POPYT- D- to odwrotna zależność ilościowo cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra konsumenci są w stanie i są skłonni nabyć przy różnych poziomach ceny- P, w określonym przedziale czasu, ceteris paribus. Popyt ma nachylenie ujemne. Stroną popytową są konsumenci.
WIELKOŚĆ POPYTU - jest to ilość dobra X nabywana przy danej cenie(punkt na krzywej popytu).
PRAWO POPYTU-wzrost ceny dobra powoduje spadek wielkości popytu, zaś spadek ceny powoduje wzrost popytu.
KRZYWA POPYTU-graficznym wyrazem działania prawa popytu jest przesunięcie wzdłuż krzywej popytu w górę lub w dół.
CZYNNIKI POZACENOWE POPYTU I KRZYWA POPYTU-zamiany czynników pozacenowych powodują, że przy każdej możliwej cenie dobra/usługi następuje zmiana popytu. Graficznym wyrazem oddziaływania czynników pozacenowych jest przesunięcie całej krzywej popytu w prawo lub w lewo.
DETERMINANTY POPYTU: wielkość dochodu, moda, warunki atmosferyczne, gusty, przewidywania ceny w przyszłości, liczba konsumentów (ludności), cena innych produktów - substytutów i dóbr komplementarnych, jakość produktu, użyteczność, snobizm, konkurencyjność, reklama, preferencje, postęp cywilizacyjny.
DOBRA SUBSTYTUCYJNE - zamienniki, czyli takie, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę.
DOBRA KOMPLEMENTARNE - uzupełniające się ich cena wpływa na popyt, czyli takie dobra, które muszą być kupowane razem z innymi i używane łącznie, ponieważ konsumowane osobno są właściwie bezużyteczne.
ZMIANA POPYTU/PODAŻY ilustrowana jest przesunięciem krzywej D/S.
ZMAINA WIELKOŚCI POPYTU/PODAŻY ilustrowana jest przesunięciem po krzywej D/S.
PODAŻ - S- to prosta zależność ilościowo-cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra producenci są skłonni i są w stanie dostarczyć na rynek przy różnych poziomach ceny -P, w określonym przedziale czasu, ceteris paribus. Stroną podażową są producenci.
WIELKOŚĆ PODAŻY to ilość dobra wytwarzana przy danej cenie przez producentów (punkt na krzywej S)
PRAWO PODAŻY- wzrost ceny dobra powoduje wzrost wielkości podaży, zaś spadek ceny powoduje spadek wielkości podaży.
KRZYWA PODAŻY- graficznym wyrazem działania prawa podaży jest przesunięcie wzdłuż krzywej podaży w górę lub w dół.
CZYNNIKI POZACENOWE I KRZYWA PODAŻY - zmiany czynników pozacenowych powodują, że przy każdej możliwej cenie dobra/usługi następuje zmiana podaży. Graficznym wyrazem działania czynników pozacenowych jest przesunięcie całej krzywej podaży w prawo lub w lewo.
DETERMINANTY PODAŻY: ceny czynników produkcji, dostępność czynników produkcji i zasobów naturalnych, ceny innych produktów, liczba przedsiębiorstw w gałęzi, przewidywanie cen przez producentów, poziom technologii, podatki, subwencje.
CENA MINIMALNA - w celu ochrony producenta, wyższa od ceny równowagi to podaż jest większa. Ustalana przez większość państw na produkty rolne w celu ochrony producenta.
CENA MAKSYMALNA - w celu ochrony konsumenta, niższa od ceny równowagi to popyt jest większy. RÓWNOWAGA RYNKOWA-CENA I ILOŚĆ RÓWNOWAGI: Równowaga rynkowa następuje gdy wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży. Jednak rynek nie zawsze osiąga równowagę.
-przy zbyt niskiej cenie wielkość zapotrzebowania przewyższa ilość oferowaną, przy zbyt wysokiej cenie ilość oferowana przewyższa wielkość zapotrzebowania.
-równowaga rynkowa zmienia się za każdym razem, gdy wpłynie na nią zmiana ceny lub któryś z czynników pozacenowych oddziałujących na popyt i podaż, które powodują przesunięcia się krzywych popytu i podaży w prawo lub w lewo.
-cena równowagi Pe i Ilość równowagi Qe występują w punkcie przecięcia się krzywych popytu i podaży E
NADWYŻKA RYNKOWA-sytuacja gdy wielkość podaży S > wielkość popytu D
NIEOBÓR RYNKOWY-sytuacja gdy wielkość popytu D > wielkości podaży S
ELASTYCZNOŚC CENOWA POPYTU -Edp- Pokazuje jak zmieni się wielkość zapotrzebowania na dane dobro pod wpływem zmiany jego ceny. Jest to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu na dane dobro do procentowej zmiany jego ceny. Najczęściej przyjmuje znak ujemny, bo jak cena rośnie popyt spada i odwrotnie, wyjątkiem są produkty Velbena i Giffena, bo przyjmuje wartość dodatnią, cena rośnie, popyt rośnie. Elastyczność pokazuje jak b. możemy manipulować ceną jeżeli jesteśmy przedsiębiorcą.
Charakter popytu
I Edp I > 1-popyt elastyczny
0< I Edp I < 1 - popyt nieelastyczny
I Edp I = 1 - popyt jednostkowy, neutralny
I Edp I = & - popyt doskonale elastyczny
I Emp I - popyt sztywny, doskonale nieelastyczny
ELASTYCZNOŚC DOCHODOWA POPYTU - Edi - Pokazuje jak zmieni się wielkość popytu pod wpływem zmiany dochodów konsumenta. Jest to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu na dane dobro, do procentowej zmiany dochodu konsumenta. Najczęściej ma znak dodatni, bo dochód rośnie to popyt rośnie i odwrotnie. Wyjątkiem są produkty podrzędna i niższego rzędu, wówczas znak ujemny, bo jak dochód rośnie to popyt maleje i odwrotnie.
Znaczenie dobra dla konsumenta
0 < Edi < 1 - dobro podstawowe
Edi > 1 - dobro luksusowe
Edi < 0 - dobro podrzędne
ELASTYCZNOŚĆ MIESZANA ( KRZYŻOWA) POPYTU - Edc - Pokazuje jak zmieni się popyt na dane dobro X pod wpływem zmiany ceny innego dobra Y. Jest to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu na dane dobro X, do procentowej zmiany ceny innego dobra Y. Ukazuje jak wpływają na nasz produkt inne produkty.
Zależność dóbr X i Y
Edc < 0 - dobra komplementarne - wartości ujemne
Edc = 0 - dobra niezależne
Edc > 0 dobra substytucyjne - wartości dodatnie
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY - Esp - Pokazuje jak zmienia się wielkość podaży oferowanej przez przedsiębiorstwo pod wpływem zmiany ceny danego produktu. Jest to stosunek procentowej zmiany wielkości podaży na dane dobro do procentowej zmiany jego ceny. Zawsze przyjmuje wartości dodatnie, bo cena rośnie to podaż rośnie i odwrotnie.
Charakter podaży
Esp > 1 - podaż elastyczna
0 < Esp < 1 - podaż nieelastyczna
Esp = 1 - podaż jednostkowa, neutralna
Esp = & - podaż doskonale elastyczna
Esp = 0 - podaż sztywna, doskonale nieelastyczna
UŻYTECZNOŚĆ - satysfakcja, zadowolenia z używanego produktu.
UŻYTECZNOŚĆ CAŁKOWITA - TU - całkowite zadowolenie z tytułu używania, konsumpcji wszystkich jednostek danego produktu. Rośnie wraz ze wzrostem konsumpcji aż do pełnego zaspokojenie potrzeby (im więcej konsument nabywa dóbr, tym więcej potrzeb zaspokaja za ich pomocą)
UŻYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA - MU - pokazuje przyrost użyteczności całkowitej/ ycia dodatkowej jednostki produktu. MU = ^TU / ^X
KRZYWA OBOJĘTNOŚCI - kombinacja konsumpcji dwóch produktów obojętnych dla konsumenta, które dają konsumentowi taką samą użyteczność/ zadowolenie. Dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia TU.
WŁASNOŚCI KRZYWEJ OBOJĘTNOŚCI - nachylenie ujemne, wypukła do początku ukł. współ., nigdy się nie przecinają, jest ich nieskończenie wiele na ukł. współ., oddalając się w prawo od ukł. współ., wyznaczają koszyki dóbr preferowanych przez konsumenta.
MARGINALNA STOPA SUBSTYTUCJI - Pokazuje ile jesteśmy w stanie poświęcić jednego produktu, żeby otrzymać dodatkową jednostkę innego produktu. Mówi, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra X konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra Y, aby utrzymać ten sam poziom użyteczność. MSS jest to miernik substytucji jednego dobra przez drugie.
I PRAWO GOSSENA - prawo malejącej użyteczności krańcowej - mówi, że w miarę konsumpcji danego dobra jego użyteczność krańcowa spada.
LINIA BUDŻETOWA (ograniczenie budżetowe)- to kombinacja dwóch produktów, na które możemy sobie pozwolić przy danym dochodzie jaki posiadamy i przy danych cenach tych produktów. Jeżeli zmieniają się ceny zmienia się kąt nachylenia l.b., jeżeli zmienia się dochód l.b. przesuwa się równolegle w górę lub w dół
OPTIMUM KONSUMENTA - punkt styczności linii budżetowej i krzywej obojętności znajdującej się najdalej od początku ukł. współrzędnych. O.K. to maksymalna użyteczność/zadowolenie konsumenta przy uwzględnieniu ograniczenia budżetowego.
KONSUMENT I PRODUCENT DĄŻY DO: W gospodarce rynkowej zachowaniami producentów i konsumentów rządzi ten sam motyw: dążenie do maksymalizacji korzyści materialnych:
w przypadku producentów jest to zysk
w przypadku konsumentów jest to użyteczność
KOSZTY - wszelkie nakłady, które ponosi przedsiębiorstwo.
KOSZTY W DŁUGIM OKRESIE- ZMIENNE-powyżej 12 mcy: raty kredytów, opłaty, dzierżawy.
KOSZTY W KRÓTKIM OKRESIE - STAŁE : są niezależne od wielkości produkcji, są pownoszone nawet jeżeli produkcja wynosi 0,np.:
ZMIENNE: są w całości zależne od wielkości produkcji, rosną razem z produkcją choć w różnym tempie,np.:
KOSZTY KRAŃCOWE- o ile zwiększy się koszt całkowity jeżeli zwiększymy produkcję o jedną jednostkę.
KOSZT CAŁKOWITY-koszt stały +koszt zmienny (KS na jednostkę produkcji)
KSP = KS/Q wielkość produkcji
KZP= KZ/Q wielkość produkcji
KCP = KC/Q wielkość produkcji
WŁAŚCIWOŚCI KOSZTÓW
funkcja kosztów krańcowych przecina KZP i KCP w punktach minimum tych ostatnich
jeżeli koszty krańcowe są > od KZP i KCP to wówczas te dwie ostatnie funkcje kosztów KZP i KCP będą rosnące i odwrotnie
KOSZTY STAŁE CAŁKOWITE - nie zmieniają się jak zmienia się produkcja
KOSZTY STAŁE PRZECIĘTNE - zmieniają się jak zmienia się produkcja, nigdy nie przetną osi X
CZYNNIKI WYTWÓRCZE PRODUKCJI - to zasoby zużywane w procesie produkcji
FUNKCJA PRODUKCJI - TP = f(L)ceteris paribus, TP- wielkość produkcji, L- (praca) jedyny zmienny czynnik produkcji
W długim okresie TP= f (L,K) ceteris paribus, TP -wlk. produkcji, L-Praca K- kapitał - zmienne czynniki prod.
PRODUKT CAŁKOWITY - TP - wielkość produkcji, którą może wytworzyć producent w oparciu o różne ilości zatrudnionego zmiennego czynnika produkcji przy danej ilości czynników stałych
PRODUKT KRAŃCOWY - MP - zmiana w produkcie całkowitym wywołana zmianą zatrudnienia czynnik a zmiennego (pracy) o jednostkę MPL=^TPL/ ^L
PRODUKT PRZECIĘTNY - AP - ilość produkcji przypadająca na jedną zatrudnioną jednostkę czynnika zmiennego (pracy) APL=TPL/L
IZOKWANTA - (krzywa jednakowego produktu), to zbiór kombinacji czynników wytwórczych pozwalających wytworzyć taką samą wielkość produkcji.
IZOKOSZTA - (linia jednakowego kosztu)- przedstawia kombinacje czynników wytwórczych, które można nabyć przy danym poziomie kosztu i określonych cenach tych czynników. Izokoszta to krzywa pokazująca na całej długości taki sam koszt całkowity.
Równanie izokoszty : IC= PLK+PKK, IC- koszt całkowity, L i K - wielkość zaangażowania pracy i kapitału w procesie produkcji, PL i PK - cena pracy i kapitału
KRAŃCOWA STOPA TECHNICZNEJ SUBSTYTUCJI CZYNNIKÓW PRODUKCJI MRTS - określa ilość jednostek czynnika produkcji L, niezbędną do zastąpienia jednostki czynnika produkcji K, tak aby poziom produkcji nie uległ zmianie. MRTSLK=^L/^K= - MPK/MPL, MRSTlk- krańcowa stopa techn. Substytucji czynnika A czynnikiem B, ^L-ilość jednostek czynnika L zastąpionych czynnikiem K, ^K - przyrost zatrudnienia czynnika K
KOSZT EKONOMICZNY = koszt jawny (bezpośrednie wydatki na zakup czynników wytwórczych, amortyzacja) + koszt ukryty (utracone korzyści z alternatywnego zastosowania posiadanych czynników wytwórczych)
ZYSK EKONOMICZNY - IIe - nadwyżka przychodu ze sprzedaży nad kosztem ekonomicznym
ZYSK NORMALNY - występuje, jeżeli przychód przedsiębiorstwa zrówna się z kosztem ekonomicznym
ZYSK KSIĘGOWY - jest dodatnią różnicą między przychodem przedsiębiorstwa a kosztem jawnym
STRATA EKONOMICZNA - Le - nadwyżka kosztu ekonomicznego nad przychodem przedsiębiorstwa
STRATA KSIĘGOWA - występuje, jeżeli koszt jawny przewyższa przychód przedsiębiorstwa
CECHY KONKURENCJI DOSKONAŁEJ
- na rynku jest b. wielu producentów i konsumentów, którzy w wyniku zachodzących transakcji ustalają cenę i wielkość sprzedaży danego dobra. Pojedynczy producent nie ma wpływu na cenę produkowanego dobra(jest cenobiorcą ), towar sprzedaje po cenie Po, która ukształtowała się na rynku
-producenci konkurują między sobą przez obniżanie kosztów produkcji
-wytwarzane dobra są homogeniczne, jednorodne
- na rynku występuje doskonały przepływ inf.
-optymalizacja wyniku ekonom. zachodzi dla produkcji, gdzie MR=MC (warunek równowagi)
PRZYCHÓD KRAŃCOWY ZE SPRZEDAŻY - MR - to przychód uzyskany przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży dodatkowej jednostki dobra. Pokazuje o ile wzrośnie przychód całkowity, jeżeli producent sprzeda dodatkową jednostkę dobra MR= ^TR / ^X
PRZYCHÓD PRZCIĘTNY ZE SPRZEDAŻY - AR - to wielkość przychodu ze sprzedaży przypadająca na jednostkę sprzedanego dobra
AR= TR / X =P
DOLNY PRÓG RENTOWNOŚCI -BEP - odpowiada takiej wielkości lub wartości produkcji, przy której wynik ekonomiczny jest równy zero (TR=TC) - w ujęciu ilościowym BEP = TFC / P - AVC, w ujęciu wartościowym BEP = TFC/ P - AVC x P
MONOMPOL CZYSTY - przeciwieństwo konkurencji doskonałej
- na rynku jeden producent danego dobra
- dobro nie posiada bliskich substytutów
- monopolista jest cenodawcą - kształtuje cenę wyrobu, która będzie obowiązywała na rynku
-występują bariery wejścia na rynek dla potencjalnych konkurentów
- celem jest maksymalizacja zysku
ZYSK EKONOMICZNY W MONOPOLU IIe = TR - TC lub IIe = (P-ATC)xX
RÓŻNICOWANIE CEN I STOPNIA (różnicowanie doskonałe), polega na sprzedawaniu każdej jednostki produktu po cenie, którą jest skłonny zapłacić konsument (monopolista zna preferencje i możliwości finansowe odbiorcy) Zmienia się wówczas położenie punktu równowagi, ponieważ zachodzi zależność P=MR<AR i krzywa kosztu krańcowego przecina krzywą przychodu krańcowego przy większej produkcji/sprzedaży.
RÓŻNICOWANIE CEN II STOPNIA (różnicowanie ilościowe), polega na sprzedawaniu różnych ilości dobra po różnych cenach. Monopolista nie zna ani preferencji, ani możliwości finansowych swoich klientów i pozwala, aby nabywcy sami wybierali warunki, na jakich dokonują zakupu (ilości doba i zależna od niej cena) W tym przypadku, podobnie jak przy różnicowaniu I stopnia producent także zwiększy wielkość produkcji/sprzedaży.
RÓZNICOWANIE CEN III STOPNIA (segmentacja rynku), polega na wydzieleniu rynków z punktu widzenia różnej elastyczności cenowej nabywców. Na danym rynku konsument płaci taką samą cenę niezależnie od kupowanej ilości dobra, ale poszczególne segmenty różnią się cenami. Na rynku o mniejszej elastyczności cenowej popytu cena jest wyższa, a na rynku o niższej elastyczności cenowej popytu - niższa. W tym przypadku producent nie zwiększa wielkości produkcji/ sprzedaży.
KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA-opisuje strukturę pośrednią między monopolem a rynkiem konkurencji doskonałej
- występuje duża liczba przedsiębiorstw wytwarzających dane dobro
- producenci są cenodawcami, ich siła cenotwórcza wynika ze zróżnicowania produktu
- produkty oferowane przez producentów mogą różnić się (jakością, wyglądem, opakowaniem, smakiem, stopniem promocji)
- istnieją bariery wejścia na rynek, ale istnieją możliwości ich pokonania
- celem jest maksymalizacja zysku
OLIGOPOL
- niewielka liczba producentów, posiadających znaczny udział w rynku
- wśród producentów nie ma aminowości ani dowolności w podejmowaniu decyzji
- produkt oferowany przez oligopolistów może być homogeniczny jak i zróżnicowany
- producenci w większym lub mniejszym stopniu kształtują ceny produktów
- rozpoczęcie działalności produkcyjnej wiąże się z pokonaniem barier rynkowych
- celem jest maksymalizacja zysku
OLIGOPOL USTABILILZOWANY- producenci działają niezależnie (model złamanej krzywej popytu)
KARTEL - oligopole, w których producenci zmawiają się co do wspólnej polityki cenowo-ilościowej w celu maksymalizacji wspólnego zysku
LIDER CENOWY - oligopole, w których producenci uznają przywództwo producenta dominującego pod względem kosztów lub udziału w rynku.