Założenia metodologii sprawiają, że podejście naukowe jest zdecydowanie odmienne od innych sposobów zdobywania wiedzy. Metodologia naukowo to system jasno określonych reguł i procedur do których odwołują się badania będące podstawą ewolucji wiedzy. System ten nie jest ani niezmienny , ani niezawodny jest ciągle ulepszany. Naukowcy szukają nowych metod obserwacji, analizy, logicznego wnioskowania i generalizacji.

Naukowa metodologia to system samo korygujący. Nauka nie wymaga potwierdzenia jej twierdzenia za wszelką cenę . Twierdzenie musi zostać poparte dającym się zaakceptować logicznym twierdzeniem. Dowód musi być stosownie przemyślany i sprawdzony za pomocą dobrze znanych kanonów wnioskowania. Oznacza to że ……. Są bardziej niezmienne i najważniejsze dla naukowców niż jakikolwiek rezultat szczegółowy uzyskany za pomocą jej środków. Właściwie dzięki nim realizacja celów naukowych jest procesem samo korygującym.

Funkcje metodologii:

-dostarcza reguł komunikowania się

-podstawową funkcją metodologii jest ułatwienie komunikowania się badaczy, których łączy lub którzy chcą by ich łączyło wspólne doświadczenie . Dzięki ujawnianiu reguł metodologii sprawia, że jest publiczna i dostępna, tworzy się podstawa do powtarzania badań i do ich konstruktywnej krytyki.

Badania replikacyjne- powtarzanie badań, które zostały przeprowadzone wcześniej w ten sam sposób , ma chronić przed niezamierzonymi błędami i oszustwami.

-metodologia dostarcza reguł wnioskowania, chociaż obserwacje empiryczne są podstawowe w podejściu metodologii to nie mówią one same za siebie. Obserwacje i fakty empiryczne muszą być powiązane w logiczną całość i struktury.

Głównym narzędziem podejścia naukowego jest logika. Ten system zasad , reguł wnioskowania pozwalający na wprowadzenie rzetelnych wniosków z zaobserwowanych faktów. Logika jest obecna w korzeniach wielu nazwach dziedzin naukowych bio-logia, psycho-logia, socjo-logia….. Metodologia dostawcza reguł intersubiektywności . Intersubiektywność- jest wymiana informacji wśród naukowców . informacje te dotyczą wyników obserwacji faktów. Jest ona niezbędna ponieważ samo myślenie logiczne nie gwarantuje jeszcze empirycznej obiektywności.

Problem badawczy- bodziec intelektualny , który wywołuje reakcje w postaci badań naukowych.

Odkrywanie problemów jest najtrudniejszym etapem pracy twórczej. Wymaga przełamania określonych nawyków myślowych wynikających z dotychczasowej wiedzy o rzeczywistości. pomysły błahe, przyjmuje się te które mają istotną wartość naukową tzn takie których rozwiązanie prowadzi do opisów, wyjaśnienia i przewidywanie zdarzeń lub znajduje zastosowanie w praktyce.

W pedagogice tak jak w innych naukach społecznych pomysły badawcze mogą być czerpane z wielu dziedzin życia tzn z rodziny, obserwacji, praktyki zawodowej zwłaszcza gdy występują zjawiska społeczne lub paradoksalne, ale powinny być czerpane z nauki pedagogicznych, społecznych psychologicznych czy innych. Niezależnie jednak od po postawionego celu badań postawienie problemu badawczego powinno być poprzedzone wnikliwym zapoznaniem się z literaturą dotyczącą tego zagadnienia. Znajomość prac innych autorów stanowi ostateczne kryterium wyboru pomysłu badań. Odrzuca się te pomysły które byłyby powielane cudzych badań. (o ile celem nie są badania replikacyjne) oraz te których wyników badań można z łatwością przewidzieć na podstawie istniejącej literatury. Następny krok to sformułowanie problemu w postaci pytań badawczych.

Pytania ze względu na formę gramatyczną:

- rozstrzygnięcia

- dopełnienia.

Rozstrzygnięcia zaczynają się od partykuły pytalnej „czy” i można na nie udzielić jednej odpowiedzi, „tak” lub „nie”. Po partykule pytajnej „czy” występuje człon będący zdaniem oznajmującym. W zależności od liczby prezentowanych alternatyw wyróżniamy pytania rozstrzygnięcia o różnej liczbie członów. Najczęściej formułuje się pytania dwuczłonowe „Czy dziecko w wieku 3 lat jest zdolne do myślenia abstrakcyjnego?”. Pytania rozstrzygnięcia ujawniają swoje alternatywy.

Dopełnienia nie ujawniają swoich alternatyw, podają tylko ogólny schemat odpowiedzi jest nim funkcja zdaniowa. Po podstawieniu odpowiednich wartości w miejsce zmiennej otrzymujemy każdorazowo nowe zdanie prawdziwe lub fałszywe np. „Od którego roku życia dziecko jest zdolne do przeprowadzenia operacji formalnych?” Pytanie to nie ujawnia swoich alternatyw prawdziwą odpowiednia odpowiedzią na postawione wyżej pytanie jest prawdziwa alternatywa w postaci „Dziecko jest zdolne do przeprowadzenia operacji formalnych od…”. W miejsce wykropkowane wstawić konkretną wartość zmiennej (w tym wypadku rok życia).

Zmienna

Problemy badawcze badane są dzięki wykorzystaniu określonych pojęć, które są abstrakcjami odzwierciedlającymi zjawiska empiryczne. Pojęcia muszą zostać przekształcone w zmienne bo w postaci zmiennych pojęcia są uwzględnione w hipotezach badawczych.

Pojęcia są przekształcone w zmienne poprzez ich zamianę w zbiór liczb. Zmienna to właściwość empiryczna mająca dwie lub więcej wartości. Jeśli badana przez nas właściwość może przybierać różne wartości to możemy ją potraktować jak zmienną (klasa społeczna będzie zmienną). Zmienna która ma tylko dwie wartości nazywana jest zmienną dyhonomiczną np. płeć.

Zmienne:

- zależne

- niezależne.

Zmienna którą badacz chce wyjaśnić nazywana jest zmienną zależną. Zmienna za pomocą której treści są wyjaśniane przez badacza nazywa się zmienną niezależną. Nazywana była również wyjaśniającą, Zmienna niezależna jest zatem powiązana ze zmienną zależną, jest przyczyną zmiany wartości zmiennej zależnej.

Zmienna zależna nazywana jest również kryterialną a niezależna redykcyjną.

Należy określić, że rozróżnienie na zmienne zależne i niezależne na charakter analityczny i odnosi się jedynie do cech badania w rzeczywistym świecie zmienne nie są ani zależna ani niezależne, To badacz decyduje jak je interpretować a jego decyzja wynika z celu badania. Zmienna niezależna w jednym badaniu może stać się zależną w innym. Ten sam badacz biorąc udział w różnych projektach badawczych może klasyfikować tą samą zmienną w różny sposób.

Zmienne kontrolne - naukowcy posługują się nimi aby zmniejszyć ryzyko przypisywania mocy wyjaśniającej tym zmiennym, które w rzeczywistości nie odpowiadają na zróżnicowanie zmiennej zależnej. Sprawdzamy czy związek między zmiennymi nie jest związkiem pozornym. Pozorny to taki związek, który można wyjaśnić za pomocą innych zmiennych niż te, które są uwzględnione w hipotezie. Posługując się zmiennymi kontrolnymi badacz może się upewnić, że pomiędzy zmiennymi rzeczywiście istnieje przyczynowe powiązanie takie jak zostało określone w hipotezie i że obserwowany związek nie wynika z innego niezakłamanego związku między zmiennymi.

Zmienne ciągłe i zmienne dyskretne.

Zmienna ciągła nie ma aprioli określonej (czyli najmniejszej jednostki). Przykładem takiej zmiennej jest długość gdyż nie istnieje minimalna jednostka długości. Możemy mówić 0,01; 0,001cm itd.

Zmienne dyskretne - te zmienne mają swoją minimalną jednostkę np. ilość pieniędzy na koncie(pieniądze mają swoją określoną jednostkę monetalną).

Związki

Związek w badaniach naukowych to zawsze związek pomiędzy dwoma zjawiskami. Jeśli powiemy że zmienna X i zmienna Y są ze sobą powiązane to mamy na myśli, że istnieje coś wspólnego dla ich obu. Jeśli powiemy, że wykształcenie i dochody są ze sobą powiązane to zakładamy, że jednocześnie się zmieniają, są współzmienne. Zmiana wartości jedenj zmiennej powoduje zmianę wartości drugiej. Współzależność to inaczej kowariancja. Zmiana jednej zmiennej powoduje zmianę drugiej np. osoby o wyższym wykształceniu mają większe pensje.

Rodzaje związków:

Mówimy, że niezmienne są ze sobą powiązane jeśli zmiany wartości jednej zmiennej powodują systematyczne zmiany drugiej.

Prowadząc badania empiryczne naukowców interesują w szczególności takie właściwości związków jak kierunek i siła. Jeśli mówimy o kierunku w związku to mamy na myśli czy jest on dodatni (pozytywny) czy ujemny(negatywny). Związek dodatni oznacza, że wraz ze wzrostem jednej zmiennej rosną też wartości drugiej zmiennej. Związek między wykształceniem z dochodami jest dodatni bo wzrost dla nauki prowadzi do wzrostu dochodów. Związek ujemny oznacza, że wraz ze wzrostem wartości jednej zmiennej wartości drugiej maleją. Czyli wysokie wartości jednej zmiennej są powiązane z niskimi wartościami drugiej zmiennej.

Siła związku to zakres w jakim zmienne współ zmieniają się dodatnio lub ujemnie. Największą możliwą siłą związku nazywamy związkiem doskonałym, idealnym. O związku idealnym mówimy gdy wartość jednej zmienne dokładnie wyznacza wartość drugiej. Siłę związku wyznacza współczynnik korelacji. Idealny związek ma współczynnik 1.

Hipotezy

Hipoteza to proponowana przez nas odpowiedź na pytanie badawcze. Jest ona wyrażona w postaci jasno określonego związku między zmienną zależną i niezależną. Hipotezy to proponowane odpowiedzi ponieważ zostaną one zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badań empirycznych. Budując hipotezę badacz nie wie czy zostanie ona potwierdzona czy nie. Jeśli zostanie odrzucona należy zbudować następną. Jeśli będzie przyjęta, będzie włączona do wiedzy naukowej. Hipotezy można formułować na podstawie teorii (dedukcyjne), obserwacji )indukcyjne) lub intuicyjne bądź łącząc elementy tych sposobów.

Cechy hipotez:

-muszą być jasno sformułowane,

Aby hipoteza mogła być empirycznie sprawdzona wszystkie występujące w niej zmienne muszą zostać zdefiniowane, Definicje operacyjne muszą być konkretne i na tyle precyzyjne aby możliwe było dokonywanie i powtarzanie obserwacji.

- zmienne są konkretne,

Zadanie badacza polega na określeniu oczekiwanego związku pomiędzy zmiennymi z uwzględnieniem jego kierunku dodatniego lub ujemnego. Hipoteza stwierdzająca że X jest powiązany z Y jest ogólna, konieczne jest określenie kierunku związku.

- hipotezy są sprawdzalne za pomocą dostępnych metod,

Czasami zdarza się, że badacz sformułuje jasną, konkretną, nie wartościującą hipotezę lecz nie znajdzie metod za pomocą których będzie mógł ją sprawdzić. Potwierdzenie jej zależy od dostępu do odpowiednich metod badawczych.

- hipotezy naukowe nie są wartościujące.

Generalnie wartości wyznawane przez badacza, jego subiektywne preferencje nie powinny w żadnym wypadku wpływać na proces badawczy. Biorąc pod uwagę jednak fakt, że badania w naukach społecznych są w pewnym sensie rodzajem działalności społecznej zależnej od otoczenia naukowcy muszą zdawać sobie sprawę z własnej stronniczości i powinni jasno określić i skonkretyzować założenia o wyznawanych wartościach.

Wg. Łobockiego w przypadku pytań o charakterze opisowym nie ma potrzeby formułowania hipotez roboczych. Ponadto Konarzewski w „Jak uprawiać pytania oświatowe” Warszawa 2000 str. 47 twierdzi że w badaniach eksploracyjnych hipotez się nie stawia.

Natomiast w pytaniach przyczynowo - skutkowych sformułowanie hipotez roboczych jest konieczne.

„Sprawność manualna a poziom graficzny pisma dzieci siedmioletnich.”

Zmienna zależna- poziom graficzny ucznia

Zmienna niezależna za pomocą której chce wyjaśnić zmiany zmiennej zależnej - sprawność manualna

1. Jaka jest sprawność manualna badanych dzieci siedmioletnich?

2. Jaki jest poziom graficzny pisma badanych dzieci siedmioletnich?

3. Czy istnieje zależność a jeśli tak to jaka między sprawnością manualną a poziomem graficznym pisma dzieci siedmioletnich?

Pytania 1 i 2 są pytaniami opisowymi w zawiązku z tym nie sformułowano do nich hipotez roboczych. Pytanie 3 dotyczy zależności między zmiennymi w związku z tym sformułowano następującą hipotezę roboczą „Istnieje zależność między sprawnością manualną a poziomem graficznym pisma dzieci. Im wyższy poziom sprawności manualnej tym wyższy poziom graficzny pisma dzieci.” Lub „ Dzieci wykazujące wysoką sprawność manualną posiadają wyższy poziom graficzny pisma”.

Metody badań

Zdaniem Pilcha w pedagogice istnieje swoboda w określaniu metod, technik i narzędzi badawczych. Dlatego też proponuje on usystematyzowanie terminologii badań. Metoda to wg. niego zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego. Metoda zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze zarówno koncepcyjnym jak i rzeczowym zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.

Techniką badań nazywać będziemy czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych.

Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. Technika badawcza oznacza czynność tzn. ma znaczenie czasownikowe np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, ankietowanie. Natomiast narzędzie służy do technicznego gromadzenia danych. W tym rozumieniu narzędziem będzie magnetofon, arkusz, kwestionariusz, wszystko co jest rzeczownikiem.

Pierwsza metoda - eksperyment pedagogiczny

Jest to metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej) polegająca na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesu przez wprowadzanie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem.

Charakter eksperymentu polega na prowadzeniu do wybranego układu ( zbiorowości społecznych, zjawiska, procesu) specjalnie przez nas wybranego czynnika w celu uzyskania pożądanych zmian układu lub w celu sprawdzenia jakie zmiany w obserwowanym układzie zajdą pod wpływem tego czynnika zwanego zmienną niezależną. Eksperyment dostarczy wychowawcy wiedzy o skuteczności poszczególnych działań, o efektach podejmowanych inicjatyw wychowawczych lub dydaktycznych. Rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany, które będziemy obserwować w przebiegu tego procesu jak i w końcowych jego efektach. Z metodą tą wiąże się problemy natury moralnej. W eksperymencie ped. zmienianym przez nas układem jest prawie zawsze jakaś grupa wychowanków lub fragment rzeczywistości wychowawczej. Nie można więc dopuścić aby w założeniach badawczych świadomie przyjęto działania szkodliwe dla określonej grupy. Etyka pedagoga nie dopuszcza nawet do zaniechania działań pożytecznych wobec jednej grupy jeśli stosujemy je wobec innej grupy. W badaniach eksperymentalnych konieczne jest kontrolowanie jak największej ilości zmiennych.

Druga metoda - monografia pedagogiczna

Za jej pomocą badamy głównie instytucje. Wg. A. Kamińskiego za monografię

Na gruncie pedagogiki należy obrać metodę która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych. Pod tym pojęciem rozumie struktury sformalizowane (Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, szkoła, dom dziecka, przedszkole). O tym, że określony sposób możemy uznać za metodę monograficzną decydują 2 czynniki:

- przedmiot badań (swoistym przedmiotem badań jest instytucja badana dla celów wychowawczych),

- sposób badania (w badaniach staramy się gruntownie wielostronnie spisać funkcjonowanie danej placówki zarówno jako systemu społecznego jak i związanego ze sobą zbioru osób).

„Przyczyny sieroctwa społecznego” - nie da się monografią

„Kompensacyjna rola domu dziecka w Kijanach”, „Przyczyny niepowodzeń w nauce uczniów Gimnazjum nr 1 w Lublinie” - da się

Monografia- najbardziej wyróżniającą się cechą jest ich ścisła lokalizacja instytucjonalna. Prowadzi do rozpoznania struktury, efektywności działań dydaktycznych, postawienia diagnozy i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń (wszystko w odniesieniu do badanej instytucji). Metoda monograficzna jest dość często stosowana w pedagogice bo jest łatwa w organizacji i nadaje się do systematycznej kontroli funkcji założonych danej instytucji, dla badania ulepszeń i kontroli funkcjonowania.

Przy badaniach podobnych instytucji pozwala na ostrożne porównywanie struktur, zasad i funkcjonowania i ocenę przyjętych w tych instytucjach rozwiązań problemów wychowawczych. Sprawa porównywalności wiąże się z prawem uogólnień. Sądy uogólniające powinny być ostrożne.

Metoda monograficzna może być badana rożnymi technikami:

- badanie dokumentacji

- element obserwacji uczestniczących

- ankiety

- wywiady.

Zgodnie z zasadami poprawności metodologicznej łączymy kilka metod badań aby je wzajemnie kontrolować i wypełniać wiedzę.

Metoda indywidualnych przypadków (studium przypadków) wywodzi się z pracy socjalnej, pedagogiki opiekuńczej i rozpowszechniła się w latach 90 XX w. Szukała nowych form oddziałowywania. Następowała ewolucja od filantropii do pracy socjalnej opartej na naukowych podstawach od zwykłego ratownictwa do naukowej profilaktyki. Istota metody polegała na przekonaniu, że nędza, niepowodzenia życiowe mają przyczynę w dążeniach jednostki i warunkiem poznawczym jest wszechstronne poznanie przyczyn konkretnego człowieka i zindywidualizowanej pomocy przewidującej obok materialnych bodźców wyzwalanie praktycznej zaradności, wiary we własne siły. Później metodę wzbogacono o założenie pracy grupowej i środowiskowej co stanowi podstawę na której kształtowała się jedna z ważniejszych metod - indywidualnych przypadków. Sprowadza się ona do biografii ludzkich. Badania w ped. Najczęściej sprowadzają się do diagnozy, która stanowi punkt wyjścia do działań naprawczych. Bez uwieńczenia badań pedagogicznych rezultatami praktycznymi, działalnością pedagogiczną odbiera się im sens społeczny.

Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegających na analizach jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone problemy wychowawcze lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych sytuacji ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia badań terapeutycznych. Przykłady prac które można zrobić tą metodą: „Funkcjonowanie rodzin zastępczych i opiekuńczych”, „Adaptacja społeczna wychowanków domu dziecka”, „Trudności dydaktyczne i wychowawcze a sytuacja rodzinna dziecka”.

Techniki stosowane w tej metodzie:

- przeprowadzenie wywiadów,

- prowadzenie obserwacji,

- analiza dokumentów osobistych

- techniki projekcyjne

- testy.

Metoda indywidualnych przypadków nastręcza pewne trudności z budowaniem uogólnień, b ardzo niebezpieczna jest generalizacja oparta na badaniu małych grup. Prawo do uogólnień rośnie w miarę kompetencji badanego.

Metoda sondażu diagnostycznego - badamy określone zjawiska społeczne istotne dla wychowania. Ponadto strony świadomości społecznej opinie, poglądy, narastanie badanych zjawisk, tendencje do pewnych zjawisk. Za pomocą sondażu badamy zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji, są rozproszone w społeczeństwie. Badania sondażowe opierają się niemal zawsze na badaniu specjalnie dobranej grupy reprezentacyjne z grupy ogólnej, której nie zawsze można dokładnie określić. Alkoholizmu nie da się określić terytorialnie. Dopiero bardziej szczegółowe określenie pomaga zawęzić terytorium badania. Badający musi dążyć do wybrania takiej grupy aby stanowiła ona możliwie najwierniejsze odbicie struktury wszystkich elementów i wszystkich cech danej populacji.

Biorąc za przykład badania nad alkoholizmem młodzieży w próbie powinny się znaleźć odpowiednie proporcje młodzieży wiejskiej i miejskiej, dziewcząt i chłopców, uczących się i pracujących, odpowiednie proporcje grup wiekowych. Tą metodą da się zbadać taki temat: „Poglądy studentów pedagogiki na kształcenie dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim w szkołach publicznych”

Techniki:

-ankieta,

- wywiad.

---