Usprawnianie mowy dzieci z porażeniem mózgowym

1. Zmniejszanie wrażliwości stref jamy ustnej i jej śluzówek, przyzwyczajanie do bodźców dotykowych przez masaż - czoła, policzków, krtani, brody, warg, dziąseł, podniebienia, języka( głaskania, ugniatanie, oklepywanie, rozcieranie). Wrażliwość śluzówki zmniejsza się działając bodźcami smakowymi, termicznymi( od najsłabszych do najsilniejszych).

2. Nauka ssania - rozpoczyna się w pozycji półleżącej. Młodsze dzieci- butelka ze smoczkiem, starsze- butelka logopedyczna( z rurką). Przed każdym podaniem pokarmu drażni się wargi, koniec języka. Wargi dziecka przytrzymuje się do przodu by obejmowały rurkę( smoczek). Przesuwać po dnie jamy ustnej kciukiem lub na moment zacisnąć nozdrza- wywołanie ssania. Stopniowo zmniejsza się pomoc ( coraz mniejszy otwór smoczka, gęstsze pokarmy). Następnie ssanie w pozycji siedzącej ( starsze dzieci od razu) Ważne jest symetryczne ustawianie głowy. Gdy odruch ssanie przedłuża się należy go hamować ( drażnienie miejsc, w których się wyzwala przy jednoczesnym niedopuszczeniem do ułożenia warg jak do ssania).

3. nauka żucia- wraz z hamowaniem ssania rozpoczyna się nauka żucia- dziecko zaczyna się wówczas w sposób bardziej skoordynowany posługiwać się językiem. Małe ilości pokarmu stałego wkłada się do ust dziecka na powierzchniach żujących zębów trzonowych i prowadzi ruch żucia. Zachęca się do gryzienia między posiłkami ( jabłek, biszkoptów), nie podczas posiłków. Następnie pozwala się by dziecko obgryzało kawałki umieszczało pokarm między szczękami ), żuły, przesuwało na język , połykało. Pokaz- przesadnych ruchów żucia. Potem kładzie się pokarm na powierzchnie żujące zębów trzonowych dziecka i prowadzi się ruchy żuchwą.

4. Połykanie- jego pobudzanie rozpoczyna się od nauki ssania i żucia, ćwiczeń zwiększających wydzielanie śliny i połykanie. Trudności w połykaniu wywołane mogą być: zachłystywaniem, wymiotami(nadwrażliwość śluzówki). Pomocne mogą być masaże.

5. Picie- bardzo ważna jest sprawność warg, kontrola ruchów mięśni ustno- twarzowych i języka. Duże znaczenie ma nauka ssania. 2 etapy: 1. picie przez grubą , krótką rurkę.

2. picie z kubka

W zależności od potrzeby kubek podtrzymuje się dziecku tak, by znajdował się między górną i dolną wargą. Język wciśnięty do jamy ustnej. Kolejny etap picie z kubka z dwoma uchwytami.

6. podawanie pokarmu łyżką- ręka z łyżką na poziomie ust dziecka, głowa dziecka nieco pochylona do przodu. Łyżka sama pobudza do samodzielnego przyjęcia pokarmu. Łyżkę pokarmu umieszcza się na przedniej części języka z naciskiem ku dołowi i tyłowi. Jeśli dziecko nie „ zbiera pokarmu” ślizgamy łyżką po dolnej wardze aby w tym czasie górna zsunęła pokarm. Szybko zamykamy usta i utrzymujemy zamknięte do połknięcia. Należy unikać dotykania górnych zębów podczas zbierania pokarmu. Podczas karmienia dziecko siedzi z głową w osi ciała.

7. Usprawnianie narządu artykulacyjnego- masaż warg i języka, czynności lizania, oblizywania warg, dziąseł, cmokania, przedłużanie samogłosek, mówienie szeptem, śpiewanie. Przy obniżonym napięci mięśniowym- ćwiczymy zwiększone napięcie.

Bezpośrednie uprawnianie funkcji mowy: ćwiczenia

1. oddechowe- pogłębianie oddechu, wydłużanie fazy wydechu, wzmacnianie siły strumienia wydychanego powietrza, wstrzymywanie oddechu i wydychanie na żądanie

( dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie piórek, kulek,)

2. fonacyjne- zwiększenie bądź zmniejszenie napięcia mięśni krtani i gardła. Wykształcenie umiejętności regularnego natężenia głosu, kształcenie miękkiego nastawienia głosu( przeciąganie samogłosek, głosek syczących, nosowych, zabawa w samolocik- nisko - wysoko.

3. Artykulacyjne- poprzedzone ćwiczeniami usprawniającymi narządy artykulacyjne ( w zależności od głosek jakie się ćwiczy).

Wady wymowy u dzieci upośledzonych umysłowo. Usprawnianie procesu komunikacji słownej.

Ogólne zmniejszenie możliwości rozwoju spowodowane bardzo wczesnymi z jednocześnie nieodwracalnymi zmianami w CUN to niedorozwój umysłowy albo oligofrenia.

W populacji dzieci upośledzonych umysłowo występują zaburzenia mowy o zróżnicowanych patomechanizmach, etiologii i symptomatologii.

U osób o umiarkowanym i znacznym upośledzeniu mowę cechuje agramatyzm, ubogie słownictwo, nieprawidłowa wymowa często bełkotliwa i niewyraźna.

Przy głębokim upośledzeniu umysłowym mowa jest zupełnie niewykształcona, brak kontaktu z otoczeniem.

Zaburzenia mowy chrakterystyczne dla tej grupy etiologicznej to :

• oligofazja(bełkot)

• anartia

• dysartia

• alalia-brak mowy

Zaburzenia niespecyficzne to:

• dyslalia

• jąkanie

• mutyzm

Zaburzenia mowy występują w postaci wad. Mogą być pochodzenia centralnego, pozacentralnego, w skutek uszkodzenia dróg nerwowych, z uszkodzeniem narządów biorących udział w procesie mowy z uszkodzeniem słuchu zwłaszcza fonetyczno-fonematycznego, z wadami anatomicznymi- zaburzenia funkcjonalne.

Przyczyny powodujące zaburzenia mowy u dzieci upośledzonych umysłowo to:

• niedorozwój CUN

• urazy mózgu

• wady morfologiczne i dysfunkcje aparatu mownego

• upośledzenie słuchu

• zaburzenia emocjonalne

• zapalenie opon mózgowych

• epilepsje

• nerwice

• Zespół Downa

• Wady rozwojowe

Są pewne anatomiczne uwarunkowania powodujące podobieństwa dzieci z Zespołem Downa.

• Wszystkie mają podobną budowę aparatu oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego, która nie sprzyja prawidłowemu oddychaniu, fonacji i wymowie.

• Krótkie, zgrubiałe struny głosowe(głos niski, ochrypły),

• krótkie przegrody nosowe, częste wady zgryzu, trzeci migdał, podniebienie gotyckie.

• Przerost języka powoduje oddychanie przez usta. Katar może doprowadzić do niedosłuchu.

• Tempo mowy jest spowolnione lub przyśpieszone.

• Wymowa pozostaje niewyraźna, częste są zniekształcenia głosek, elizja, metatezy (przestawienie), skracanie wyrazów, uproszczenia w grupach spółgłoskowych, ubogi słownik czynny, w zadaniach agramatyzmy.

Pierwszym etapem pracy logopedycznej z dziećmi upośledzonymi umysłowo jest dokładne poznanie jego właściwości psychofizycznych, poziomu rozwoju intelektualnego, funkcjonowanie poszczególnych analizatorów, ogólnego stanu zdrowia i warunków domowych.

Diagnoza ma na celu ocenić stan rozwoju mowy dziecka. W związku z tym należy podjąć następujące działania:

1. Przeprowadzić dokładny wywiad( choroby w rodzinie, przebieg ciąży i porodu, rozwój motoryki)

2. Zapoznać się z badaniami lekarskimi

3. Wykonać orientacyjne badania słuchu

4. Przeprowadzić ocenę stanu narządów artykulacyjnych i ich sprawności motorycznej

5. wykonać dokładne badanie mowy dostosowując do jego możliwości

• powtarzanie słów

• rozumienie poleceń

• rozumienie form gramatycznych

• badanie rozumienia stosunków przestrzenno- czasowych

• tempo mowy

• płynność mowy

• czynne i bierne słownictwo

• słuch fonematyczny

Przy stawianiu diagnozy i ustalaniu przyczyny zaburzeń mowy nie można pominąć psychologicznej oceny stanu intelektualnego, emocjonalnego, procesów pamięciowych i myślowych

Terapia

Program postępowania logopedycznego winien uwzględniać kilka zasad:

1. Najwcześniejsze podjęcie stymulacji mowy

2. Nauczanie mowy trzeba wiązać z działaniem, pracą i czynnościami jakie wykonuje dziecko, zastosowanie w zabawie, życiu codziennym poprzez wszystkie zmysły.

Nauczenie słów - bez zrozumienia ich treści prowadzi do werbalizacji.

3. Opanowanie przez dziecko słowa należy utrwalać i wykorzystywać poprzez stwarzanie odpowiednich sytuacji komunikacyjnych.

4. Wszelkie formy aktywności słownej czy też bezsłownej powinny być zauważone i nagrodzone

5. Sprzyjające warunki emocjonalne- poczucie bezpieczeństwa, zrozumienia, zainteresowania.

6. Współpraca z rodziną dziecka

7. Zasada stopniowania trudności- przechodzenia od łatwiejszych do bardziej skomplikowanych treści

8. globalne usprawnianie wszystkich funkcji ze zwróceniem szczególnej uwagi na funkcje deficytowe w rozwoju mowy dziecka.

Terapię zaczynamy od najprostszych ćwiczeń słuchowych:

• różnicowanie dźwięków z próbą ich naśladowania

• próba naśladownictwa

• ćwiczenia rozumienia mowy

• próby budowania łatwych wyrazów

W programie ćwiczeń winny znaleźć się między innymi:

1. Usprawnianie motoryki dużych i małych grup mięśniowych. Szczególną uwagę przywiązywać należy do ćwiczeń manualnych, wyrobienia koordynacji i precyzji ruchów oraz do ćwiczeń narządów ustnych.

• ćwiczenia unoszenia języka do podniebienia, wałka dziąsłowego oraz nauka połykania z językiem uniesionym ku górze.

• Ćwiczenia wzmacniające napięcie warg: picie przez rurkę( udrażnia przewody nosowe), Zbieranie drobnych elementów wargami, dmuchanie baniek mydlanych, cmokanie.

Ćwiczenia czynne narządów artykulacyjnych mogą być uzupełnione przez bierny masaż w obrębie jamy ustnej.

2. Wydłużanie wydechu- wszelkiego rodzaju ćwiczenia oddechowe, ruchowo- oddechowe, śpiewanie, nucenie melodii.

3. Zajęcia logorytmiczne- ruch, słowo, piosenka przy muzyce wyzwalają u dzieci zdolności naśladowcze, spontaniczne reakcje słowne przyczyniają się do usprawnienia koordynacji ruchowej

4. Przy dominujących zaburzeniach rozumienia mowy należy nasilić ćwiczenia usprawniające odbiór i spełnianie przez dziecko poleceń słowno- gestowych oraz prostych słownych. Ćwiczyć trzeba nazywanie przedmiotów, rozpoznawanie osób z najbliższego otoczenia, znajomość nazw części ciała, czynności samoobsługowych i innych. Dla dzieci nieco lepiej rozumiejących mowę wprowadzić można zadania bardziej złożone np., rozumienie i wykonywanie poleceń rozwiniętych, klasyfikację przedmiotową, uogólnianie, rozwijanie orientacji przestrzennej i myślenia przyczynowo- skutkowego.

5. Przy zaburzeniach ekspresji słownej- ćwiczenia rozhamowujące mowę np. zestawy dźwiękonaśladowcze, wspólne nucenie, mruczenie, śpiewanie, powtarzanie.

6. Praca nad rozwojem słownictwa, w początkowej fazie biernego, następnie -czynnego. Przechodzimy stopniowo od poznania najbliższego otoczenia do doświadczeń poza spacery wycieczki. Zwracamy uwagę na strukturę i długość wyrazu, ilość sylab.

7. Przygotowanie dziecka do mówienia- zabiegi uczulająco- dotykowe i masaże narządów artykulacyjnych( dotykanie, uciskanie, masowanie).

• masaż policzków- z kremem na twarzy i szyi, okrężne ruchy od nosa do warg ku skroniom, kciukiem ręki podtrzymujemy brodę tak, aby usta były zamknięte. Drugą ręką podtrzymujemy glowę by nie uciekała na boki. Następnie obszczypywanie i oklepywanie policzków. Przy masarzu najpierw wykonujemy ruchy powolne, potem zwiększamy tępo i ucisk palców. Kończymy zawsze ruchami głaszczącymi. (2-3 razy w ciągu dnia na leżąco przez 2-5 min)

• Masaż przełyku i podbródka - zew. stroną dłoni, prowadząc od dołu ku górze. Dłoń o złączonych palcach układamy na wysokości obręczy barkowej i ruchem gładzącym, ciągłym przesuwamy ją ku górze po krzywiźnie szyi i podbródka (kilkakrotnie w ciągu dnia)

• Masaż warg- złączone wargi masujemy kciukiem i palcem rozkazującym ruchem rozciągającym i ściągającym, obszczypujemy, ściągamy wargi w dzióbek. Używamy również miękkiej szczoteczki do zębów do uwrażliwienia

• Masaż języka- rozpoczynamy od zbadania reakcji na dotyk w okolicy bruzdy środkowej, dzielącej język na dwie części. Dziecko ułożone na lewej ręce pod kątem około 45 stopni. Łapiemy język, obszyczypujemy przez gazik, dotykamy, uciskamy. Masaż grzbietowej strony języka: ruchy koliste od czubka do nasady języka palcem wskazującym, wzdłuż i w poprzek rozgniatanie języka, uciskanie punktowe palcem wskazującym. Oklepywanie języka po obu stronach bruzdy środkowej.

• Masaż podniebienia- zaczynając do przodu aż do podniebienia miękkiego po obu stronach bruzdy nadpodniebiennej, uaktywnia się cały mięsień zwierający gardło (tzw. Pierścień zwierający gardło.) Kciukiem prawej ręki

• Masaż dziąseł- masujemy palcem lub miękką szczoteczką, podniebienie dolne od góry do dołu, a górne- od dołu do góry.

---