WIELKOPOLSKA
- charakterystyka ogolna:
polozenie: dorzecze Warty
granica od płn - Pomorze Zachodnie i Srodkowe (rozdziela Dolina Noteci i puszcza
Notecka)
Płd - Ślask Dolny i Opolski (wał Trzebnicki)
Zach - dolina Odry, obszar przejściowy - ziemia lubuska
Wsch - wyznaczona historycznie, nie geograficznie
Ziemia Łeczycka, Sieradzka, Kujawy
Nazwa historyczna:
XIII w - Polonia Major
XIV w - Magna Polonia
XV w - Magna Polonia
Granice regionu:
Prace hist, lingwistyczne, geogr, etnograficzne
Granice hist: dawne woj. Kaliskie i poznańskie (wsp woj. wielkopolskie)
Poszerzone: na wsch o okolice Zlina i Kruszwicy nad Notecia
Na zach i płn-zach o okolice Babimostu, Międzyrzecza, Wałcza
Na pld - o tereny Błeszczek
Historia:
XII-XIII w - rozbiecie dzielnicowe:
Podział na wsch: Gniezno, czesc Kujaw i ziemi sieradzkiej
Na zach - z Poznaniem
XIV w - woj. Poznańskie i kaliskie
XVI w - założenie Akademii w Poznaniu
Rozwój piśmiennictwa - I drukarnia w Szamotułach
Leszno - ośrodek reformacji
XVII-XVIII w - osadnictwo olederskie
XVIII w - kleski: zarazy, huragany, wylew Warty
Wojny
Osadnictwo fryderycjańskie
XVIII/XIX - podział miedzy 2 zaborców: Prusy i Rosję, granica na Prosnie
Konsekwencje tego:
Odmienny rozwój spol-gosp, roznice w kulturze ludowej
Księstwo Poznańskie - uwłaszczenie, komasacja gruntów
Unowocześnienie
Malowanie chat, budynków o kon szkieletowej
Wsch Wielkopolska - uwlaszenie 1864 (jest wolność, ale nie ma ziemi)
1 pol XIX w - walka o polskość i początki zainteresowania etnograficznego
I publikacja na temat Wielkopolski (J. Lipiński)
2 pol XIX w - nasilenie germanizacji - sprzeciw
po I wojnie swiatowej
nie wróciły takie miasta jak: Piła, Międzyrzecze, Babimost
po II wojnie granica na Odrze (wraca miedzy innymi ziemia lubuska)
- rozplanowanie wsi - budownictwo
wpływ podziału na zach i wsch
zach (okolice Srody Wlk)
okolnice, ulicówki, wielodrożnice
dachy szczytem do drogi
szerokofrontowe (w XVIII w waskofrontowe)
podcieniowe
tzw chaty wystawne
z drewna, gliny, cegły
kon szkieletowa, murowane
folwarki (dwór, park, czworaki czy ośmioraki - budynki z 4-8 mieszkan, murowane,
dach 2 lub 4 spadowy)
osadnictwo olederskie
dolina Noteci i Warty
Hędówka bagienna i osada luźna, rozproszona (Nowy Tomyśl)
Dom z Moraczewa
Wsch
Brak zwartych wsi
Czynszowanie i zawłaszczanie
Kolonie o charakterze wędrówek
Krótkie ulicówki
Z drewna
Wielkopolskie wiatraki
- grupy etnograficzne (ok. 100 grup regionalnych)
Biskupianie (Gostyń)
Chazacy - osadnicy ślascy (sukiennictwo i młynarstwo)
Mazurzy Wieleńscy - z Mazowsza
Taśtacy (haft tiulowy)
Grupy zachodniowielkopolskie
Pałuczanie - przy Biskupinie i Wenecji
Bambrzy - Poznan - osadnictwo napływowe, niemieckie
- strój - ogolnie:
atlas polskich strojów ludowych wyróznia kilka:
biskupiński, pałudzki, lubuski, szamotulski
2 pol XIX w - powszechna dostępność materiałów, gotowych ubran
pocz XX w - zanik stroju ludowego
charakterystyczne kolory:
czerwien, granat, czarny
kobiece: czepki, kornaty, szerokie haftowane wstazki zawiązywane pod broda
bialy haft wielkopolski: na tiulu, wzory roślinne
- sztuka ludowa:
wyróżniki:
haft
tkactwo - pasiak samodziałowy (zanika, utrzymał się do pocz XX w w stroju
szamotulskim)
zapaska naramienna
instrumenty muzyczne - dudy
skrzynie: jednokolorowe: brazowe, modre
lub z ornamentem roślinnym
brak wycinane i pisanek
- działania regionalne:
ponieważ region jest zróżnicowany pod względem etnograficznym działa tu wiele róznych
towarzystw (T. Ludoznawcze w Poznaniu zał 1910, Wlkp Towarzystwo Kulturalne, Tow
Bambrów Poznańskich), muzeów, skansenów, zespołów, osrodki haftu i koronek
BISKUPIANIE
- biskupinzna - 12 wsi wokół Krobi: Bukownica, Chumietki, Domachowo, Grabinowo, Posadowo, Potarzyca, Rębowo, Mikorzyn, Stara Krobia, Sułkowice, Wysłowo, Żychlewo
od średniowiecza po XVIII w były to tzw łany klucza krobskiego
nalezały do biskupów poznańskich
XVIII w - pod rzadami pruskimi - tzw ekonomia krobska
XIX w - ostoja polskości, walka z germanizacja
Mieszkancy biskupizny wyróżniali się ekonomicznie:
Mieli mniejsze obciążenia feudale
Wieksze gospodarstwa
Znaczny dobytek
Swoista kultura ludowa tego subregionu zachowała się do dzisiaj, jej formy:
Stroj
Muzyka - instrumenty - dudy (potem tez skrzypce)
Tance - wiwat, równy
Zabawy ludowe: Katarzynki, wińca
Popularyzacja:
Jan z Domachowa Bzdęga (pocz XX w )
Od 1974 spotkania śpiewaków-gawędziarzy, poetów ludowych w Krobik
1-3 wszesnia - Wielkopolskie spotkania Budowniczych Dud i Kozłow
Muzeum w Gostyniu
PAŁUKI
Oklice Bydgoszczy
Obszar dawnego powiatu kcyńskiego
Granice od płn: Noteć
Wsch - Noteć oddziela od Kujaw
Płd - Wełna i jeziora: Gąsawskie,
Zach - rzeka Rudka, Tysmienica oddziela od ziemi Poznańskiej
Nazwa od nizin nad skrętem rzeki porosłych trawa
Znane miejscowości: Kcynia, Cerekwica, Wenecja, Żnin, Biskupin
Kultura ludowa
Wpływy wielkopolskie
Wpływy kujawskie (minimalne)
Wpływy Mazowsza (pasiak)
Imprezy: Jesień na Pałukach
BAMBRZY
XVIII w - osadnicy z płd Frankonii, glw z Bambergu
1719-1753 wsie założone:
Luboń, Dębiec, Jeżyce, Winiary
Rataje, Wilda, Jeżyce, Górczyn
Ok. 500 osób - rolnicy, katolicy
Polonizacja: pocz XIX w - kościół, szkoła, małżeństwa mieszane
1900-1924 wsie bamberskie wlaczone do Poznania
Towarzystwo Bambrów Poznańskich
1.08 - przy studni z Bamberską - święto bamberskie upamiętniające
podpisanie I kontraktu osadników z miastem
odznaka `zlotej Bamberki'
przyznana w 2000 E. Miekarek
stroj kobiecy:
spódnica watówka
spódnik - pod spodnica wierzchnia
spodnica wierzchnia