Ewolucja teorii i metodzarządzania
(wykład)
Organizacja i zarządzanie jako nauka
•PRZEDMIOTEM BADAŃ nauki - O i Z - są organizacje i zachodzące w nich procesy, ze szczególnym uwzględnieniem procesu kierowania.
•METODOLOGIA - sposób podejścia do rozwiązania problemu badawczego.
•PROBLEM BADAWCZY - zagadnienia organizacyjne wymagające rozwiązania.
•JĘZYK - czyli terminy jakimi posługuje się nauka.
•INSTYTUCJONALNE ROZPOWSZECHNIANIE WIEDZY - nauka nie zachowuje żadnych tajemnic sama dla siebie - wiedza przekazywana jest w sposób otwarty i powszechny.
•KONTESTOWANIE - głoszone tezy nie muszą mieć uzasadnienia w rzeczywistości.
Omawiana nauka dąży do poznania i objaśnienia rzeczywistości świata organizacji oraz poszukuje uogólnień dotyczących prawidłowości i zasad rządzących tym światem
Nauka O i Z spełnia funkcje
•metodologiczna - przejawia się w formułowaniu metod badawczych;
•diagnostyczna - polega na rozpoznawaniu stanu badanego obiektu;
•opisowa - opisuje organizacje i zachodzące w nich procesy (np. instrukcje, statuty, regulaminy itp.);
•eksploatacyjna - jej zadaniem jest przede wszystkim wyjaśnianie zjawisk (co spowodowało zaistnienie danego zjawiska?);
•prognostyczna - polega na przewidywaniu kierunków rozwoju (strategia organizacji).
Interdyscyplinarność nauki
•Organizacja i zarządzanie jest nauką o rozbudowanej strukturze wewnętrznej.
•Ze względu na obiekt badań, jej obszar zainteresowań pokrywa się z wieloma innymi naukami społecznymi.
•W tym sensie jest ona nauką interdyscyplinarną.
Terminy:
•strategia, taktyka, operacja są przeniesione z języka wojskowego;
•element, relacja, struktura, model pochodzą z ogólnej teorii systemów;
•grupa formalna i nieformalna z socjologii;
•sterowanie, regulacja, układ względnie odosobniony, sprzężenie zwrotne z cybernetyki;
•sprawność działania z prakseologii itd.
Kierunki działalności naukowej
W wyniku wielopłaszczyznowego podejścia do zarządzania w nauce O i Z możemy wyróżnić:
• systemową teorię organizacji,
• psychologię organizacji,
• socjologiczną teorię organizacji,
• techniki organizatorskie,
• badania operacyjne,
• prakseologiczna teoria organizacji.
Praca - to wszelki splot czynów mający na celu pokonywanie trudności dla zaspokojenia potrzeb ludzkich
Praca - jest to społecznie zorganizowany zespół czynności, którego efektem jest wytwarzanie wartości materialnych i społecznych (duchowych) zaspokajających istotne potrzeby ludzkie, które na bazie istniejących stosunków społecznych wyznacza jednostkom określoną pozycję w społeczeństwie.
Nurt klasyczny
•Kierunek naukowy zarządzania
Kierunek ten zrodził się z potrzeb praktyki, skupiając uwagę na poprawie wydajności indywidualnej pracowników.
Przedstawiciele:
• Frederick Winslow Taylor
• Henry Laurence Gantt
• Henry Le Chatelier
• Frank i Lilian Gilbreth,
• Henry Ford
• Hariington Emerson,
• Karol Adamiecki.
Frederick Winslow TAYLOR
- praktyk (zarządzał przedsiębiorstwami) i teoretyk,
- autor pierwotnych - zasad naukowego zarządzania:
• naukowo opracować każdy element pracy człowieka tym samym zastępując starą metodę reguł roboczych;
• wybrać pracownika w sposób naukowy, a następnie go wyszkolić, uczyć i doskonalić;
• współpracować z robotnikami, żeby zapewnić wykonanie wszystkich opracowanych zadań;
• równo dzielić pracę i odpowiedzialność między kierownictwo a robotników. Kierownictwo powinno przejąć wszystkie zadania, do których lepiej się nadaje niż robotnicy.
Henry Laurence GANTT
•opracował system płac o charakterze czasowo - premiowym,
•opracował koncepcję współdziałania pracowników z kierownictwem w szkoleniu, ocenie i kształtowaniu klimatu współpracy,
•wprowadził graficzne przedstawienie planu produkcji.
Frank i Lilian Gilberthowie
•badali ruchy robocze i czas pracy,
•ustalili związek między zmęczeniem a ruchami robotników w czasie pracy,
•
•opracowali zasady ekonomii ruchów (ergonomia pracy).
Zasady ekonomii ruchów roboczych
•obie ręce powinny brać w miarę możliwości czynny udział w wykonywanej pracy,
•ruchy rąk powinny odbywać się w przeciwnych i symetrycznych kierunkach możliwie jednocześnie,
•ruchy ciągłe i płynne po linii krzywej są korzystniejsze od ruchów po linii prostej, z nagłymi ostrymi zmianami kierunku,
•drogi ruchów rąk powinny mieścić się w normalnej strefie ich zasięgu
Henry Le CHATELIER
- francuski inżynier, propagator metod Taylora, człowiek, który “unaukowił tayloryzm”,
- twórca cyklu działania zorganizowanego.
Cykl działania zorganizowanego
Le Chateliera
. Przyjęcie określonego celu (cel ma być jeden,
ścisły, ograniczony i użyteczny).
2. Zbadanie środków i warunków, które są potrzebne do osiągnięcia celów.
3. Przygotowanie potrzebnych środków działania.
4. Wykonanie zamierzonej czynności stosownie do
powziętego planu.
5. Kontrola osiągniętych wyników.
Henry Ford
•wprowadził produkcję taśmową,
•wprowadził daleko posuniętą specjalizację,
•zorganizował sieć serwisu usług naprawczych,
•ograniczył biurokrację zakładową.
Hariington Emerson
• zdefiniował efektywność jako pojęcie ilościowe:
„jako stosunek tego, co jest, do tego, co powinno być (wyrażony w procentach)”,
• wprowadził pojęcie inżynierii efektywności,
która wyjaśniała zasady efektywnego organizowania i zarządzania produkcją.
Zasady efektywności
1. Wyraźnie określony cel.
2. Zdroworozsądkowe podejście do określenia pracy robotnikom.
3. Fachowe doradztwo.
4. Dyscyplina.
5. Sprawiedliwe i uczciwe postępowanie.
6. Rzetelna, natychmiastowa, dokładna i stała sprawozdawczość.
7. Planowanie działań(Co? Gdzie? Kiedy?.. Jakimi siłami?..itp..).
8. Opracowanie wzorców, norm i harmonogramów działania.
9. Przystosowane warunki pracy.
10. Wzorcowe sposoby działania (standaryzacja metod i operacji).
11. Pisemne regulaminy i instrukcje.
12. Nagradzanie efektywności (wydajności)
Karol Adamiecki
Najwybitniejszy przedstawiciel naukowego zarządzania w Polsce
• racjonalizacja pracy zespołowej (każdy pracownik równomiernie obciążony pracą),
• twórca graficznej analizy planowania pracy zespołowej - harmonogram,
• udowadniał, że pomimo czas nic nie kosztuje jest jednym z najdroższych „materiałów” używanych przy produkcji wyrobów,
• twórca praw harmonii.
Efekty jego pracy:
1.Prawo podziału pracy. Jeśli pracę podzielimy na czynności najprostsze i uprościmy proces działania, to umożliwiamy wyspecjalizowanie się wykonawcy w konkretnej dziedzinie i w ten sposób zwiększamy skutek użyteczny pracy pod względem ilości i jakości.
2.Prawo koncentracji. Jeśli w celu wykonania zaplanowanego zadania skupimy w czasie i przestrzeni środki przystosowane do wykonywania jednorodnych funkcji, to oszczędzimy wysiłek i użyte środki lub przy danych zasobach uzyskamy najlepszy efekt działania.
3.Prawo harmonii. W działaniu zespołowym skutek użyteczny całości jest zależny od właściwej koordynacji i synchronizacji czynności przedmiotów kierowanych w czasie i przestrzeni.
Spostrzeżenie:
Przyczyną zbyt niskiej wydajności jest nie tylko źle wykonywana praca przez robotników, lecz również nierównomierny podział obowiązków.
PRAWO OPTYMALNEJ DZIAŁALNOŚCI
W trakcie jakiejkolwiek działalności, zwiększając rozchód lub wysiłek, osiąga się w pewnym punkcie optymalną wydajność, poza którą skutek użyteczny maleje.
• Kierunek administracyjnego zarządzania
Kierunek ten „skupił uwagę” na naukowym opracowaniu zasad działalności administracyjnej i bardziej ogólnych zasadach organizacji.
Przedstawiciele:
• Henri Fayol (1841 -1925),
• Max Weber (1864-1920).
Henri FAYOL
- inżynier francuski, zajmował się (praktyce i teorii)
administrowaniem (zarządzaniem) organizacjami -
„fayolizm”,
- zdefiniował zarządzanie jako kompleks funkcji:
• planowania,
• organizowania,
• rozkazywania,
• koordynowania,
• kontrolowania,
- opracował zasady naukowego zarządzania
organizacjami (14 zasad).
Zasady zarządzania
1. PODZIAŁ PRACY - umożliwia osiągnięcie lepszych efektów przy tym samym nakładzie pracy.
2. AUTORYTET - to prawo do rozkazywania i zdolność do egzekwowania posłuszeństwa wobec siebie. Osiąga się je w pełni, jeśli autorytet urzędowy wsparty jest autorytetem osobistym.
3. DYSCYPLINA - w organizacji przejawiać powinna się w przestrzeganiu norm i uzgodnień w niej obowiązujących.
4. JEDNOŚĆ ROZKAZODAWSTWA - polega na tym, że podwładny powinien otrzymywać polecenia tylko od jednej osoby.
5. JEDNOLITOŚĆ KIEROWNICTWA - jeden cel powinien być przedmiotem kierowania jednego kierownika, posługującego się jednym planem.
6. PODPORZĄDKOWANIE INTERESU OSOBISTEGO INTERESOWI OGÓŁU - interes pracownika lub grupy nie może w organizacji dominować nad interesami organizacji jako całości.
7. WYNAGRODZENIE - powinno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników, jak i pracodawców (kierowników).
8. CENTRALIZACJA - ograniczanie roli podwładnych w podejmowaniu decyzji oznacza centralizację, zwiększanie zaś ich roli - DECENTRALIZACJĘ.
9. HIERARCHIA - jest to liniowe uszeregowanie stanowisk kierowniczych na zasadzie podporządkowania, od najwyższego do najniższego szczebla organizacji.
10. ŁAD - każda rzecz i każdy człowiek powinny być na właściwym miejscu we właściwym czasie.
11. "LUDZKIE" TRAKTOWANIE PODWŁADNYCH - powinno przejawiać się w tym, że kierownicy powinni odnosić się do podwładnych w sposób nie tylko sprawiedliwy, ale i przychylny.
12. STABILNOŚĆ PERSONELU - sprzyja sprawności funkcjonowania organizacji.
13. INICJATYWA - podwładnym powinno się umożliwić uczestniczenie w tworzeniu i realizacji planów działania organizacji, nawet jeśli mogą stąd wyniknąć pewne pomyłki.
14. ZGRANIE PERSONELU - zadaniem kierownika jest utrzymywanie w zespole atmosfery harmonii sprzyjającej współpracy personelu.
Max WEBER
Niemiecki socjolog, ekonomista, historyk i metodolog humanistyki - zajmował się naukami społecznymi: teorią socjologii, ekonomią, historią gospodarczą.
Biurokratyczny model organizacji:
-przyjąć wyraźny liniowy podział stanowisk
w organizacji,
- ustalić hierarchię stanowisk dla urzędów, tworzącą
linię podporządkowania od góry do samego dołu,
- każde stanowisko obsadzić przez eksperta,
- stworzyć spójny, proceduralny zestaw zasad w celu
zapewnienia jednolitego wykonania zadań,
- menadżerowie powinni prowadzić przedsiębiorstwo
w sposób bezosobowy,
- kierownicy powinni utrzymywać odpowiedni dystans
z podwładnymi,
- pracownicy powinni być chronieni przed
zwolnieniem z byle powodu.
Dorobek nurtu klasycznego:
•wprowadzenie pojęcia naukowe zarządzanie,
•sformułowanie podstawowych praw organizacji,
•opracowanie zasad naukowego zarządzania.
Nurt psychosocjologiczny
„bierze pod uwagę” ludzi, ich zachowanie i podstawy oraz relacje między nimi i współdziałanie grupy (człowiek jako jednostka społeczna).
Kierunki:
• stosunków międzyludzkich,
Obszary zainteresowania:
- jednostka i grupa w organizacji oraz ich zachowanie,
- przełożony w organizacji oraz jego zachowanie,
- integracja potrzeb pracowników z celami organizacji.
Prekursorzy:
• Abracham Maslow (1908-1970). -twierdził, że człowiek działa w celu zaspokojenia potrzeb zgrupowanych według określonej hierarchii,
-twórca tzw. piramidy potrzeb człowieka,
-ustalił zależność:
przystąpienie do działania w celu zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu musi zostać poprzedzone spełnieniem potrzeby niższego rzędu.
Potrzeby:
•fizjologiczne - obejmują zaspokojenie pragnienia,
głodu, potrzeb socjalno-bytowych,
• bezpieczeństwa - zagwarantowania stabilizacji,
• społeczne - przynależności do grupy,
• uznania - dumy ze swoich osiągnięć i szacunku od
innych,
• samorealizacji - grupują chęć rozwoju i bycia
najlepszym, dążenia do władzy.
• potencjału ludzkiego. Jest to podejście organizacyjne - rozpatruje strony zachowania organizacyjnego związanego z: zadowoleniem z pracy, stresem, motywacją, przywództwem, dynamiką grupową, polityką organizacyjną, strukturami organizacji, konfliktami międzyludzkimi.
Przedstawiciel: Douglas McGregor. Przedstawił dwa poglądy kierowników na postawy ludzi (1960):
• negatywny - teoria X, 1. Pracownicy z natury nie lubią pracy i unikają jej, kiedy tylko to jest możliwe.
2. Skoro pracownicy nie lubią pracy, należy ich zmuszać, sprawować nad nimi kontrolę lub grozić im karami, by osiągnąć zamierzone cele.
3. Pracownicy unikają odpowiedzialności.
4. Pracownicy chcą otrzymywać wyraźne dyrektywy, kiedy tylko jest to możliwe.
5. Większość pracowników ponad wszystkie inne czynniki związane z pracą cenią bezpieczeństwo i wykazują się małą ambicją.
• pozytywny - teoria Y. 1. Pracownicy uważają pracę za coś równie naturalnego jak odpoczynek czy zabawa.
2. Człowiek angażujący się w dążenie do osiągnięcia celów sam sobą kieruje i sprawuje nad sobą kontrolę.
3. Zaangażowanie w cele przedsiębiorstwa jest funkcją nagród związanych z ich osiągnięciem.
4. Przeciętny człowiek może się nauczyć przyjmowania odpowiedzialności, a nawet może do niej dążyć.
5. Umiejętność podejmowania trafnych decyzji - powszechnie występują w całej populacji i niekoniecznie są wyłącznie domeną kierownictwa.
6. Potencjał intelektualny pracowników wykorzystywany jest jedynie częściowo.
Wnioski:
Pogląd kierownika na naturę ludzką jest oparty na pewnym zbiorze przyjmowanych przez niego założeń i zachowania w stosunku do pracownika kształtuje odpowiednio do tych założeń.
Dorobek:
•wprowadzenie czynnika psychologicznego do teorii o i z,
•zbudowanie rozwiniętej teorii motywacji, komunikowania się, podejmowania decyzji, rozwiązywania konfliktów, negocjacji, kształtowania się grup formalnych i nieformalnych.
Badania operacyjne
Wykorzystywanie metod matematycznych do budowania modeli, analizy i rozwiązywania problemów organizacyjnych.
Rozwiązywanie problemów:
1. Rozpoznanie sytuacji problemowej.
2. Sformułowanie problemu decyzyjnego, określenie celu.
3. Opracowanie modelu sytuacji decyzyjnej.
4. Rozwiązanie zadania dostępną metodą.
5. Sprawdzenie poprawności rozwiązania
i ocena realności.
6. Wdrożenie modelu.
7. Kontrola funkcjonowania rozwiązań.
Kierunek systemowy
Podejście systemowe traktuje organizację jako jeden spójny organizm, w którym występują części połączone ze sobą relacjami i zależnościami, w celu uzyskania pożądanego efektu w postaci wyrobu lub usługi.
Przedstawiciele:
• Ludwig von Bertalanffy - twórca teorii
systemów,
• N. Wiener - twórca cybernetyki
SYSTEM - to zestaw składników, między którymi zachodzą wzajemne interakcje, i gdzie każdy składnik połączony jest z każdym innym pośrednio lub bezpośrednio,
PODSYSTEMY - systemy w ramach większego systemu
SYSTEM OTWARTY - organizacje prowadzą ciągłą wymianę z otoczeniem,
SAMOREGULACJA SYSTEMU - zdolność do utrzymania równowagi i korygowania odchyleń,
EWOLUCJA SYSTEMU - organizacje mogą podlegać ewolucji wraz ze zmianą otoczenia,
MODELOWANIE - przedstawienie rzeczywistości przy pomocy uproszczonego modelu, (umożliwia opis, badanie i przewidywanie przyszłych zachowań),
EFEKT SYNERGII - współpraca grup organizacji w celu uzyskania wyższego efektu 1 + 1 = 3.
Kierunek sytuacyjny
-przejęcie niektórych metod i narzędzi systemowych
do analizy wyodrębnionego, pojedynczego
przypadku,
- decydująca rola kierownika uzależniona od
konkretnej sytuacji,
- rozwinięcie badań nad stylami kierowania, udziałem
pracowników w procesach decyzyjnych (delegacja
uprawnień) i podziałem zadań w organizacji.
Właściwe zachowanie zależy od danej sytuacji i jej złożoności. Zadaniem kierowników jest ustalenie najlepszej metody w danych warunkach z punktu widzenia zrealizowania celów organizacji
Nowe tendencje w praktyce zarządzania
Organizacje działają sprawnie jeśli:
- opierają się na ustalonych warunkach oceny,
- mechanizmach kontroli i awansu,
- specjalizacyjnych ścieżkach kariery,
- troszczą się o pracownika,
- opierają swoje działanie na zaufaniu i poszanowaniu drugiego człowieka, itp.
Przedstawiciel William Ouchi - Teoria Z
William Ouchi - Teoria Z
Twórca teorii twierdzi, że współczesne zarządzanie powinno przyjmować następujące założenia:
· w miejscu pracy powinno się stworzyć szansę do wykorzystywania i rozwinięcia zdolności i talentów pracowników,
· stworzyć możliwości współdziałania i współpracy, by wyeliminować indywidualny egocentryzm,
· zapewnić dobra i usługi, które zapewniają przyzwoity poziom egzystencji.
Jeśli chodzi o stosunek do pracownika, „Teoria Z” postuluje, aby:
- traktować pracownika jak człowieka zaangażowanego w wiele dziedzin życia, nie zaś jako kolejne ogniwo łańcucha produkcji,
- sprawiać, by praca dawała radość, była także
przyjemnością,
- dawać poczucie znaczenia,
- wzmacniać pozytywne zachowania pracowników,
- angażować wszystkich do procesu zarządzania,
- być elastycznym, nie tworzyć sztucznych struktur,
- dbać o otwartą i szczerą komunikację.
7. Kierunek prakseologiczny
Różnice między poszczególnymi podejściami
·Zarządzanie naukowe „Dobrze mi płać”,
· Zarządzanie oparte na technikach społecznych
„Traktuj mnie dobrze”,
· Zarządzanie uwzględniające „zasoby ludzkie”
„Wykorzystuj mnie właściwie”,
· Podejście teorii Y, psychologii humanistycznej
i teorii Z - dialog “Porozmawiajmy o wizji, misji,
rolach i celach”.
1