Prace, Bankowość


PKB w Polsce

Gospodarka narodowa to całokształt zasobów pracy, kapitału, ziemi oraz działalności gospodarczej ludzi prowadzonej w sferach produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. W skrócie możemy powiedzieć, że gospodarka narodowa to zasób siły roboczej wyposażony w środki produkcji i zorganizowany w różnorodne zakłady wytwórcze w celu wytwarzania Produktu Krajowego Brutto. PKB obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Stanowi on sumę wartości dodanej brutto wszystkich sektorów instytucjonalnych lub wszystkich sekcji gospodarki narodowej powiększoną o różne składniki w zależności od tego w jakich cenach obliczana jest wartość dodana brutto.

Cena producenta definiowana jest jako kwota pieniędzy otrzymana przez producenta od nabywcy za jednostkę produktu (wyrobu lub usługi), pomniejszona o należny podatek od towarów i usług- VAT w przypadku płatnika tego podatku oraz o ewentualne rabaty i opusty.

W warunkach cen producenta: wartość dodana brutto ogółem gospodarki narodowej powiększona jest o cła i inne opłaty importowe oraz o podatek od towarów i usług- VAT ( od produktów krajowych i od importu ).

Cena bazowa definiowana jest jako kwota otrzymana przez producenta od nabywcy za jednostkę produktu, pomniejszona o podatki od produktu oraz ewentualne rabaty i opusty, powiększona o dotacje otrzymywane do danego produktu. W warunkach cen bazowych: wartość dodana brutto ogółem gospodarki narodowej brutto powiększana jest o podatki od produktów, tj. podatek od towarów i usług- VAT, podatki i cła od importu (łącznie z podatkiem akcyzowym) oraz inne podatki od produktów , jak podatek akcyzowy od produktów krajowych i podatki od niektórych rodzajów usług (np. zryczałtowany podatek od towarów i usług od okazjonalnych przewozów osób) minus dotacje do produktów, tj. podatków płaconych od jednostki dowolnego wyrobu lub usługi.

Tworzenie Produktu Krajowego Brutto opracowane zostało według Systemu Rachunków Narodowych ( SNA ). Rachunki narodowe zaś zostały opracowane według następujących sektorów instytucjonalnych:

Do sektora przedsiębiorstw zaliczono:

  1. Jednostki osób prawnych prowadzące działalność gospodarczą, spółdzielnie, przedsiębiorstwa stanowiące własność organizacji społecznych i fundacji, przedsiębiorstwa zagraniczne.

  2. Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, m.in. spółki jawne komandytowe, cywilne prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek.

  3. Zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze prowadzące działalność gospodarczą w zakresie: rolnictwa, przemysłu, budownictwa, handlu oraz działalności usługowej komunalnej, socjalnej i indywidualnej.

Do sektora instytucji finansowych i ubezpieczeniowych zaliczono:

  1. Narodowy Bank Polski,

  2. banki,

  3. instytucje finansowe (m.in. kantory wymiany walut),

  4. biura maklerskie,

  5. fundusze powiernicze,

  6. instytucje ubezpieczeniowe.

Do sektora instytucji rządowych i samorządowych zaliczono:

  1. jednostki prowadzące gospodarkę finansową na zasadach określonych w prawie budżetowym,

  2. jednostki, których system finansowy został określony odrębnymi ustawami, a których podstawowym źródłem finansowania jest dotacja z budżetu państwa.

Do sektora gospodarstw domowych zaliczono: gospodarstwa domowe, tj. osoby fizyczne lub grupy osób fizycznych wspólnie zamieszkujących i wspólnie utrzymujących się (łączne dochody, wydatki i majątek) oraz gospodarstwa zbiorowe (np. mieszkańcy domów pomocy społecznej, domów dziecka, klasztorów).

Do sektora instytucji niekomercyjnych świadczących usługi na rzecz gospodarstw domowych zaliczono:

  1. organizacje społeczne,

  2. partie polityczne,

  3. organizacje związków zawodowych,

  4. stowarzyszenia i fundacje,

  5. jednostki organizacji wyznaniowych.

W latach 1992-1996 w warunkach zachodzących zmian systemowych, przy załamaniu produkcji i głębokim spadku PKB w latach 1989-1991 zaobserwowano następujące tendencje:

Dynamika podstawowych kategorii w ujęciu realnym w tych latach kształtowała się następująco:

1992 1993 1994 1995 1996

rok poprzedni = 100 1990 = 100

Produkcja globalna 104,4 105,2 104,2 107,7 107,8 121,9

PKB 102,6 103,8 105,2 107,0 106,1 118,30x08 graphic

Spożycie 103,5 104,8 103,9 103,4 107,5 134,7

Akumulacja 87,0 112,8 109,0 126,0 120,3 129,6

Eksport 110,8 103,2 113,1 123,6 112,5 176,7

Import 101,7 113,2 111,3 124,3 128,0 264,3

W procesie produkcji biorą udział wszystkie sektory instytucjonalne. W analizowanych latach największy udział (w cenach bieżących) w tworzeniu produktu krajowego brutto miał sektor przedsiębiorstw i sektor gospodarstw domowych:

1991 1992 1993 1994 1994 ∗ 1995 * 1996*

w % produktu krajowego brutto

sektor przedsiębiorstw 59,1 53,8 49,6 49,4 46,4 47,1 47,1

sektor gospodarstw 22,7 26,2 27,7 25,0 24,5 24,5 24,2

domowych

*wartość dodana brutto opracowana w warunkach cen bazowych

Omówione zostaną teraz kolejne sektory instytucjonalne i sposób w jaki tworzą PKB.

Do sektora przedsiębiorstw zaliczono jednostki instytucjonalne, których podstawową funkcją jest produkcja wyrobów i usług niefinansowych celem ich sprzedaży na rynku. Przychody ze sprzedaży produkcji są głównym źródłem przychodów jednostek tego sektora. Cechą charakterystyczną tych jednostek jest zatrudnienie siły najemnej, odrębność jednostki organizacyjnej od fizycznej osoby i prowadzenie ksiąg rachunkowych.

W badanym okresie zaobserwowano spadek udziału sektora przedsiębiorstw w tworzeniu produktu krajowego brutto. Udział ten- w warunkach cen producenta- w 1991 roku wyniósł 59,1%, w 1992 roku 53,8%, w 1993 roku 49,6%,w 1994 roku 49,4%. W warunkach cen bazowych udział sektora przedsiębiorstw w tworzeniu PKB, w porównaniu do udziału wartości dodanej brutto w warunkach cen producenta, był w 1994 roku niższy o 3 pkt. I wyniósł 47,1%. Na takim samym poziomie utrzymał się w 1996 roku. Spadek udziału w latach 1992-1995 wynikał głównie ze zmian w systemie podatkowym, których konsekwencją były zmiany metodologii obliczeń. Spowolnienie dynamiki w latach 1992-1993 wynikało z szybszego wzrostu zużycia pośredniego niż produkcji globalnej o 1,4 pkt. w 1992 roku i o 4,1 pkt. w 1993 roku. Wprowadzenie podatku od towarów i usług znalazło swoje odzwierciedlenie w spadku udziału sektora przedsiębiorstw w produkcie krajowym brutto w 1993 i 1994 roku. Wprowadzony od 5 lipca 1993 roku podatek VAT zastąpił podatek obrotowy, w wyniku czego w produkcji globalnej i zużyciu pośrednim nie uwzględniono kwot podatku VAT, odpowiednio należnego i naliczonego, natomiast podatek VAT do zapłacenia ujęty został na szczeblu gospodarki narodowej. Różnica udziałów dla 1994 roku wynika z różnicy wyceny produkcji globalnej, a w konsekwencji także wartości dodanej brutto (wyeliminowano podatek akcyzowy a uwzględniono dotacje do produktów, ujęte podobnie jak podatek VAT do zapłacenia, na szczeblu gospodarki narodowej).

Sektor przedsiębiorstw swoje dochody do dyspozycji (równe oszczędnościom) przeznacza głównie na rozwój przedsiębiorstwa w postaci nakładów brutto na środki trwałe. W latach 1991-1996 wartość nakładów brutto na środki trwałe przewyższała wartość dochodów do dyspozycji brutto, a konsekwencją tego było wystąpienie zadłużenia netto sektora W badanym okresie dynamika nakładów brutto na środki trwałe wykazywała tendencję wzrostową i wynosiła w 1992 roku 108,5%, w 1993 roku 116,3%, w 1994 roku 144,4%, w 1995 roku 155,6%, w 1996 roku 146,1%- w stosunku do roku poprzedniego.

W warunkach cen producenta w 1991 roku sektor przedsiębiorstw przeznaczył na nakłady brutto na środki trwałe 22,0% wartości dodanej brutto, w 1992 roku odpowiednio 18,5%, w 1993 roku 17,2% , w 1994 roku 18,5%. W warunkach cen bazowych w 1994 roku-19,7%, w 1995 roku-22,0%, a w 1996 roku- 25,6% wartości dodanej brutto sektor przedsiębiorstw przeznaczył na nakłady brutto na środki trwałe. W analizowanym okresie obserwujemy zmniejszenie się relacji (tzw. stopy inwestycji) w latach 1991-1993 oraz wzrost w trzech następnych latach 1994, 1995 i 1996, co wskazuje na ożywienie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw.

Do omawianego sektora zaklasyfikowano instytucje finansowe, których podstawową funkcją jest gromadzenie i podział dostępnych funduszy oraz instytucje ubezpieczeniowe, które zamieniają ryzyko indywidualne w zbiorowe. W latach 1991-1993 zanotowano nominalny spadek produkcji globalnej w tym sektorze w stosunku do roku poprzedniego: w 1992 roku o 27,3% i 17,9% w 1993 roku. Na powyższą sytuację wpłynęło z jednej strony malejące saldo usług bankowych mierzonych pośrednio (różnica przychodów i kosztów odsetkowych), które zmalało odpowiednio: w 1992 roku o 69,1% w stosunku do roku poprzedniego, z drugiej strony zmniejszenie prowizji w roku 1992 o 26,3% oraz ich zwiększenie o 48,7% w roku 1993 w stosunku do roku poprzedniego. Pogorszenie różnicy przychodów i kosztów odsetkowych spowodowane było m.in. zmianą źródeł finansowania akcji kredytowej, zmniejszeniem się różnicy między wysokością oprocentowania kredytów i depozytów, zmianą zasad księgowania, polegających na nie naliczaniu odsetek zapadłych niespłaconych do dochodów, lecz do dochodów zastrzeżonych (od 1992 roku). Skumulowanie powyższych zjawisk oznaczało duże trudności w działalności bieżącej instytucji finansowych.

W roku 1994 w stosunku do roku 1993 odnotowano wzrost produkcji globalnej o 35,9%, w 1995 w stosunku do 1994 roku o 18,3%, a w 1996 roku w stosunku do roku poprzedniego o 75,8%. W 1992 roku w stosunku do roku poprzedniego w omawianym sektorze dynamika dochodów z tytułu własności była równa 36,2%. W latach 1993-1995 w stosunku do roku poprzedniego daje się zauważyć wysoką dynamikę dochodów z tytułu własności odpowiednio: 413,0%; 177,5%; 115,9%. W roku 1996 odnotowano dynamikę dochodów z tytułu własności równą 86,1%. Znaczącą pozycją dochodów z tytułu własności były przepływy odsetek, które w tym sektorze kształtowały się następująco: w odsetkach otrzymanych nastąpił spadek o 17,3% w roku 1992 i wzrost w latach 1993-1996 odpowiednio o 89,0%; 24,3%; 33,7% i 2,2% w stosunku do roku poprzedniego oraz wzrost w odsetkach zapłaconych o 12,5% w roku 1992; o 44,7% w 1993 roku; o 50,8% w 1995 i o 14,4% w 1996 roku oraz spadek o 7,3% w roku 1994- w stosunku do roku poprzedniego. Rozpiętość dynamiki pomiędzy odsetkami otrzymanymi i zapłaconymi w 1992 roku w stosunku do 1991 roku, wskazuje na nieuregulowanie przez dłużników należności z tytułu odsetek. W latach 1993-1996 w stosunku do roku poprzedniego - rozpiętość dynamiki maleje. Było to związane ze zwiększeniem dodatniego salda operacji własnymi papierami wartościowymi oraz poprawą sytuacji w spłatach zobowiązań dłużników. Dynamiczny wzrost dochodów do dyspozycji brutto oznacza, że instytucje finansowe dysponują rosnącymi zasobami finansowymi.

Poniżej zaprezentowano dynamikę ważniejszych transakcji w latach 1991-1996 sektora instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.

1992 1993 1994 1995 1996

rok poprzedni=100

Koszty związane z zatrudnieniem 201,8 133,1 158,7 148,9 137,6

Dochody z tytułu własności 36,2 413,0 177,5 115,9 86,1

Dochody pierwotne brutto 17,2 693,7 180,2 107,6 79,5

Dochody do dyspozycji brutto 71,3 158,2 202,8 98,4 113,1

Podatki od dochodów 109,2 148,5 125,9 119,0 39,4

Nakłady brutto na środki trwałe 214,2 144,4 155,7 141,7 135,3

Wysoka dynamika nakładów brutto na środki trwałe i kosztów związanych z zatrudnieniem w 1992 roku w stosunku do roku 1991 wskazuje na rozwój omawianego sektora. W latach 1993-1996 omawiane transakcje wykazują zmniejszone tempo wzrostu odzwierciedlające stabilizowanie się sektora instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.

Sektor instytucji rządowych i samorządowych pełniąc funkcje polityczne i funkcje w zakresie regulacji gospodarczej zajmuje się także produkcją nierynkowych usług przeznaczonych na cele spożycia (indywidualnego i ogólnospołecznego) oraz prowadzi transakcje związane z redystrybucją dochodu i majątku narodowego. Do pełnienia swoich funkcji sektor ten potrzebuje funduszy pieniężnych, które uzyskuje w sposób bezpośredni lub pośredni poprzez obowiązkowe świadczenia nałożone na jednostki z innych sektorów instytucjonalnych. Głównymi składnikami dochodów pierwotnych sektora instytucji rządowych i samorządowych w latach 1991-1996 były przychody ze składek na ubezpieczenia społeczne-w warunkach cen producenta: z podatku obrotowego i innych podatków związanych z produkcją oraz ceł i innych opłat importowych; w warunkach cen bazowych: z podatków pomniejszonych o dotacje związane z produkcją i importem.

W analizowanych latach 1991-1996 dynamika wartości dodanej brutto danego sektora kształtowała się odpowiednio na poziomie: w 1992 roku- 159,7%; w 1993 roku- 125,0%; w 1994 roku- 126,7%; w 1995 roku- 139,4% oraz w 1996 roku- 125,3% w stosunku do roku poprzedniego (tablica 1). Udział wartości dodanej omawianego sektora w produkcie krajowym brutto w latach 1991-1996 utrzymuje się na zbliżonym poziomie (odpowiednio w kolejnych latach:13,0%; 14,6%; 13,4%; 12,6%; 12,8% i 12,7%). Zmalał zaś udział dotacji w wartości dodanej brutto w latach 1991 - 1996, który związany był z generalną polityką rządu odchodzenia od dotowania produkcji. Dynamika do dyspozycji brutto tego sektora w 1992 roku wynosiła 138,1%; w 1993 roku 142,6%; w 1994 roku 127,6%; w 1995 roku 140,7% , a w 1996 roku 131,1% w stosunku do roku poprzedniego (tab. 1). Zadłużenie netto sektora w relacji do PKB wykazało tendencję malejącą i kształtowało się następująco: w roku 1991 wynosiło 9,3%; w roku 1992-7,0% i w latach 1993-1996 było odpowiednio: 4,5%; 3,7%; 3,0% i 2,8%.

Do sektora gospodarstw domowych zaliczono jednostki instytucjonalne, których podstawową funkcją jest konsumpcja, a także dostarczanie siły roboczej oraz, w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej, wytwarzanie produktów. W sektorze tym nie jest możliwe oddzielenie funkcji produkcyjnej od konsumpcyjnej, nie można bowiem wyraźnie rozdzielić środków i decyzji podejmowanych w roli konsumenta. Zatem wypracowana przez ten sektor nadwyżka operacyjna to część wartości dodanej brutto jaka pozostaje w dyspozycji gospodarstw domowych, jest zwykle dochodem mieszanym. Dochód taki zawiera w sobie elementy wynagrodzenia za pracę wykonywaną przez właściciela czy też innych członków gospodarstwa domowego, które nie mogą być osobno określane w sposób wiarygodny i oszacowane od zysku właściciela lub przedsiębiorcy. W latach 1991-1993 w dyspozycji gospodarstw domowych pozostawało odpowiednio 84,1%, 84,6%,87,1% wartości dodanej brutto (w warunkach cen producenta), natomiast w latach 1994-1996 odpowiednio 92,6%, 93,3%, 92,4% wartości dodanej brutto (w warunkach cen bazowych). Z powyższych danych wynika, że w 1996 r. ta część wartości dodanej brutto była mniejsza od notowanych w poprzednich dwóch latach, co może oznaczać ograniczenie finansowania własnej działalności inwestycyjnej przez gospodarstwa domowe prowadzące działalność produkcyjną. W latach 1991-1993 zanotowano wzrost relacji dochodów pierwotnych do dochodów do dyspozycji brutto (łącznie z podatkami od dochodów i majątku) w całym sektorze . W 1994 r. relacja ta obniżyła się do 75,9%. W latach 1995-1996 zanotowano jej ponowny wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim, odpowiednio 78,1% i 77,1%. W roku 1996 zanotowano wzrost realnych dochodów do dyspozycji brutto (o 4,1% w porównaniu z rokiem poprzednim) , na co wpłynął wzrost wynagrodzeń i innych dochodów związanych z pracą najemną (o 7,4%).

Sektor ten tworzą podmioty będące własnością jednostek zagranicznych. Podmioty zagraniczne mają powiązania z jednostkami gospodarki narodowej poprzez następujące transakcje: saldo wymiany produktów z zagranicą, przepływów odsetek, transfery bieżące, saldo obrotów bieżących z zagranicą oraz wierzytelności/ zadłużenia.

W latach 1991-1996 występowały zmiany kierunku salda wymiany produktów z zagranicą. Nastąpiło przejście od nadwyżki importu nad eksportem w 1991 roku i w 1996 roku do nadwyżki eksportu nad importem w latach 1992-1995. Salda odsetek zapłaconych w analizowanych latach wykazywały tendencję spadkową (odpowiednio równe były: 180,6%,116,5%,59,7%, 52,5%, 61,3%- w stosunku do roku poprzedniego), co wynika m.in. z częściowego umorzenia zobowiązań zagranicznych gospodarki polskiej. Odsetki zapłacone zagranicy pogłębiły ujemne saldo w 1991 roku 2-krotnie, a w 1996 roku o 1,2%. W latach 1993-1996 udział dochodu narodowego brutto w PKB wykazał tendencję wzrostową i ukształtował się na poziomie odpowiednio: 95,8%, 97,7%, 98,3% i 99,2%.

BIBLOGRAFIA:

∗

* wartość dodana brutto opracowana w warunkach cen bazowych

*

0x01 graphic


Wyszukiwarka