Definicja rany

Rana jest to przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych organizmu (skóra, błony śluzowe), na skutek urazu mechanicznego, chemicznego, termicznego.

Rany należą do najczęstszych uszkodzeń urazowych i w większości powstają w następstwie nieszczęśliwych wypadków. Niektóre zranienia wymagają natychmiastowego opatrzenia z uwagi na stan zagrożenia życia. Inne natomiast nie zagrażają życiu, wymagają jedynie doraźnej pomocy. Nieprawidłowe postępowanie oraz błędy i zaniedbania mogą prowadzić do ciężkiego zakażenia, powodować wielkie cierpienie, a niekiedy trwałe kalectwo.

Niebezpieczeństwo rany polega na możliwości wytworzenia zakażenia, utraty krwi i płynów ustrojowych, uszkodzenia leżących w jej zakresie narządów, naczyń, nerwów i kości. Oceniając ranę, zwraca się uwagę na jej umiejscowienie, wielkość, kształt oraz wygląd brzegów i głębokość. Brzegi rany mogą być gładkie, równie ale też nie równe, postrzępione, stłuczone, poszarpane itd. Każdą ranę uważa się za zakażoną. Towarzyszy jej zwykle ból i krwawienie. Brzegi rany mogą być oddalone od siebie. Ból w okolicy rany, jego nasilenie po zranieniu zależą w dużej mierze od rozległości rany, narzędzia, które je wywołało, a także od unerwienia danej okolicy ciała. Narzędzia ostre, działające szybko wywołują mniejszy ból, narzędzia tępe wywołują większy ból co wpływa na ogólny stan poszkodowanego i jest czynnikiem wstrząsorodnym.

Krwawienie w większym lub mniejszym stopniu towarzyszy każdemu zranieniu. Rozmiary krwawienia zależą od rozległości i głębokości rany oraz od liczby, rodzaju i przekroju uszkodzonych naczyń krwionośnych. Silne krwawienie może zagrażać życiu rannego, natomiast każde w połączeniu
z bólem pogłębia wstrząs.

Rozejście się brzegów rany jest spowodowane zawartością włókien elastycznych w skórze. Rozwartość brzegów rany jest zależna od ułożenia rany w stosunku do włókien sprężystych. Równoległe ułożenie sprzyja gojeniu się rany (brzegi nie rozchodzą się). Zakażenie rany może być spowodowane drobnoustrojami, znajdującymi się na skórze poszkodowanego czy przedmiocie raniącym lub przez zetknięcie się rany z otoczeniem. Obok niewidocznych bakterii mogą znajdować się w niej ciała obce w postaci ziemi, części ubrania, obuwia itp.

Dla ratowania najważniejsze jest ustalenie, czy zranienie spowodowało lekkie czy ciężkie uszkodzenie organizmu, jaki jest stan ogólny poszkodowanego, jaka jest potrzebna najpilniejsza pomoc, a także czy rodzaj rany nie kryje w sobie dalszych niebezpieczeństw. Rany dzieli się w zależności od przyczyny zranienia i charakterystycznych cech na kilka rodzajów.

Podział ran:

a) ze względu na charakter otworów zewnętrznych:
- o brzegach regularnych (gładkich): np. rąbana, cięta i kłuta
- o brzegach nieregularnych: np. kąsana, szarpana, miażdżona
- postrzałowa: styczna, ślepa, przelotowa (przestrzałowa)
b) ze względu na lokalizację anatomiczną człowieka, np. w brzuchu, głowie
c) ze względu na ciężkość zranienia:
- lekkie
- średnio ciężkie
- ciężkie
- śmiertelne
d) ze względu na ilość ran:
- pojedyncze
- mnogie
- miksty(mieszane)
e) ze względu na charakterystykę ran:
- otarcie
- płatowe
- cięta
- kłuta
- rąbana
- gładka
- miażdżona
- tłuczona
- zatruta
- szarpana
- kąsana ( może mieć charakter kłutej, szarpanej, miażdżonej)
- postrzałowa

Otarcia powstają przy stycznym działaniu na skórę przedmiotu
o szorstkiej powierzchni. Często w takiej ranie znajdują się drobne ciała obce. Krwawienie bywa niewielkie, lecz rana jest bolesna w następstwie uszkodzenia zakończeń nerwowych. Rana pokrywa się obfitym wysiękiem.

Rany cięte powstają w skutek działania przedmiotów ostrych, tnących (nóż, brzytwa), ma najczęściej przebieg prosty, nie sięga głęboko. Brzegi rany ciętej są gładkie, równe a otaczające tkanki nieuszkodzone. Przy przecięciu tętnic powierzchniowych obficie krwawi. Silne krwawienie towarzyszące ranie wypukuje bakteria, zmniejszając niebezpieczeństwo zakażenia. Głębokość rany bywa różna. Zdarza się, że raniące narzędzie, zatrzyma się dopiero na kości, przecinając wszystkie tkanki miękkie. Po chirurgicznym zaopatrzeniu rana cięta goi się dobrze z pozostawieniem niedużej blizny.

Rany płatowe powstają wtedy, gdy uraz mechaniczny zadziałał stycznie do powierzchni skóry i wskutek tego płat skóry został oderwany lub wisi na jej fragmencie. Częste są rany płatowe palców, powstające na przykład podczas pracy w kuchni.

Rany rąbane powstają wskutek działania ciężkiego narzędzia o ostrej krawędzi, np. tasaka, siekiery, szabli godzącego z dużą siłą - prostopadle lub skośnie do powierzchni ciała. Ma charakter rany ciętej, ale jest od niej większa
i głębsza. Powoduje rozległe uszkodzenia tkanek głębiej położonych. Czasem może dojść do całkowitego odrąbania (amputacji) części a nawet całych kończyn. Dotyczy to zwłaszcza wypadków komunikacyjnych, w wyniku którego ulegają urazom najczęściej kończyny dolne. Natomiast w wypadkach przemysłowych urazy częściej dotyczą kończyn górnych (szczególnie palców).

Rany kłute powstają w wyniku działania z dużą siłą w głąb ostro zakończonych przedmiotów ( bagnet, sztylet, drut, nóż, pręt, widły, gwóźdź). Charakteryzuje się niedużym otworem wkłucia i sięgającym w głąb wąskim kanałem. Szczególnie groźne są rany w okolicy klatki piersiowej (uszkodzenia płuca, otrzewnej, jelit, narządów miąższowych), oraz w obrębie kończyn (przecięcie pni nerwowych, większych naczyń krwionośnych, uszkodzenie stawów). Czasem występuje otwór wykłucia, wtedy kiedy narzędzie przeszyje ciało na wylot. Rana kłuta obficie krwawi na zewnątrz w momencie usuwania narzędzia zadającego ranę. Następnie w skutek zamknięcia wąskiego kanału rany, krwawienie zewnętrzne może ustać, ale krew może nadal wynaczyniać się wewnątrz rany. Krwawienie wewnętrzne oraz obecność ciał obcych w głębi rany sprzyja rozwojowi zakażenia. To z kolei może utrudniać gojenie rany
i doprowadzić po zagojeniu do utworzenia rozległej blizny.

Rany tłuczone powstają w wyniku działania tępego lub narzędzia o tępych krawędziach (np. uderzenie kamieniem, młotkiem, drągiem czy też w wyniku upadku) godzącego z dużą siła prostopadle do powierzchni ciała. Rany takie mają brzegi zgniecione, lub stłuczone z krwawymi podbiegnięciami
i obrzękami. Krwawienie jest skąpe, postrzępione ponieważ naczynia krwionośne uległy zgnieceniu. Stłuczone tkanki łatwo obumierają, co przy równoczesnym zanieczyszczeniu rany stanowi duże zagrożenie zakażeniem.

Rany miażdżone powstają w wyniku silnego urazu tępym narzędziem godzące z dużą siłą prostopadle do powierzchni ciała, przygniecenie, przejechanie, upadek z wysokości na twarde podłoże. Charakteryzuje się bardzo silnym bólem, niewielkim krwawieniem (zmiażdżenie tkanek) oraz częstym rozległym uszkodzeniem okolicznych leżących głębiej tkanek ( złamanie lub zmiażdżenie kości) Rany wypełnione są skrzepłą krwią i chłonką, a także zawierają ciała obce, np. strzępy ubrania, włosy, grudki. Brzegi są nieregularne, mało krwawiące. Otaczające tkanki są zmiażdżone, obrzmiałe, niedokrwione, lub obumarłe. Może nastąpić upośledzenie czynności mięśni, niewydolności narządów które doznały urazu lub wstrząsu.

Rany szarpane czyli darte powstają w konsekwencji rozciągnięcia
i rozerwania tkanek pod wpływem zadziałania stycznych względem powierzchni ciała przedmiotów kanciastych lub zakrzywionych tępych (np. haki, gwoździe, sanki) godzącego skośnie lub stycznie do powierzchni ciała.. Mają brzegi nierówne, poszarpane, rozciągnięte lub podwinięte, mało broczące krwią.
W głębi rany widać niekiedy strzępy oderwanych tkanek. Są zabrudzone
w momencie urazu kurzem, błotem, rdzą, smarem, ziemia itd. W skutek zakażenia wywołanego przez obecność, zniszczonych, obumarłych tkanek rana goi się źle i pozostawia dużą bliznę. Stanowią one dość często występujący rodzaj ran.

Rany kąsane powstają w wyniku ugryzienia przez człowieka lub zwierzę. Tkanki są zwykle poszarpane, a rana goi się źle w skutek zakażenia bakteriami
z jamy ustnej.

Rany zatrute powstają wskutek ukąszenie przez jadowite węże lub owady. Charakteryzuje się jednoczesnym uszkodzeniem tkanek i wprowadzeniem do nich trujących substancji.

Rany postrzałowe mogą być wywołane pociskami broni palnej, odłamkami min, granatów, bomb itp. W przypadku postrzału rana wylotowa jest mała i gładka. Na jej brzegach można czasami stwierdzić ślady prochu. Rana wylotowa jest znacznie większa, o postrzępionych brzegach. Mogą być widoczne tkanki i odłamki kostne, zmiażdżone i krwawe podbiegnięcia. Bywają często uszkodzone również nerwy, naczynia krwionośne oraz narządy wewnętrzne, co może powodować dużą utratę krwi. Rany postrzałowe mogą się dzielić na: - styczne: przebiegające w postaci bruzdy po powłokach ciała ( pocisk nie wnika w głąb) występuje uszkodzenie powierzchniowe skóry, wyglądem przypominają ranę poszarpaną.
- przestrzałowe: charakteryzuje się występowaniem otworu wlotowego kanału rany i otworu wylotowego. Ma wygląd rany szarpanej. - ślepe - charakteryzuje się występowaniem otworu wlotowego i kanału rany, który kończy się ślepo pociskiem, który tkwi wewnątrz ciała.

Zniszczenie tkanek głębokich oraz pierwotne zakażenie rany stwarzają warunki szczególnie dogodne do rozwoju bakterii, zwłaszcza beztlenowców. Dlatego rany postrzałowe należy traktować jako rany szczególnie niebezpieczne dla życia ludzkiego i trzeba liczyć z możliwością groźnych powikłań.

Gojenie ran

Gojenie ran zazwyczaj przegiega samoistnie. W zależności od rodzaju rany, jej rozmiaru, stopnia zakażenia, obecności ciał obcych lub zanieczyszczeń oraz zakresu pierwszej pomocy wyróżnia się trzy sposoby gojenia ran:
Przez rychłozrost
Przez ziarninowanie
Pod strupem

Gojenie się przez rychłozrost (doraźne) przebiega szybko i bez powikłań. Następuje w sytuacji pomyślnej, gdy brzegi rany są gładkie, przylegają do siebie, a rana jest czysta (nie zakażona). Jeśli rana jest zakażona, i znajdują się
w niej strzępy tkanek niezdolnych do życia, wówczas organizm przystępuje do oczyszczania ran. Rana ropieje. Dopiero po oczyszczeniu następuje mnożenie komórek i wypełnianie rany nową tkanką, zwaną ziarniną. Jest to proces powolny. W ostatecznym wyniku powstaje blizna, która jest znacznie szersza niż w gojeniu doraźnym.

Gojenie się pod strupem. Na powierzchni rany powstaje niekiedy skorupa, utworzona z zaschłej krwi, chłonki, obumarłej tkanki itp. Tę skorupę nazywa się strupem. Pod strupem odbywa się proces gojenia, który przypomina gojenie doraźne lub przez ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się zagojona świeża blizna. Szybkość gojenia się rany zależy od:
Umiejscowienia rany
Ukrwienia
Napinania blizny
Czynnika raniącego
Czasu i sposobu opatrzenia rany
A także od czynników natury ogólnej.

---