1 Wyjaśnij pojęcie państwa i jego funkcje.
Państwo jest polityczną organizacją społeczeństwa, wyposażoną w suwerenną władzę, jest też organizacją terytorialną i przymusową( ponieważ określa ją obywatelstwo).
Państwo ma przede wszystkim dwie podstawowe funkcje:
- zewnętrzną- to całokształt działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi zmierzającej do ochrony interesów państwa. Polityka zagraniczna- funkcja ta przejawia się w zawieranych układach politycznych, wojskowych, gospodarczych, handlowych. Funkcje te realizują służby dyplomatyczne kraju
- wewnętrzna polega na zapewnienia bezpieczeństwa i porządku w kraju. Służą temu działania podejmowane przez organy administracyjne policję, prokuraturę i sadownictwo i służby więzienne. Państwo podejmuje również działania w sferze kulturalnej, świadczy usługi na rzecz nauki i kultury- w sferze socjalnej zależy od stopnia zamożności państwa, stworzenie obywatelom niezbędnych warunków egzystencji.
2 Wymień formy państw i różnice między nimi.
- Demokratyczne: rząd powoływany przez głowę państwa, głowa powołuje też premiera, rząd ponosi odpowiedzialność za swoją działalność przed parlamentem, silna pozycja prezydenta, Prezydent nie może rozwiązywać parlamentu
- Totalitarne: władza zostaje w rękach partii, państwo ma strukturę państwa policyjnego
- Autorytarne: brak możliwości działań społeczeństwa obywatelskiego, apatia polityczna
3 Wyjaśnij pojęcie: totalitaryzm. Omów cechy i podaj przykłady.
Jest to doktryna polityczna uzasadniająca skrajny centralizm w ustroju politycznym państwa oraz potrzebę ingerencji władz państwowych we wszystkie dziedziny życia społecznego przy jednoczesnej likwidacji wszelkich form samorządności obywateli; Państwo totalitarne charakteryzują: wprowadzenie systemu jednopartyjnego; zapewnienie partii rządzącej nie tylko monopolu politycznego, ale także ideologicznego i ekonomicznego przez poddanie środków masowego przekazu i zarządzania gospodarką centralnej kontroli, rozbudowanie aparatu policyjno- wojskowego, zniewolenie społeczeństwa terrorem policyjnym wymierzonym przeciw wszystkim potencjalnym przeciwnikom. Pierwowzorem systemu totalitarnego stały się w latach dwudziestych XXw. Włochy, w dobie rządów Mussoliniego, który pierwszy użył określenia „państwa totalitarnego”(faszyzm), następnie totalitaryzm rozwinął się w Niemczech (nazizm) i w Związku Radzieckim (stalinizm)
4 Jakimi cechami charakteryzuje się współczesne państwo demokratyczne
Współczesne demokratyczne państwo konstytucyjne jest państwem prawa, realizującym w szczególności zasady:
- suwerenności narodu
- pluralizmu politycznego
- podziału władzy
Istotny wpływ na funkcjonowanie państwa w europejskim kręgu kulturowym mają także zasady zwyczajowe, a wśród nich przede wszystkim racjonalność i tolerancja. Racjonalność stwarza możliwość wypracowania decyzji wychodzących naprzeciw interesom zarówno jednostkowym, jak i zbiorowym. Tolerancja oznacza m.in uznawanie prawa człowieka do posiadania odmiennych poglądów, gustów, stylów życia, postaw, obyczajów i zwyczajów z wyłączeniem jednak idei antyhumanistycznych, zbrodniczych, a ponadto szacunek dla cudzych poglądów.
Państwo demokratyczne utrwala takie kardynalne wartości, jak: wolność, równość i stanowi jej niezbywalne prawo.
5 Funkcje parlamentu w państwie demokratycznym
Sejm i Senat uchwalają ustawy i budżet państwa, Sejm kontroluje wykonanie budżetu, może także powoływać komisje śledcze, a posłowie mogą występować do rządu z interpelacjami i zapytaniami. Sejm uczestniczy w procesie powoływania rządu, który przed Sejmem odpowiada politycznie. Izby mają również uprawnienia nominacyjne. Sejm wybiera (powołuje) Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Uchwały Sejmu powołujące Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych wymagają jednak, dla swej skuteczności, zgody Senatu. Izby wybierają także swoich przedstawicieli w Krajowej Radzie Sądownictwa oraz 2/3 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz Rady Polityki Pieniężnej.
6 Charakterystyka systemu partyjnego w Polsce.
System partyjny to partie polityczne, zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oraz funkcje, jakie te partie wykonują wobec otoczenia.
System wielopartyjny(Belgia, Holandia, Polska) to taki w którym trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. System taki jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społeczeństwa. System wielopartyjny może zapowiadać niestabilność i zmiany w zakresie wykonywanej polityki.
7 Wyjaśnij pojęcie: partii politycznej i omów funkcje w państwie.
Partia polityczna to dobrowolna organizacja, skupiająca ludzi o podobnych celach politycznych i, by owe cele zrealizować, dążąca do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie.
Partie polityczne, realizując swoje podstawowe zadania, pośredniczą między społeczeństwem a państwem. Treść tego pośrednictwa jest odmienna w systemach autorytarnych i demokratycznych. W warunkach systemów niedemokratycznych partie zmierzają do podporządkowania społeczeństwa rządzącej elicie. W państwach demokratycznych partie zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej. Współcześnie w poczynaniach partii dominują przedsięwzięcia zmierzające do uzyskania poparcia elektoratu. Partie realizują trzy podstawowe funkcje: kształtowanie opinii społecznej, wyborczą, rządzenia.
8 Historyczny rozwój praw człowieka
1. Magna Charta Libertatum (1215) pierwszy dokument, powstały w Anglii jako reakcja przeciwko absolutyzmowi, deklarujący niektóre prawa człowieka.
2. XVII wiek- teoria praw naturalnych jednostki dowodziła, że ludzie w stanie naturalnym byli wolni i równi, a zorganizowane społeczeństwo i jego władza muszą respektować naturalne prawo jednostki do życia, wolności osobistej i indywidualnej (J. Locke)
3. Bill of Rights Virginii (1776 r)- akt prawny, w którym po raz pierwszy użyto terminu „prawa człowieka”. Potem pojawiło się ono w Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych (1776), a także Francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. Klasycy XIX-wiecznego pozytywizmu głosili, iż wszelkie uprawnienia jednostki pochodzą z nadania państwa i ograniczają się jedynie do tego, co zostało zapisane w aktach prawnych; odrzucali idee praw, których źródła istniały poza obowiązującym systemem prawnym.
4. Filozofia marksistowska- przyznawała prawa ludziom w zależności od tego, do jakiej klasy społecznej należeli. Prawa te traktowała jako wymysł burżuazyjny- bo przecież jednostka i państwo nie mają przeciwstawnych interesów.
5. Pontyfikat Leona XIII- miał istotne znaczenie dla rozwoju chrześcijańskiej koncepcji praw człowieka. W encyklice „Rerum Novarum” akcentował konieczność zapewnienia każdemu człowiekowi warunków wszechstronnego rozwoju.
6. Pontyfikat Jana Pawła II- istotnym jego elementem jest problematyka praw człowieka. Jan Paweł II podkreśla, że stanowią one fundament wszystkich wspólnot począwszy, a na narodzie i państwie skończywszy.
7. Karta Narodów Zjednoczonych (1945)
8. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948
9. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
10. Europejska Konwencja Praw Człowieka 1950
9 Wymień organizacje służące obronie praw człowieka
- Karta Narodów Zjednoczonych (1945) to pierwszy traktat międzynarodowy gwarantujący prawa człowieka. W dokumencie tym sformułowano jeden z głównych celów ONZ, czyli: „popieranie z zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie”
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka- dokument uchwalony w 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Deklaracja ta stała się międzynarodowym katalogiem podstawowych i niezbywalnych praw i wolności.
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych(1966)- dokument, który jest rozwinięciem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
- W 1950 państwa Rady Europy przyjęły Europejską Konwencję Praw Człowieka, gwarantowała ona podstawowe prawa i wolności jednostki, głównie osobiste i polityczne. Katalog praw społecznych i gospodarczych (19 zasad dotyczących m.in. zatrudnienia i warunków pracy, poradnictwa i szkolenia zawodowego) znalazł się w Europejskiej Karcie Socjalnej z 1961 roku.
10 Wyjaśnij: praworządność
W znaczeniu formalnym jest to przestrzeganie przez organy państwa obowiązującego prawa, w znaczeniu materialnym- spełnienie p. formalnej oraz wymóg tak zwanego dobrego prawa, które powinno być równe dla wszystkich obywateli i respektować podstawowe wolności i uprawnienia człowieka i obywatela.
11 Wyjaśnij rolę Konstytucji w państwie
Jest ona ustawą zasadniczą wyposażoną w najwyższą moc prawną, regulującą podstawy ustroju państw., określająca zasady organizacji i powoływania najważniejszych ogniw aparatu państw. oraz normująca podstawowe prawa i obowiązki obywatela. Konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do całości porządku prawnego, normy konstytucji stanowią podstawę i punkt wyjścia pozostałych norm w państwie, które powinny konkretyzować normy konstytucji i nie mogą być z konstytucją sprzeczne. Konstytucję cechuje specyficzna forma: jest to dokument traktujący o specjalnym sposobie uchwalania konstytucji, dokonywania w niej zmian i o jej szczególnej strukturze wewnętrznej. Pierwszą konstytucją współczesną w świecie była konstytucja Stanów Zjedn. 1787, drugą, a zarazem pierwszą w Europie, Konstytucja 3 maja 1791;
12 Przedstaw zadania Sejmu RP
Sejm uczestniczy w procedurze powoływania Rady Ministrów, wyrażając wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta lub też wybierając własnego premiera i proponowaną przezeń Radę Ministrów. Sejm ma prawo wyrazić rządowi wotum nieufności; może to spowodować rozwiązanie sejmu przez prezydenta, chyba, że sejm wybierze jednocześnie nowego premiera (tzw. konstruktywne wotum nieufności); sejm może też wyrazić wotum nieufności poszczególnym członkom rządu, nie bierze jednak udziału w uzupełnieniu składu rządu. Sejm wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego, czł. Trybunału Stanu (poza jego przewodniczącym, którym jest z urzędu I prezes Sądu Najwyższego), powołuje — za zgodą senatu — prezesa Najwyższej Izby Kontroli i rzecznika praw obywatelskich, na wniosek prezydenta — prezesa NBP i I prezesa Sądu Najwyższego. Sejm działając z senatem jako Zgromadzenie Nar. może pociągnąć prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu; posłowie mogą kierować pod adresem członków rządu interpelacje i zapytania (spoczywa na nich obowiązek odpowiedzi, czasem publ. na posiedzeniu sejmu), a komisje sejmowe — dezyderaty (adresaci mają obowiązek ustosunkowania się).
13 Organizacja wewnętrzna sejmu RP.
Sejm III RP składa się z 460 posłów wybieranych na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym; rozdział mandatów w wielo-mandatowych okręgach wyborczych następuje według zasady proporcjonalności. Kadencja Sejmu III RP może ulec przedterminowemu zakończeniu w razie jego rozwiązania przez prezydenta (może to nastąpić tylko wtedy, gdy sejm nie jest w stanie powołać lub zaakceptować nowej Rady Ministrów, gdy wyrazi votum nieufności Radzie Ministrów nie powołując jednocześnie nowego premiera, gdy w terminie 3 mies. nie zostanie uchwalony budżet państwa) lub rozwiązania się sejmu. Posłowie są przedstawicielami narodu, nie są prawnie związani instrukcjami wyborców ze swych okręgów wyborczych i nie mogą być odwołani ani przez wyborców, ani przez partie (organizacje), które zgłosiły ich kandydatury; przysługuje im immunitet i nietykalność (pociągnięcie posła do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności wymaga zgody sejmu). Kierowniczymi organami sejmu są Marszałek Sejmu i Prezydium Sejmu (złożone z marszałka i wicemarszałków), polityczna organizacja prac sejmu należy do Konwentu Seniorów (Prezydium Sejmu i reprezentanci klubów poselskich); organami wyspecjalizowanymi są komisje sejmowe o stałym lub nadzwyczajnym charakterze. Posłowie są zorganizowani — według kryterium politycznego — w kluby (o minimalnej liczbie 15 członków) i koła poselskie. Organizację prac sejmowych zapewnia Kancelaria. Sejm obraduje na posiedzeniach (tzw. system permanencji), zwoływanych przez Prezydium Sejmu;
14 Przedstaw tryb uchwalania ustaw w Polsce.
W procesie ustawodawczym wyróżnia się kilka podstawowych etapów postępowania:
- wykonanie inicjatywy ustawodawczej,
- rozpatrzenie ustawy przez Sejm i Senat
- ewentualne ponowne rozpatrzenie ustawy przez Sejm,
- podpisanie, albo odmówienie podpisania ustawy przez Prezydenta,
- ewentualne ponowne uchwalenie ustawy przez Sejm,
- podpisanie ustawy przez Prezydenta i jej ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”.
15 Omów zadania Rady Ministrów
- zapewnienie wykonania ustaw
- prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną
- kieruje administracją rządową
- wydaje rozporządzenia
- chroni interesu skarbu Państwa
- uchwala projekt budżetu państwa
- zachowuje bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa
- zawiera umowy międzynarodowe.
16 Omów zadania i skład Trybunału Stanu.
Trybunał Stanu to organ, przed którym ponoszą odpowiedzialność osoby piastujące najwyższe stanowiska państwowe. Orzeka on o odpowiedzialności konstytucyjnej: prezydenta RP, premiera, członków Rady Ministrów, prezesa NBP, prezesa NIK, członków krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osób, którym szef rządu powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, a także posłów i senatorów (głównie za działalność gospodarczą szkodliwą dla majątku Skarbu Państwa.)Członków Trybunału Stanu wybiera Sejm spoza grona posłów i senatorów; zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie. Skład:
- przewodniczący (zawsze pierwszy prezes Sądu Najwyższego)
- 2 zastępców i 16 członków.
17 Omów zadania i skład Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny to organ powołany w 1982r. Czuwa nad tym, by władza ustawodawcza i wykonawcza nie naruszały konstytucji oraz orzeka on o:
- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
- zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
- zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją
- zgodności z ustawami i umowami międzynarodowymi
- rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa
- rozpatruje skargi konstytucyjne.
Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 6 lat spośród osób „wyróżniających się wiedzą prawniczą”. Sędzią Trybunału Konstytucyjnego można być tylko jedną kadencję. Ponowny wybór jest niemożliwy. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje prezydent RP z grona kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Kadencja Trybunału konstytucyjnego trwa 6 lat.
18 Przedstaw zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi „na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz innych aktach normatywnych”, analizując , czy w wyniku działań różnych instytucji nie nastąpiły naruszenia praw obywatelskich. Sam nie może zrobić nic może jednak wpłynąć poprzez zwracanie się do instytucji.Rzecznik jest niezawisły od innych organów państwowych. Podejmuje swoje czynności na wnioski obywateli, organizacji politycznych, związków zawodowych lub z własnej inicjatywy.Jeśli Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdzi naruszenie praw obywatelskich lub ma takie przekonanie może:
- skierować wystąpienie do danej instytucji, gdzie miały miejsce naruszenia prawa, postulując załatwienie sprawy
- żądać postępowania dyscyplinarnego wobec innych uchybień
- żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych na prawach przysługujących prokuratorowi
- skierować sprawę do prokuratury czy organów administracji
- wznieść rewizję nadzwyczajną od każdego prawomocnego orzeczenia
- zwrócić się do odpowiednich organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej
- wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego d stwierdzenie niezgodności ustawy lub innego aktu normatywnego z konstytucją oraz ustawami.
Rzecznika wybierają sejm i senat na 5- letnią kadencję.