PRZEKAZ

Konstrukcja przekazu upraszcza wykonanie zobowiązań w sytuacji, gdy określony podmiot jest zobowiązany do pewnego świadczenia wobec drugiego podmiotu, a jednocześnie uprawnionym do takiego samego świadczenia od trzeciego podmiotu np. sprzedawca ma roszczenie o zapłatę ceny wobec kupującego, a jednocześnie dług wobec hurtownika.

Przekaz polega na upoważnieniu udzielonym przez ten podmiot, w którym dłużnik zostaje upoważniony do spełnienia świadczenia bezpośrednio do rąk wierzyciela osoby upoważniającej z takim skutkiem, że wykonane zostają obydwa zobowiązania.

Art. 921¹ KC to upoważnienie nazywa przekazem albo przekazaniem świadczenia, osobę udzielającą upoważnienie - przekazującym, osobę mającą spełnić świadczenie - przekazanym, a osobę mającą przyjąć świadczenie - odbiorcą przekazu.

Podstawą przekazu są dwa stosunki prawne:

1. stosunek waluty - istniejący między przekazującym a odbiorcą przekazu - obejmuje on dług przekazującego wobec odbiorcy przekazu,

Stosunek ten wyjaśnia dlaczego przekazujący upoważnia przekazanego do spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy przekazu - robi to po to, żeby wykonać swoje zobowiązanie wobec odbiorcy przekazu.

2. stosunek pokrycia - między przekazującym a przekazanym, obejmującym dług przekazanego wobec przekazującego.

Stosunek ten wyjaśnia dlaczego przekazany korzysta z udzielonego upoważnienia - robi to po to, żeby wykonać zobowiązanie wobec przekazującego.

Stosunki te mogą istnieć przed udzieleniem upoważnienia (przekazu), a mogą powstać wraz z przekazem lub nawet później.

Relacje między przekazanym a odbiorcą przekazu w ramach której ma zostać spełnione świadczenie nazywa się stosunkiem zapłaty.

Przekaz nie jest zobowiązaniem ani rozporządzeniem, ale czynnością upoważniającą i to upoważnieniem podwójnym. Przekazany zostaje upoważniony do spełnienia świadczenia do rąk odbiorcy przekazu na rachunek przekazującego (w wykonaniu jego zobowiązania). Odbiorca przekazu zostaje upoważniony do przyjęcia świadczenia od przekazanego, ale na rachunek przekazującego (przyjęcia go jako świadczenia przekazującego). Udzielenie tego upoważnienia powoduje zastosowanie art. 452 KC i art. 356 §1 KC - jedno świadczenie stanowi wykonanie dwóch zobowiązań.

Art. 921⁴ stanowi, że jeżeli przekazany jest dłużnikiem przekazującego (czyli stosunek pokrycia istnieje już w chwili dokonania przekazu) jest on zobowiązany względem niego do zadośćuczynienia przekazowi. Musi zatem skorzystać z upoważnienia i tylko spełniając świadczenie do rąk odbiorcy przekazu prawidłowo wykona swoje zobowiązanie względem przekazującego.

Przekaz jest czynnością jednostronną. Oświadczenie przekazującego musi być złożone przekazanemu albo odbiorcy przekazu. Nie wymaga zachowania szczególnej formy. Przedmiotem przekazu mogą być świadczenia pieniężne lub rzeczy zamienne. Sporne jest czy także usługi.

Przekaz jako upoważnienie nie wywołuje skutków w majątku żadnej ze stron, dlatego może być przez przekazującego odwołany, dopóki przekazany nie przyjął przekazu albo nie spełnił świadczenia.

Przekazany w wyniku przekazu jest tylko upoważniony, ale nie zobowiązany do spełnienia świadczenia do rąk odbiorcy przekazu. Obowiązek taki może na siebie przyjąć przez czynność prawną przyjęcia przekazu. Przyjęcie przekazu następuje przez oświadczenie woli przekazanego złożone odbiorcy przekazu. Jest to czynność zobowiązująca. W jej wyniku powstaje obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy i odpowiednie roszczenie odbiorcy. Przyjęcie przekazu nie wymaga szczególnej formy. W doktrynie sporne jest czy jest to czynność jednostronna czy umowa.

Przyjęcie przekazu jest czynnością abstrakcyjną. Przyczyna prawna przyjęcia (zobowiązanie przekazanego wobec przekazującego) jest nieistotna dla skuteczności przyjęcia przekazu. Przekazany, który przekaz przyjął nie może zatem podnosić zarzutów ze stosunku pokrycia ani służących przekazującemu wobec odbiorcy przekazu zarzutów ze stosunków waluty.

Dopuszczalne są jedynie:

1. zarzuty wynikające z treści przekazu (treści upoważnienia),

2. zarzuty przysługujące przekazanemu osobiście względem odbiorcy przekazu (związane z przyjęciem przekazu np. nieważność tej czynności prawnej, warunki, terminy albo wynikające z innych stosunków między tymi osobami).

Roszczenie odbiorcy przekazu przeciwko przekazanemu wynikające z przyjęcie przekazu przedawniają się z upływem roku. Przyjęcie przekazu nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, które przekazujący miał wobec odbiorcy przekazu. Skutek ten nastąpi dopiero w momencie spełnienia świadczenia.

Papier wartościowy to dokument lub zapis w systemie informatycznym na rachunku papierów wartościowych, który ucieleśnia prawa majątkowe w taki sposób, że dane uprawnienia przysługują osobie wskazanej jako uprawniona w treści dokumentu (choćby jako okaziciel), a przedłożenie go jest warunkiem koniecznym i wystarczającym dla realizacji uprawnienia. Ponadto, zniszczenie lub utrata dokumentu powoduje utratę uprawnień dopóki nie zostanie wydane postanowienie o umorzeniu dokumentu^[1].

W teorii papierów wartościowych często używanym pojęciem jest inkorporacja (papier wartościowy X inkorporuje prawo majątkowe Y, "prawo podąża za dokumentem"). Inkorporowanymi prawami majątkowymi mogą być np. wierzytelności pieniężne, udziały, prawo rozporządzania towarem.

Papiery wartościowe dzielimy:

• według rodzaju inkorporowanego prawa na:

• wierzycielskie - weksel, czek, obligacja, list zastawny, świadectwo udziałowe NFI, publiczny papier wartościowy emitowany na podstawie przepisów o finansach publicznych i o banku centralnym (bon skarbowy, obligacja skarbowa, komunalny papier wartościowy, papier wartościowy NBP), bankowy papier wartościowy, warrant subskrypcyjny,

• udziałowe (korporacyjne) - akcja, certyfikat inwestycyjny,

• towarowe - konosament, dowód składowy;

• według sposobu wskazania osoby uprawnionej oraz trybu zbywania papierów na:

• imienne (zbywalne przez przelew),

• na okaziciela (zbywalne przez przeniesienie posiadania dokumentu),

• na zlecenie (zbywalne przez indos).

Papier wartościowy należy odróżnić od znaku legitymacyjnego (np. bilet kolejowy, znak opłaty, polisa ubezpieczeniowa), który nie ucieleśnia praw majątkowych, a jedynie stanowi dowód zawarcia umowy czy też innego zdarzenia prawnego ("dokument podąża za prawem"), identyfikuje uprawnionego, lub konkretyzuje przysługujące mu świadczenie (np. kolejność udzielenia). Zniszczenie lub inna utrata znaku legitymacyjnego nie wyklucza - w przeciwieństwie do papierów wartościowych - możliwości wykazania uprawnień w inny sposób. Ponadto w przypadku papierów wartościowych, dłużnik, co do zasady nie może powoływać się na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego (tj. łączącego wystawcę dokumentu z jego pierwszym odbiorcą). Do znaków legitymacyjnych jednakże stosuje się odpowiednio przepisy kodeku cywilnego o papierach wartościowych (art. 921[15] kodeksu cywilnego), więc np. spełnienie świadczenia do rąk posiadacza znaku zwalnia z zobowiązania.

Istota, funkcje i regulacja papierów wartościowych różnią się w zależności od systemu prawnego, w którym zostały emitowane. Wyróżnia się trzy typy systemów prawa papierów wartościowych: anglosaski, germański i romański. W Polsce przyjęty został, z niewielkimi modyfikacjami, system germański. Podstawą polskiego systemu papierów wartościowych są przepisy art. 921[6]-921[16] Kodeksu cywilnego. Poszczególne rodzaje papierów wartościowych są regulowane przez odpowiednie ustawy szczególne.

W polskiej nauce prawa wyróżnia się 5 teorii na temat chwili powstania papieru wartościowego:

• Teoria kreacyjna - uprawnienie powstaje w chwili wystawienia dokumentu zgodnie z przepisami prawa (zazwyczaj przez podpisanie lub zaopatrzenie w faksymile podpisu).

• Teoria emisyjna - dla powstania uprawnienia potrzebne jest wydanie dokumentu innej osobie.

• Teoria dobrej wiary - uprawnienie powstaje gdy podpisany dokument znajdzie się w rękach nabywcy w dobrej wierze.

• Teoria umowna - wystawienie dokumentu i zawarcie umowy między wystawcą a odbiorcą dokumentu.

• Teoria pozoru prawnego - wariant teorii umownej; nabywca w dobrej wierze jest chroniony przez założenie, że jeśli nawet umowa między wystawcą a odbiorcą nie została zawarta, lub była nieważna, to wystawca przez samo sporządzenie dokumentu stworzył pozór prawny skutecznego zobowiązania się do spełnienia określonego świadczenia.

W teorii prawa toczy się spór o obowiązywanie zasady numerus clausus papierów wartościowych. W przepisach kodeksu cywilnego^[2] pojęcie papieru wartościowego nie zostało zdefiniowane, ani nie zostało wprost powiedziane, że papiery wartościowe można emitować wyłącznie na podstawie obowiązujących ustaw i w sposób w nich wskazany. Jednakże zdaniem wielu przedstawicieli nauki prawa pośrednio na obowiązywanie tej zasady wskazują mniejsze lub większe rygory formalne, jakimi zazwyczaj są obłożone dokumenty skuteczne erga omnes, tj. nie tylko pomiędzy stronami czynności prawnej.

Ponadto warto wspomnieć, że przepisy o obrocie instrumentami finansowymi^[3] na własny użytek konstruują definicję papierów wartościowych. Według tej definicji są nimi:

• akcje,

• prawa poboru,

• prawa do akcji,

• warranty subskrypcyjne,

• kwity depozytowe,

• obligacje,

• listy zastawne,

• certyfikaty inwestycyjne,

• inne zbywalne papiery wartościowe, tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego,

• inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w poprzednich punktach, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).

Papier wartościowy - to dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego w taki sposób, że bez posiadania tego dokumentu nie można wykonywać tego prawa, a przeniesienie własności tego dokumentu powoduje przeniesienie również tego prawa.

Papiery wartościowe dzielimy:

A. Z punktu widzenia funkcji prawnych:

1. papiery reprezentujące wierzytelności pieniężne (np. weksle, czeki, obligacje, bony skarbowe, listy zastawne, listy hipoteczne,),

2. papiery dokumentujące uprawnienia do współwłasności majątkowej ( np. akcje),

3. papiery wartościowe uprawniające do zarządzania rzeczami (konosamenty w transporcie towarów).

B. Ze względu na charakter dochodów:

1. papiery wartościowe o dochodzie stałym (reprezentują wierzytelność, której wielkość kapitału i dochodu jest określona w kwocie pieniężnej już w chwili emisji (obligacje)

2. papiery wartościowe o dochodzie zmiennym (to walory reprezentujące prawo do udziału w zysku osiąganym przez emitującą go jednostkę organizacyjną oraz reprezentujące udział w majątku tej jednostki -akcje)

C. Z punktu widzenia oznaczenia w dokumencie osoby uprawnionej:

1. papiery wartościowe imienne (uprawniają jedynie osoby imiennie oznaczone w papierach ),

2. papiery wartościowe na okaziciela (nie wskazują osoby uprawnionej, a do przeniesienia własności takiego dokumentu wystarczy jego wydanie ),

3. papiery wartościowe na zlecenie (to takie , które osobę upoważnioną wskazują w postaci podmiotu imiennie wymienionego w papierach oraz każdego, na kogo zostają przeniesione prawa z tych papierów na drodze indosu, czyli dokonanego oświadczenia osoby uprawnionej, zbywającej dokument :czeki, weksle ).

D. Z punktu widzenia czasu ważności papieru:

1. papiery krótkoterminowe,

2. papiery średnioterminowe,

3. papiery długoterminowe.

E. Z punktu widzenia celów gospodarczych:

1. papiery rynkowe ( wykorzystywane w obrocie masowym , w którym uczestniczy wiele podmiotów, a transakcje dokonywane są na zorganizowanych, regulowanych rynkach ),

2. papiery nierynkowe (posiadają wąski krąg odbiorców, ich odbiór jest przypadkowy, bez instytucjonalnego uporządkowania ).

4

---