1. JA

JA obejmuje:

• własne ciało (oraz jego obraz i ocenę);

• wiedzę o sobie (czyli strukturę ja);

• tożsamość (nadaje poczucie ciągłości ja w czasie i zmieniających się sytuacjach oraz odróżnia nas od innych);

• zdolność i skłonność podejmowania wyborów, działań celowych i samoregulacji;

• elementy cudze, tj. kochani przez nas ludzie, pełnione role, wyznawane przez nas wartości i normy.

Zjawiska odnoszące się do ja:

• efekt odniesienia do ja - polega na lepszym zapamiętywaniu informacji odnoszonych do własnej osoby niż do innych osób;

• efekt cocktail-party - polega na tym, że informacje dotyczące nas samych łatwiej do nas docierają nawet w warunkach pochłonięcia uwagi czym innym (tak jak własne imię przebija się przez szum podczas cocktail-party).

Ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne.

Każdy z nas ma autoschemat - obszar, w zakresie którego człowiek ma dobrze wykształconą wiedzę o sobie. Tworzy się on w relacjach z innymi ludźmi.

Obszary ja:

• JA REALNE - oznacza to, jaki człowiek jest faktycznie;

• JA IDEALNE - oznacza to, jaki człowiek chciałby być, a więc pragnienia, nadzieje, aspiracje;

• JA POWINNOŚCIOWE - oznacza to, jaki człowiek swoim zdaniem powinien być, a więc przekonania o obowiązkach, powinnościach i obligacjach.

Geneza ja:

• inni ludzie - wiąże się z tym stwierdzeniem teza symbolicznego interakcjonizmu (Mead) , że myślimy o sobie to, co myślą o nas inni. Mead mówi o jaźni odzwierciedlonej, czyli naszych wyobrażeniach na temat tego, co inni o nas myślą;

• porównania społeczne - porównania z innymi są podstawą kształtowania:

• tożsamości osobistej - jest to subsystem wiedzy złożony z cech, które spostrzegane są przez podmiot jako najbardziej charakterystyczne i specyficzne, odróżniające własną osobę od innych ludzi;

• tożsamości społecznej - identyfikacja z konkretnymi grupami lub abstrakcyjnymi kategoriami, do których jednostka przynależy, bądź aspiruje do przynależności („my”).;

• własne zachowanie i warunki w jakich to zachowanie przebiega.

Różnica między spostrzeganiem siebie i innych polega na tym, że siebie spostrzegamy lepiej. Ma to związek z koncepcją trzech pozytywnych złudzeń na swój temat:

• ludzie powszechnie przeceniają swoje pozytywne cechy i osiągnięcia;

• przeceniają stopień sprawowanej przez siebie kontroli nad biegiem wydarzeń;

• mają skłonność do nierealistycznego optymizmu, przeceniając szansę wystąpienia w ich życiu zdarzeń dobrych, a nie doceniając szansy zdarzeń złych.

Funkcje ja:

• funkcje interpersonalne - dotyczące kontaktów z innymi ludźmi:

• utrzymywanie i negocjowanie tożsamości - wiedza o sobie jest podstawowym wyznacznikiem poczucia własnej wartości, bez samowiedzy stracilibyśmy poczucie, że nadal jesteśmy sobą. Funkcja ta odnosi się również do rozpoznawania naszej tożsamości przez innych;

• symulowanie psychiki innych ludzi - służy do odczytywania lub rekonstrukcji psychiki innego człowieka.

• funkcje intrapersonalne - związane z tym, co się dzieje wewnątrz jednostki:

• samoregulacja zachowania celowego, czyli dokonywanie wyborów - dokonywanie setek wyborów byłoby niemożliwe, gdyby nasze ja nie zawierało różnych preferencji i standardów. Ważnym rodzajem takich preferencji są postawy i wartości; teoria przedmiotowej samoświadomości zakłada, że uwaga człowieka może być w dowolnym momencie skoncentrowana albo na jakimś fragmencie świata zewnętrznego, albo na samym sobie. Ten ostatni stan to właśnie przedmiotowa samoświadomość, czyli stan autokoncentracji. Jest to stan zaktywizowania ja, w którym ludzie uświadamiają sobie własne wartości, postawy czy własności;

• samokontrola - zamierzona i dowolna zmiana własnych reakcji. Zjawiska związane z samokontrolą:

• paradoksalny efekt kontroli - wskazuje, że próby zahamowania myśli na jakiś temat, skutkują „hiperdostępnością”, czyli wzrostem częstości ich pojawiania się w porównaniu z sytuacją, gdy człowiek nie próbuje się ich pozbyć.

Dlaczego się tak dzieje? Na mechanizm kontroli umysłowej składają się 2 procesy:

• proces automatycznego monitorowania własnych myśli w poszukiwaniu niepożądanej treści (np. Czy już myślę o białych niedźwiedziach?) lub treści blisko z nią skojarzonej (np. A może myślę o górach lodowych?);

• kontrolowana interwencja - modyfikowanie treści własnych myśli, polegające na aktywnym i świadomym zastępowaniu niepożądanych treści innymi myślami (np. Aby nie myśleć o białych niedźwiedziach, pomyślę o palmach na pustyni);

• wyczerpanie woli - spadek zdolności do samokontroli w następstwie samego jej sprawowania, dokonanie jakiegoś aktu woli obniża zdolność dokonania następnego aktu woli.

2. SAMOOCENA I AUTOWALORYZACJA

SAMOOCENA - afektywna reakcja człowieka na samego siebie. Samoocena działa na zasadzie błędnego koła - w porównaniu z osobami o samoocenie wysokiej, osoby o niskiej samoocenie spostrzegają świat społeczny i swoje w nim szanse w sposób mniej optymistyczny, co zniechęca je do podejmowania wysiłków i obniża uzyskiwane wyniki, co potwierdza je w poczuciu niskiej wartości.

4 główne motywy (kierują naszymi działaniami skierowanymi na nas samych) związane ze strukturą ja:

MOTYW	DĄŻENIE	OPIS
AUTOWALORYZACJA	by ja było pozytywne	To dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. Ludzie mają skłonność do formułowania pochlebnych sądów na swój temat. Autowaloryzacja ma związek ze zjawiskiem zw. efektem bycia lepszym niż przeciętnie - człowiek przeciętny uważa siebie za lepszego niż przeciętnie po niemal każdym względem.
AUTOWERYFIKACJA	by ja było wewnętrznie zgodne	To dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodzącymi informacjami na własny temat.
SAMOPOZNANIE	by wiedza zawarta w ja była prawdziwa	To dążenie do pozyskania prawdziwej i dokładnej informacji na temat własnej osoby.
SAMONAPRAWA	by ja było faktycznie dobre	To dążenie do rzeczywistego poprawienia własnych cech, umiejętności, stanu zdrowia, czy dobrostanu.

PORÓWNANIA SPOŁECZNE - porównania siebie z innymi. Są one dokonywane w taki sposób, aby porównujący stosunkowo dobrze wypadł na tle innych, szczególnie w sytuacji zagrożenia samooceny. W zakresie porównań społecznych występują zjawiska:

• model utrzymywania samooceny - zakłada, że jeśli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, jednostka ta traci na samoocenie. Spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest sukces innej osoby oraz im bliższa jednostce jest owa osoba.

• pławienie się w cudzej chwale - czyli „świecenie odbitym blaskiem”.

Czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego bądź drugiego procesu jest osobista istotność dziedziny, której sukces dotyczy.

Zabiegi wykonywane dla potrzymania samooceny:

• możemy się starać zmniejszyć lub zwiększyć różnicę między wynikami własnymi i cudzymi;

• możemy nasilić lub osłabić bliskość w stosunku do innej osoby;

• możemy zmienić spostrzeganie dziedziny jako istotnej lub nieistotnej dla definicji własnego ja.

AUTOAFIRMACJA - to potwierdzanie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby jako kogoś dobrze przystosowanego i moralnego.

Różne mechanizmy autowaloryzacji są równoważne, o czym świadczy ich wzajemna zastępowalność - podbudowanie samooceny za pomocą jednego mechanizmu osłabia czasowo tendencję do ujawniania się pozostałych.

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć:

• pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego rodzaju celów;

• pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem, przede wszystkim lękiem przed śmiercią. Zakłada to teoria opanowywania trwogi - ludzie, aby poradzić sobie z lękiem przed śmiercią wytworzyli w kulturze 2 podstawowe adaptacje:

• światopoglądy - zbiory przekonań i wierzeń objaśniających porządek świata i dostarczających wzorca życia godziwego. Jego spełnienie zapewnia nieśmiertelność;

• dążenie do wysokiej samooceny.

Wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci oraz innymi zagrożeniami.

• koncepcja samooceny jako socjometru - wskaźnika bieżącej akceptacji jednostki przez jej otoczenie społeczne. Socjometr monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia oraz sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej.

3. AUTOPREZENTACJA - KSZTAŁTOWANIE WŁASNEGO WIZERUNKU

AUTOPREZENTACJA - kształtowanie (kontrola) sposoby, w jaki spostrzegają nas inni ludzie.

Funkcje autoprezentacji:

• osiąganie materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione od innych ludzi;

• autowaloryzacja, czyli utrzymywanie i podwyższanie poczucia własnej wartości;

• kształtowanie pożądanej tożsamości osobistej.

W jakich warunkach jesteśmy bardziej motywowani do autoprezentacji - skłonność do autoprezentacji jest tym większa, im:

• silniej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (np. w obecności przełożonych);

• bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi;

• bardziej zależy nam na aprobacie innych (np. osób atrakcyjnych);

• większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby, jaki mają inni. Skłonność ta rośnie zatem, gdy ponieśliśmy niedawno porażkę, szczególnie publiczną;

• skłonność do autoprezentacji jest nasilona u osób o dużej skłonności do obserwacyjnej samokontroli zachowania i samoświadomości publicznej, tj. nawykowej skłonności do myślenia, co myślą o nich inni.

Podział taktyk autoprezentacji:

• obronne taktyki - to zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby. Należą do nich:

• samoutrudnianie - angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu. Charakter samoutrudniania może mieć wiele zachowań (społecznie pożądanych (np. pomaganie innym) oraz autodestrukcyjnych) oraz odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości;

• wymówki - zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania, które szkodę wyrządziło (np. to nie moja wina);

• suplikacja - prezentowanie własnej bezradności w nadziei uzyskania pomocy od innych dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej, nakazującej pomagać tym, których losy od nas zależą. Szczególnym rodzajem suplikacji jest udawanie głupka;

• usprawiedliwienia - akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś innego niż szkoda. Istnieją przynajmniej 4 odmiany tej taktyki:

• zaprzeczanie szkodliwości czynu;

• zaprzeczanie krzywdzie ofiary lub przekonywanie, że w istocie zasłużyła sobie na swój los;

• odwoływanie się do powszechności postępku i usprawiedliwień porównawczych;

• redefinicja czynu jako dotyczącego nie tyle szkód, ile spełniania rozkazów, czy lojalności w stosunku do przyjaciół lub zatrudniającej instytucji;

• przeprosiny - akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze;

• asertywno-zdobywcze taktyki - to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Należą do nich:

• ingracjacja - wkradanie się w cudze łaski czy też pozyskanie sympatii przez:

• prezentowanie własnych (niekoniecznie istniejących) cech wzbudzających sympatię;

• schlebianie innym i prawienie im komplementów;

• konformizm, czyli prezentowanie opinii podobnych do poglądów partnera;

• wyrządzanie przysług.

Zjawiska powiązane z ingracjacją:

• dylemat lizusa - zabiegi ingracjacyjne ulegają nasileniu, gdy cudza sympatia staje się bardziej pożądana. Im ważniejsze jest dla nas pozyskanie sympatii jakiejś osoby, tym większa jest szansa, że osoba ta zdaje sobie z tego sprawę i wątpić będzie w szczerość naszych zabiegów autoprezentacyjnych;

• dylemat zróżnicowanej publiczności - ludzie różnią się wartościami i upodobaniami, tak więc to, co jednym się podoba może odstręczać innych.

• zastraszanie - przedstawianie siebie jako osoby agresywnej, nieprzyjemnej, która może narobić kłopotów i od której nie można niczego uzyskać;

• autopromocja - przedstawienie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie, że nasze dokonania są większe niż się wydaje, rzadko osiągane, pomimo poważnych przeszkód.

Zjawiska powiązane z autopromocją:

• dylemat skromności - dzięki autopromocji inni mogą co prawda nabrać przekonania o naszych kompetencjach, ale także i o niemiłych cechach, takich jak zarozumialstwo i nadmierna pewność siebie;

• dylemat autentyczności - im bardziej pożądany jest w oczach innych obraz naszej osoby, tym bardziej odbiega od naszych przekonań na swój temat.

Autopromocja przez skojarzenie - polega na kojarzeniu własnej osoby z pozytywnymi zdarzeniami lub osobami.

• świecenie przykładem - przedstawienie siebie jako osoby moralnej.

Ogólnie rzecz biorąc większość autoprezentacji nie odbiega zbyt daleko od rzeczywistych przekonań osoby na własny temat. Autoprezentacja jest raczej miną niż maską. Jest robieniem miny za pomocą własnej twarzy - a więc prezentacją jakiegoś fragmentu rzeczywistego ja, choć jest to fragment wyselekcjonowany i często przedstawiony przesadnie.

Podział autoprezentacji wg Bromleya:

• taktyczne - nawykowe i zautomatyzowane przedstawianie własnej osoby audytorium, które jest obecne tu i teraz. Dotyczą sytuacji codziennych, skryptowych (zrutynizowanych), mogą być wykonywane bez świadomego zamiaru i w dużym stopniu stanowią ekspresję autentycznego ja człowieka (np. zadawanie pytań o zdrowie partnera, uśmiech na powitanie);

• strategiczne - mają charakter zabiegów przemyślanych i zaplanowanych z wyprzedzeniem czasowym, ukierunkowanych na odległe efekty.

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

7

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

---