Dorota Wąsik kl. IV a
Mistrz i Uczeń - rozważania na podstawie „Demiana” Hessego
Każdy z nas uczy się przez całe swoje życie. Na drodze poznania możemy przyjąć jeden z dwóch modeli postępowania: bądź ucznia, bądź mistrza. Nie oznacza to wcale, że jeden wyklucza drugi, bowiem bardzo często współistnieją ze sobą.
Na początku naszymi nauczycielami są rodzice, później sami wybieramy sobie ideał, godny, według nas, naśladowania. Wtedy jesteśmy uczniami, poszukiwaczami właściwej drogi. Nie zawsze okaże się ona dla nas szczęśliwa. Jest to nasz wybór, chociaż pod wpływem ideału i przewodnika duchowego.
Niewątpliwie każdy, kto staje się rodzicem, automatycznie staje się również mistrzem. Nie dowodzi to oczywiście, że zamyka się w świecie zdobytej już wiedzy, lecz poszukiwanie własnej drogi schodzi wtedy na drugi plan. Dla tej małej osóbki jesteśmy przykładem i wzorem, więc na samodoskonalenie się po prostu brakuje czasu.
Relacja mistrz - uczeń bardzo wyraźnie została zarysowana w powieści Hessego Demian. Jest to historia życia młodego chłopca Sinclaira. Etapy życia opisuje sam bohater pełniący jednocześnie rolę narratora.
Sinclair jest chłopcem poszukującym własnej drogi. Rzucony między dwa zupełnie różne światy nie potrafi odnaleźć się w żadnym z nich. Z jednej strony bowiem ma przed oczami jasny i pełen harmonii świat domu rodzinnego, w którym czuje się bezpieczny. Z drugiej zaś pociąga go zakazane środowisko ulicy, mroczne i pełne niebezpieczeństw. Poruszając się między tymi skrajnościami chłopak potrzebuje kogoś, kto wskazałby mu właściwą drogę, dał jakąś wskazówkę. Wtedy to w jego otoczeniu pojawia się nowa postać - Demian. Od samego początku Sinclair uważa go za kogoś innego, kogoś, kto zdecydowanie wyróżnia się w towarzystwie.
Pod wpływem jego poglądów Sinclair inaczej zaczyna pojmować otaczający go świat. Starszy kolega pokazuje mu nowe metody poznania, które polegają na zrozumieniu siebie. Spojrzenie to powoduje, że chłopak zaczyna zgłębiać tajemnice istnienia poprzez różnego rodzaju doświadczenia. Jednak bardzo często gubi się w swoich własnych przemyśleniach i wtedy szuka nowego przewodnika, który pokaże mu tą samą lub inną drogę ku odgadnięciu zagadek samego siebie.
Sinclair jest typem ucznia i tym typem pozostanie. Nie jest w stanie sam podejmować radykalnych działań, kreować świata lub własnego losu. Jest zbyt podatny na wpływy zewnętrzne. W zależności od tego, działaniom jakich ludzi zostanie poddany, takim człowiekiem się staje. Niewątpliwie największą rolę w jego rozwoju odegrał Demian, bo chociaż później spotykał innych mistrzów, np. Pistoriusa, to w każdym z nich dopatrywał się słów tego pierwszego.
Demian jest chłopcem innym niż pozostali. Raczej cichy i milczący wzbudza nieufność kolegów wobec niego. Jest silny psychicznie. Dzięki sile woli, potrafi manipulować innymi, a także czytać w ich myślach. Sinclair podziwiał go za to. Swoimi poglądami i umiejętnościami zaimponował młodszemu koledze. Nie narzucał mu ich jednak, a jedynie podświadomie zmuszał do zastanowienia się nad nimi. Tym samym stał się dla niego mistrzem.
Demian jest chłopcem samodzielnym, posiadającym własny pogląd na świat i życie i nie podporządkowującym się ogólnie przyjętym normom. Twierdzi, że wszystko zależy od losu, który sam kreuje. Te mądrości próbuje przekazać Sinclairowi, namawiając go do przeżywania i dochodzenia do wszystkiego samemu.
Istotną postacią dla obydwu chłopców jest pani Ewa, matka Demiana. Ma ona na nich bardzo silny wpływ nie tyle fizyczny, co psychiczny. Emanuje z niej nieprzeciętna siła, dzięki której mogą oni przeżywać swój los. Dla Demiana jest nie tylko matką, ale i jego mistrzem. Ukazała mu świat przeżyć, który on głosił dalej i który przejął od niego Sinclair.
Ten ostatni, nie znając jej jeszcze, malował ją w swoich obrazach i widział w snach. Chłopak zakochał się w niej, jeszcze zanim ją poznał. Portret, który stworzył okazał się dokładnym obrazem pani Ewy, chociaż powstał w jego wyobraźni. Utożsamiał ją z własnym losem, przeznaczeniem. W jej wizerunku szukał odpowiedzi nurtujących jego duszę, a dotyczących poznania.
Pani Ewa była dla nich źródłem natchnienia, z którego czerpali obydwaj siłę dla swoich przeżyć, do końca nie zdając sobie z tego sprawę. Jej dar przewidywania, jej nastrój udzielał chłopcom, co prowadziło do coraz większego zżycia się grupy przyjaciół.
Ważną rolę w całej tej powieści odgrywa historia piętna Kaina opowiedziana Sinclairowi przez Demiana. Odmienne niż biblijne rozumienie tej przypowieści odbija się mocno na psychice młodszego przyjaciela. Ten, wychowany w duchu religijnym, początkowo nie może się pogodzić ze stwierdzeniem, iż piętno miałoby być oznaką wyjątkowości, symbolem wyróżnienia , a nie potępienia. Pogląd Demiana pcha go jednak w stronę rozmyślań w tym kierunku i w miarę ewolucji duchowej zauważa inność niektórych ludzi, określanych przez jego mistrza „ludźmi Kainowymi”. Takie to osoby można bez większego wysiłku rozpoznać w tłumie. Na swój sposób wyróżniają się: zamknięci w sobie, uduchowieni, zamyśleni. Według Demiana, ludzie Kainowi poznają się między sobą. Tak właśnie znalazł Sinclaira. Dostrzegł jego piętno i postanowił zaprzyjaźnić się z chłopcem. Wiedział, że odtąd ich losy połączą się na zawsze.
Od samego początku przyjaźń Sinclaira i Demiana była naznaczona dojrzałością. Jeszcze będąc dziećmi w swoich rozmowach podchodzili do spraw życia codziennego bardzo dorośle, a problemy starali się rozwiązywać sami, bez pomocy rodziców. Prowodyrem takiego zachowania był starszy z chłopców, który swoim sposobem bycia, stylem poruszania się i mówienia przewyższał rówieśników. Poglądy i teorie jakie wygłaszał były czasami szokujące dla młodszego chłopca, a jednak prowokowały go do głębszych przemyśleń. Tym właśnie przyciągnął i zainteresował Sinclaira, stając się jego mistrzem i przewodnikiem na drodze poznania.
Obraz mistrza i obraz ucznia przedstawiony w powieści można, bez najmniejszych problemów, przenieść w czasy nam współczesne. Bo chociaż przekazywanie wartości ukrytych w mistycznych wizjach i snach nie wchodzi w rachubę, to samo zjawisko wpływu ideałów na życie człowieka przecież pozostało. Najchętniej oczywiście utożsamialibyśmy się z postawą przewodnika i nauczyciela. Jednak nie zdajemy sobie przy tym sprawy, że cały czas dalej uczymy się poznawać i rozumieć świat. Podobnie było z Demianem, który będąc wzorem dla Sinclaira, sam potrzebował wskazówek od swojej matki. Nie można więc jednoznacznie sprecyzować, którą ze stron się jest. A może właśnie o to chodzi?