrażeń występujących w akcie normatywnym. Oznacza to, ze gdy występuje jasne i powszechnie zrozumiałe sformułowanie przepisów nie ma potrzeby przeprowadzania wykładni.
Derywacyjna koncepcja wykładni - tworcą tej koncepcji jest Maciej Zieliński - według tej koncepcji wykładnia ma miejsce niezależnie od tego, czy poddawany jej tekst prawny jest prosty i zrozumiały, czy tez taki nie jest. Takie rozumienie wykładni wynika z założenia, ze normy prawne zostały zakodowane w zbiorze przepisów prawnych, a celem wykładni jest ich odkodowanie. Bardzo często konkretna norma prawna powstaje w wyniku wykładni całego szeregu przepisów prawnych znajdujących się w różnych miejscach.
2.Teorie wykładni.
opisowa teoria wykładni - polega ona na zaprezentowaniu opisu, w jaki sposób jest dokonywana wykładnia, czyli jaki ma przebieg i na jakich zasadach się opiera. Ta teoria pozwala również opisać w jaki sposób w przyszłości będzie przebiegać zbiór czynności podejmowanych w ramach wykładni i jaki będzie ich końcowy efekt.
Normatywna teoria wykładni - w zasadzie nie jest to jedna teoria, ale raczej zbiór teorii formułujących zalecenia, jak należy prowadzić wykładnię. Wyróżnić tu można dwie zasadnicze teorie:
- statyczna teoria wykładni - kładzie się tutaj nacisk na niezmienność znaczenia tekstu prawnego, która wyraża się w tzw. „woli ustawodawcy”, którą jest wola jaka wyraził prawodawca w momencie tworzenia konkretnego prawa. Znaczenie przyznawane aktom normatywnym jest cały czas takie samo. Zdecydowanym plusem tej teorii jest troska o stabilność prawa, ale jej minusem nienadążanie za przemianami w różnych sferach życia.
- dynamiczna teoria wykładni - w tym podejściu „woli ustawodawcy” przeciwstawia się zobiektywizowana „wolę ustawy”, czyli aktu normatywnego funkcjonującego w określonym otoczeniu i którego znaczenie może się zmieniać w zależności od zmian otoczenia. Dokonując w taki sposób wykładni nie trzymamy się kurczowo „litery prawa”, ale zwraca się uwagę na pozaprawny kontekst, gdzie w przypadku różnego rodzaju przeobrażeń może zostać zmodyfikowana wykładnia, sposób jej prowadzenie i jej końcowy rezultat. Ma to sprzyjać postulatowi „dostosowania prawa do zycia”.
3.Dyrektywy wykładni.
Ze względu na sposób prowadzenia wykładni wyróżniamy jej następujące rodzaje:
- wykładnia językowa - jest podstawowym rodzajem wykładni i jest zawsze stosowana w pierwszej kolejności. Polega ona na odkodowaniu norm prawnych z przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i reguł składniowych języka potocznego i języka prawnego. Jeżeli w wyniku tej wykładni otrzymamy jednoznaczną normę prawną nie budzącą żadnych wątpliwości to na tym proces wykładni się kończy. Jeżeli natomiast wystąpią jakiekolwiek wątpliwości co do tej normy to stosuje się dodatkowo wykładnię pozajęzykową czyli systemowa i funkcjonalną.
a) wykładnia systemowa - traktuje ona normę prawną jako element większej całości, część systemu prawa. Dokonuje się wykładni w ten sposób, aby zachowana została zupełność i niesprzeczność systemu prawa.
b) wykładnia funkcjonalna - nadaje ona normie znaczenie uwzględniając warunki w jakich ta norma ma funkcjonować. Oczywiście nie ma możliwości dokonania zupełnej charakterystyki kontekstu funkcjonalnego, a jedynie przykładowo wskazuje Si, ze chodzi tiu np. o zasady ustrojowe, pozaprawne systemy normatywne itp. Można tu wyróżnić dwa rodzaje wykładni funkcjonalnej:
- wykładnia celowościowa - interpretowanemu tekstowi prawnemu należy przypisywać takie znaczenie, które jest zgodne z celem danego tekstu
- wykładnia genetyczna - sięga do genezy danego aktu normatywnego
Pomocą przy dokonywaniu wykładni funkcjonalnej mogą być m.in.: preambuła, oficjalne uzasadnienie aktu, przebieg prac parlamentarnych związany z jego uchwaleniem, opinie ekspertów, stanowisko głównych sił politycznych i innych zainteresowanych środowisk oraz obowiązujące w społeczeństwie normy moralne i obyczajowe.
Wyżej wymienionym trzem rodzajom wykładni odpowiadają trzy grupy dyrektyw interpretacyjnych, czyli reguł mówiących jak dokonywać wykładni. Można do nich zaliczyć następujące dyrektywy:
- w interpretowanym tekście prawnym nie ma elementów zbędnych, dlatego w procesie wykładni nie można pomijać jakichkolwiek słów, liczb czy też znaków interpunkcyjnych
- interpretowanym zwrotom nie można - bez dostatecznych powodów - przypisywać znaczenia odbiegającego od ich znaczenia potocznego
-danemu wyrazowi - bez względu ile razy pojawi się w danym tekście prawnym - należy zawsze przypisywać jedno takie samo znaczenie
-wyrazy o różnym brzmieniu - nawet gdy w języku potocznym są synonimiczne lub bliskoznaczne - maja różne znaczenie
-należy dokonywać takiej wykładni prawa, aby wyinterpretowana w jej wyniku norma prawna nie pozostawała w jakiejkolwiek sprzeczności z innymi normami systemu prawnego
-wykładnia powinna unikać sytuacji, w której jej wynikiem będzie stwierdzenie istnienia w danym kontekście luki prawnej
-tzw. argumentum a rubrica według którego punktem odniesienia dla wykładni jest systematyka wewnętrzna interpretowanego aktu normatywnego
-w procesie wykładni należy brać pod uwagę cel danej regulacji prawnej
-przy dokonywaniu wykładni należy brać pod uwagę oceny żywione przez społeczeństwo jak również panujące normy moralne i obyczajowe
-pod uwagę należy brać skutki społeczne jakie może wywołać określona interpretacja
Omówione tutaj dyrektywy w literaturze są nazywane dyrektywami stopnia. Poza nimi wyróżnia się dyrektywy wykładni II stopnia, które nie odnoszą się do tekstu prawnego, ale dotyczą dyrektyw I stopnia i są dyrektywami o dyrektywach. Wskazują one w jaki sposób im w jakiej kolejności stosować dyrektywy I stopnia oraz jak rozstrzygać ewentualne kolizje między nimi. Dyrektywa II stopnia określa np., że najpierw stosuje się dyrektywy językowe następnie dyrektywy systemowe, a na końcu dyrektywy funkcjonalne.
4.Niezgodność norm i reguły kolizyjne.
Jedną z podstawowych zasad systemu prawnego jest ta głosząca, że w danym systemie prawnym nie mogą funkcjonować dwie sprzeczne ze sobą normy. Jakie mogą być niezgodności pomiędzy normami? W przypadku dwóch norm niezgodnych prakseologicznie nie możliwe jest zrealizowanie obu tych norm, jednakże skutki spełnienia jednej z nich będą niweczyć to, co miało być osiągnięte po zrealizowaniu drugiej z tych norm. Często normy niezgodne prakseologicznie są określane mianem norm syzyfowych. W przypadku niezgodności formalnej nie jest w ogóle możliwe postąpienie zgodnie z dyspozycjami obu tych pozostających w kolizji norm. Zrealizowanie jednej normy uniemożliwia zrealizowanie drugiej normy. Ustalenie, która z obu niezgodnych norm jest rzeczywiście obowiązująca możliwe jest dzięki użyciu niżej wymienionych reguł:
- hierarchiczna reguła kolizyjna - stanowi, że norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu w hierarchii systemu prawnego
- chronologiczna reguła kolizyjna - według tej reguły norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą
- merytoryczna reguła kolizyjna - reguła ta stanowi, ze norma szczególna uchyla normę ogólną.
W praktyce może dojść do kolizji reguł kolizyjnych. Gdy zostaje wydane rozporządzenie, które jest niezgodne z ustawą wydana wcześniej niż to rozporządzenie to w takim przypadku nie stosuje się reguły chronologicznej, ale stosuje się regułę hierarchiczną według której późniejsze rozporządzenie nie może zawierać jakichkolwiek postanowień niezgodnych z nie uchyloną ustawą. Przy zbiegu kolizyjnej reguły merytorycznej z kolizyjną regułą chronologiczną postępuje się według zasady, że późniejsza norma ogólna nie uchyla wcześniejszej normy szczególnej.