Podmiot przestępstwa.

Wg prawa polskiego podmiotem przestępstwa może być tylko sprawca czynu, czyli człowiek jako osoba fizyczna. Niemniej jednak nie każdy człowiek posiada zdolność do tego, by wystąpić w charakterze podmiotu przestępstwa. Podmiotową zdolność do wystąpienia w tym charakterze posiada człowiek, który spełnia warunek wieku i warunek poczytalności. Sprawcą czynu może być tylko człowiek sterujący swoim zachowaniem, a zatem osoba niepoczytalna nie może być podmiotem przestępstwa. Osoba niepoczytalna może być podmiotem tylko czynu zabronionego.

Pierwszy warunek: wiek. W polskim prawie karnym podmiotem przestępstwa może być osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat. - Regułę tę wskazuje art. 10 § 1 KP. Od tej reguły istnieja dwa wyjątki: Wyjątek 1: odpowiedzialność karną może również ponieść osoba fizyczna, w świetle polskiego ustawodawstwa jest to nieletni, który ukończył 15 lat i który dopuścił się przestępstwa wymienionego w
art. 10 § 2. Te czyny są enumeratywnie wymienione przez ustawodawcę. Do tych czynów zaliczamy: zamach na prezydenta (art. 134), - zabójstwo umyślne zwykłe (art. 148 § 1), -umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu typu podstawowego i typu kwalifikowanego, - umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego (art. 163 § 1,3 ), -porwanie samolotu lub statku typu podstawowego i typu kwalifikowanego (art. 166), -umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji typu podstawowego i typu kwalifikowanego (art. 173), -zgwałcenie typu kwalifikowanego (art.197), -ujęcie zakładników typu podstawowego lub kwalifikowanego, rozbój (art. 280). - wymienić trzy - może być. Nieletni za te czyny może odpowiadać karnie, tak jak dorosły.

Odpowiedzialność karna nieletniego przed sądem karnym zależy od pełnienia pewnych warunków, tj.:
Właściwości sprawy, Okoliczności sprawy Bierze się pod uwagę, czy osoba, która ukończyła 15 lat wcześniej dopuściła się innych czynów, za które sąd rodzinny podjął środki wychowawcze lub środki poprawcze.

Wyjątek 2: polega na potraktowaniu dorosłego sprawcy w wieku od 17 lat do lat 18 tak jak nieletniego - art. 10 § 4. Zgodnie z tym przepisem odnosi się to tylko do sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze, środki poprawcze, jeżeli przemawiają za tym: -okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, właściwości oraz warunki osobiste sprawcy. Wynika z tego, że w stosunku do nieletnich w zasadzie nie stosujemy kary,

Pojęcie nieletni.

Na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich nieletni występuje w 3 znaczeniach:
-Ustawa nazywa nieletnim osoby do lat 18, w stosunku do których stosujemy środki wychowawcze w związku z ich demoralizacją
-Nieletnimi zgodnie z ustawą są osoby między 13 a 17 rokiem życia, wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstwa lub wykroczenia
-Ustawa nieletnimi określa osoby, wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub wobec których wykonuje się orzeczone środki poprawcze. Te osoby określane są przez ustawę jako nieletni do czasu ukończenia przez nich 21 lat. Środkiem wychowawczym jest np. upomnienie; dozór kuratora.
Środkiem leczniczo wychowawczym jest umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie.
Środkiem poprawczym jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.

Pojęcie młodocianego - posługuje się tym pojęciem KK

Sprawca młodociany to taki sprawca zgodnie z KK, który nie ukończył 21 lat w chwili popełnienia czynu zabronionego i nie ukończył 24 lat w chwili orzekania przez sąd I instancji.

Strona podmiotowa przestępstwa.

Strona podmiotowa przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, /której elementami jest zachowanie się człowieka/ czyli uzewnętrznieniu zachowania się sprawcy i które wyraża stosunek psychiczny sprawcy do czynu zabronionego. Strona podmiotowa stanowi najważniejszą przesłankę winy. Bez zaistnienia wymaganej w przepisie prawnym strony podmiotowej nie możemy sprawcy postawić zarzutu, a zatem nie jest możliwa jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy. Obowiązujący kodeks formułuje zasadę winy w art.1 § 3 i w związku z tym przepisem istnieje reguła, że nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Podział przestępstw na zbrodnie i występki: zgodnie z art. 8 zbrodnię można popełnić tylko z winy umyślnej, natomiast występek może być popełniony także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Poniżej tej nieumyślności nie ma odpowiedzialności karnej.

Niezbędnym elementem strony podmiotowej jest wina. Wina umyślna, jeżeli przestępstwo zostało popełnione zgodnie z wolą/zamiarem. Zatem synonimem umyślności/ winy umyślnej jest zamiar.

Art.9 § 1 rozróżnia dwie postaci zamiaru:- zamiar bezpośredni (chce popełnić przestępstwo)- zamiar ewentualny (godzi się na popełnienie przestępstwa)

Zamiar bezpośredni zachodzi, gdy sprawca chce czynu zabronionego. tzn. ma wolę popełnienia czynu zabronionego. Sprawca również ma świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego, czyli uświadamia sobie, że swoim zachowaniem wyczerpuje wszystkie elementy strony przedmiotowej. Zamiar bezpośredni w porównaniu do zamiaru ewentualnego występuje niekiedy pod postacią zamiaru bezpośredniego zabarwionego celem działania. Są to przestępstwa kierunkowe charakteryzujące się tym, że w opisie czynu zabronionego następuje wskazanie celu, do którego sprawca dąży poprzez swoje działanie, np. sprawca w porozumieniu z innymi osobami podejmuje działalność zmierzającą bezpośrednio do urzeczywistnienia celu pozbawienia niepodległości - art.127

Szczególnym faktycznym stanem zamiaru bezpośredniego jest zamiar przemyślany i zamiar nagły.

Zamiar przemyślany oznacza wystąpienie elementu planowania, nastawienia sprawcy co do sposobu popełnienia czynu zabronionego. Inaczej zamiar przemyślany to działanie z premedytacją charakteryzujące się bezwzględnością w dążeniu do realizacji podjętej decyzji przez sprawcę. Zamiar przemyślany zazwyczaj przemawia za surowszą karą w stosunku do sprawcy.

Zamiar nagły popełnienia przestępstwa - jest to działanie sprawcy powstałe pod wpływem konkretnego bodźca zaistniałego w konkretnym czasie. Zazwyczaj zamiar nagły powstaje pod wpływem impulsu, np. zdrada małżeńska.

II typ umyślności: Zamiar ewentualny zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi.

Przy zamiarze bezpośrednim sprawca chciał popełnić czyn zabroniony, natomiast zamiar ewentualny różni się od zamiaru bezpośredniego wolą sprawcy. Wola sprawcy przejawia się w możliwości realizacji czynu zabronionego, sprawca godzi się na to. Wola sprawcy jest wolą fakultatywną. Zamiar ewentualny towarzyszy nastawieniu sprawcy na realizację czegoś zabronionego lub nie.

Zamiar niby ewentualny- polega na tym, że sprawca chce pewnego stanu rzeczy nie mając pewności co do poszczególnych elementów składających się na zdarzenie przestępne. Np. przestępstwa określone w art. 200 i 202 § 2 i § 4.

Art. 200. § 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art. 200 § 2. Kto małoletniemu poniżej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 202 § 4. Kto utrwala treści pornograficzne z udziałem małoletniego poniżej lat 15, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

II postać winy Wina nieumyślna (nieumyślność).

Nieumyślność występuje w dwóch postaciach: Nieumyślności świadomej Nieumyślności nieświadomej Nieumyślność została uwypuklona poprzez jeszcze jeden element, mianowicie niezachowanie reguł ostrożności. Kodeks w art. 9 § 2 wyróżnia te dwie postaci nieumyślności: nieumyślność świadomą i nieświadomą.

Nieumyślność świadoma zachodzi wtedy, gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach mimo, że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał. Cechą charakterystyczną nieumyślności świadomej jest zatem świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego. Sprawca świadomie podejmuje określone działanie, świadomie się zachowuje, jednocześnie mógł przewidzieć, że to zachowanie może stanowić realizację czynu zabronionego.
W takim wypadku wina sprawcy będzie opierała się na dwóch podstawach:

-świadomość sprawcy

-niezachowanie reguł ostrożności wymaganych w konkretnej sytuacji

Nieumyślność świadoma jest podobna w swojej postaci do zamiaru ewentualnego. Brak woli odróżnia nieumyślność świadomą od zamiaru ewentualnego.

Przy nieumyślności świadomej niezachowanie reguł ostrożności, niedołożenie przez sprawcę staranności wymaganej w danych warunkach stanowi podstawę do sformułowania wobec sprawcy zarzutów, pomimo, że sprawca posiadał świadomość w tym zakresie, ale jednak przypuszczał, że czynu uniknie, np. kierowca samochodu pokonuje tą samą trasę codziennie do pracy, więc zna tę trasę, jeździ już „automatycznie”, nagle potrąca kogoś. Jest to nieumyślność świadoma. Sprawca nie zachował wymaganej ostrożności.

II postać to Nieumyślność nieświadoma - zachodzi wówczas, gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że mógł go przewidzieć. Cechą charakterystyczną nieumyślności nieświadomej jest nieświadomość zaistnienia czynu zabronionego. Ale ta nieświadomość nie usprawiedliwia sprawcy, ponieważ sprawca w tych danych okolicznościach miał obowiązek dołożenia staranności podczas wykonywania danych czynności.

Nieumyślność nieświadoma może mieć charakter powinności lub możliwości.

Powinność - jest to wspólna cecha dla pewnej kategorii osób, które funkcjonują w określonej grupie zawodowej lub znajdują się w takiej samej sytuacji faktycznej.

Możliwość - oceniana jest indywidualnie z punktu widzenia konkretnego człowieka. Inaczej mówiąc jest to odpowiedzialność konkretnego człowieka, jego możliwości intelektualnych, stopnia rozwoju, wiedzy, doświadczenia życiowego. Stąd też możliwość zachowania reguł ostrożności człowieka rozpatrujemy z tego punktu widzenia.

Wina kombinowana - odnosi się do przestępstw kwalifikowanych przez następstwo. tzn. zachowanie sprawcy objęte jest umyślnością, natomiast następstwa tego zachowania objęte są nieumyślnością. Np. bójka i pobicie: bójka jest działaniem umyślnym, ale skutkiem tego może być pobicie kogoś (nieumyślne).

Obowiązujący kodeks wprowadził grupę przestępstw kwalifikowanych przez następstwo, przy których występuje kumulacja (połączenie) nieumyślności z nieumyślnością. tzn. następstwem jest czyn popełniony z winy nieumyślnej. Np. katastrofa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym- art. 173 § 4;

Motywacja sprawcy przestępstwa - obejmuje przeżycia psychiczne sprawcy wpływające na popełnienie przestępstwa. Są to zarówno przeżycia intelektualne jak i przeżycia racjonalne, np. uzyskanie określonych pożytków. Rozpoznanie motywacji sprawcy świadczy o jego osobie, jego osobowości i te elementy podlegają ocenie organu procesowego. Poza tym mogą wystąpić motywy działania sprawcy, które umniejszają ujemne znaczenie popełnionego przez niego czynu, np. warunki osobiste, rodzinne sprawcy.

Motywacja działania sprawcy ma istotne znaczenie:
- przy ocenie stopnia winy sprawcy.
- przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu.
- przy orzekaniu pozbawienia praw publicznych
- przy wymiarze kary art.53 § 2

FORMY ZJAWISKOWE I FORMY STADIALNE

Formą zjawiskową określamy technikę popełnienia czynu zabronionego.

Do form zjawiskowych zaliczamy:

-Sprawstwo zwykłe /tzw. jednosprawstwo popełnione przez sprawcę osobiście ale oprócz tego kodeks wprowadza jeszcze dwie odmiany sprawstwa: sprawstwo kierownicze i sprawstwo na polecenie/

-Współsprawstwo -Pomocnictwo -Podżeganie

Sprawstwo określa jeden artykuł ł /18/

Sprawcą zgodnie z art. 18 § 1 jest ten kto wykonuje czyn zabroniony. A zatem ta osoba, która działa osobiście i samodzielnie realizuje znamiona czynu zabronionego. Art. 18 § 1wskazuje również na drugą formę zjawiskową czyli współsprawstwo.

Współsprawstwo - odpowiada za sprawstwo ten, kto wspólnie i w porozumieniu z inną osobą wykonuje czyn zabroniony.

Jeśli chodzi o współsprawstwo występują dwa elementy:
- element podmiotowy - porozumienie
- element przedmiotowy - wspólne działanie z inną osobą.

I element: Porozumienie może nastąpić albo w formie wyraźnej albo w formie dorozumianej. O współsprawstwie nie możemy mówić, jeżeli mamy do czynienia z działalnością dwóch sprawców, którzy realizują czyn zabroniony w tym samym miejscu i w tym samym czasie, ale nie zawarli porozumienia, np. jeden kradnie w jednym butiku, drugi w drugim butiku. Działają równolegle ale na swój własny interes, bez elementu porozumienia.

II element - przedmiotowy: Wykonanie czynu zabronionego może nastąpić w formie jednolitej, jak również niejednolitej, np. dwóch sprawców dokonuje zabójstwa poprzez uderzenie ofiary nożem /jeden i drugi zadaje cios nożem/. Niejednolicie np. przestępstwo rozboju: jeden na osobę /grozi jej/, drugi ją okrada.

Współsprawstwo może również polegać na podziale ról ze względu na realizację zdarzenia przestępnego, np. włamanie.

Odpowiedzialność karna współsprawców - zawsze ponoszą oni odpowiedzialność za całe wspólnie i w porozumieniu popełnione przestępstwo, np. gdy 3 sprawców wyłudza kredyt w kwocie 100 tys. zł., muszą wszyscy zwrócić po 100 tys.

Współsprawstwo sukcesywne - polega na tym, że sprawca dołącza do realizacji czynu zabronionego na pewnym jego etapie. Dołączenie sprawcy do realizacji czynu należy traktować jako współsprawstwo dopiero od momentu jego przyłączenia się do czynności przestępnych współsprawców, np. dotyczy to najczęściej przestępstw gospodarczych.

---