S. Masgutowa, A. Regner „Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej” reh.małego dz. b.II zaj.1
Rozdział V. Charakterystyka wybranych odruchów ustno-twarzowych
uwaga: opisuję tu tylko odruchy. do każdego z nich w Masgutowej są wypunktowane jak wywołać odruch, jakie są jego funkcje fizjologiczne, co robi zintegrowany i niezintegrowany odruch, jakie są efekty patologicznie działającego odruchu. nie ma sensu tego przepisywać bo bym pisała słowo w słowo. jeśli ktoś nie ma będę nosić tekst ze sobą.
Odruchy u-t:
-podstawa rozwoju ruchowego nowonarodzonego dz.
- należą do grupy odruchów niemowlęcych, stanowiąc reakcję twarzy, ust i głowy
1. ODRUCH SSANIA
-pojawia się w 14. tyg. ż. płodowego, wygasa między 1-2 r. ż
- noworodek jest zdolny do ssania natychmiast po urodzeniu (przy prawidłowym przebiegu rozwoju płodowego)
- podstawow schemat ssania kształtuje się sukcesywnie:
*podczas karmienia pobudzany jest najpierw obszar między miękkim i twardym podniebieniem; w pierwszych 3-4 mies. ż. - dominująca aktywność; o.ssania wywołują bodźce dotykowe na linii warg w osi symetrii twarzy i mediadorsum; silne rytmiczne ruchy ssania i połykania pokarmu trwają tak długo, jak trwa stymulacja
* w późniejszym okresie o. ten funkcjonuje w ramach różnych innych schematów, np. przy pobudzaniu obszaru podniebienia twardego przez dotyk sutkiem lub smoczkiem
* 6-7 mies. ż. - osłabienie aktywności o. ssania i stopniowe zastępowanie go odruchem żucia
-o. ten pierwotnie związany jest z funkcją przetrwania-potrzebą pokarmową; daje poczucie komfortu i relaksacji
- nawyki ssania niemowle rozwija skutecznie gdy jest prawidłowo skoordynowane z wciąganiem płynu, przełykaniem i oddychaniem
- spontanicznie aktywizuje odruch nasycenia
- odruch wywołujemy przez stymulację odpowiednich obszarów u-t
2. ODRUCH PRZEŁYKANIA
-pierwotnie aktywizuje się przy poczuciu głodu i podczas ssania
- reguluje proces ssania, uspokojenia i żucia
- prawidłowy o. daje poczucie sytości, ulgi, uspokojenia, służy do przełykania wód płodowych
- rozwija się razem z o. ssania i wciągania
- w późniejszym rozwoju uaktywnia się na widok i zapach jedzenia, które nam smakuje
3. ODRUCH NASYCENIA
- uaktywnia się po o. ssania i zaspokojeniu potrzeby jedzenia
- pierwotnie - reakcja na wystarczającą ilość pożywienia
- poczucie nasycenia -> przestajemy jeść, osiągamy ogólny stan zadowolenia, uspokojenia i radości
- pozostaje w równowadze przez cały okres rozwoju prenatalnego, ponieważ płód ma dostęp do pokarmu w każdej chwili
- od momentu narodzin funkcjonowanie o. zależy od: zaspokojenia głodu, aktywności fiz., czasu karmienia, stresów
- w życiu dorosłym - daje poczucie że mamy wszystkiego pod dostatkiem (jedzenia, radości, ciepła, szczęścia itd.)
- wpływa na kształtowanie samooceny, daje poczucie pewności i wiary w siebie
- jeśli w okresie niemowlęcym ograniczone były możliwości osiągania nasycenia (dz. nie było odpowiednio regularnie karmione, narodziny przebiegały w warunkach nadmiernie stresowych itd.) -> o. funkcjonuje nieprawidłowo (os. ma stale poczucie niedostatku jedzenia, miłości, energii, pieniędzy, braku więzi, radości, szczęścia)
4. ODRUCH KĄSANIA, GRYZIENIA I ZACISKANIA ZĘBÓW
-pierwotnie aktywizują się przy jedzeniu jako reakcja na głód
- regulują proces żucia i nasycenia
- o.kąsania - obecny od urodzenia dz., dominuje między 3.-4. mies. ż. (dotyk górnych dziąseł na wysokości kłów wywołuje rytmiczne otwieranie i zamykanie żuchwy, które trwa tyle ile stymulacja); między 6.-7. mies. ż. okres wygaszania o.k. i stymulacja żucia, będącego podstawą prawidłowego jedzenia i mowy
- w późniejszym okresie ż., mogą być wywołane emocjami (gniew, lęk, brak akceptacji)
- gryzienie związane jest z przygotowaniem pokarmów do żucia, polega na oddzielaniu kawałków pożywienia; wymaga odgryzania fragmentów twardszych pokarmów i ich żucia; do odgryzania dz. używa trzecich zębów (kły)
-o. zaciskania zębów zw. jest z potrzebą utrzymania jedzenia w ustach; służy też wyrażaniu gniewu i niechęci
-o. te pomagają w rozwoju narządu mowy i artykułowaniu głosek: d, b, p, l, s, c, ż, z, cz, sz, rz
5. ODRUCH ŻUCIA
-powstaje w o. niemowlęcym wraz z wyrzynaniem się zębów, zaczynając od 3., 4. oraz 5.
- dają niemowlęciu możliwość rozwoju żucia (ważne dla prawidłowego funkcjonow. u. trawienia)
- schemat o. rozwija się prawidłowo, jeśli inne o. zw.z jedzeniem (ssanie, wciąganie, kąsanie, gryzienie) są rozwinięte
- pomaga w rozwoju mowy i artykułowaniu głosek: s, c, z, dz, cz, sz, rz
6. ODRUCH WYMIOTNY
- pierwotnie związany z reakcją na zbyt dużą ilość pokamu w u. pokarmowym
- prawidłowo funkcjonujący -> reguluje proces nasycenia i homeostazy, daje poczucie ulgi i uspokojenia
- w późniejszym rozwoju może być spowodow. przejadaniem się ze strachu przed głodem/obawą że nie starczy jedz.
- inne przyczyny wywołania: nieprzyjemny zapach, widok czegoś nieestetycznego, strach
7. ODRUCH RYJKOWY (TRĄBKOWY)
- w o.niemowlęcym schamety tego o. wykorzystywane są w celach poszukiwania piersi, ssania i wciągania
- nic nie wiadomo o wyst. o. w o.prenatalnym
- w późniejszym okresie umożliwia nabycie umiej. picia płynów ze szklanki, przez słomkę, dmuchania, całowania
- o. buerze udział w rozwoju mowy i artykułowaniu głosek: j, l, o, u, w, a, e, s, c, z, dz, cz, sz, rz
8. DŁONIOWO-BRÓDKOWY ODRUCH BABKINA
- jego rozwój stwarza podstawę do rozwoju asymetrycznego tonicznego odruchu szyi (ATOS) i koordynacji „ręce-usta”, które później przekształcają się w koordynację „ręce-język”, służace rozwojowi mowy i komunikacji
- wpływa na rozwój dużej motoryki, poczucia środka ciała
- zbyt mocne zaciskanie w późniejszym wieku może świadczyć o napięciu emocjonalnym lub nawet objawach neurotycznych
- dzieci jąkające się/ze stanami lękowymi - mięśnie rąk są napiętę, często zaciśnięte w pięści; także napięcie mięśni obszaru szyi i mięśni piersiowych większych z towarzyszeniem zaburzeń działania przewodu pokarmowego
- nadmiernie rozwarte ręce i słabe zaciskanie dłoni w pęści - hipotonia, słąbość mięśniowa, opóźnienie w rozwoju o.
- u człowieka dorosłego niezintegrowanie o. B.-brak zdolności manualnych, niemożność wykonania chwytu pęsetkowego, problemy z mową,
- brak integracji -> nadrażliwość dłoni na dotyk -> dz. nieprawidłowo trzymają przyrządy do pisania, rysowania, często nadmiernie napięte mięśnie szyi, rąk, twarzy (wysuwanie języka, przygryzanie warg)
- niezintegrowany o. - jedna z przyczyn brzydkiego pisma, nieumiejętności rysowania, wyrażania swoich myśli
- o. umożliwia rozwój ekspresji twarzy i dynamiki ruchów kości czaszki
- w syt. społ. i podczas występów publicznych napięcie mięśni twarzy rośnie, przeszkadzając w odzwierciedleniu adekwatnej ekspresji twarzy
9. ODRUCH SZUKANIA USTAMI
- pojawia się podczas rozwoju prenatalnego w 16. tyg. ż. i przy prawidłowym rozwoju noworodek demonstruje go od momentu narodzin
- o. sukcesywnie kształtuje się jeśli bodziec jest rozpoznawany przez niemowlę, a jego aktywizacja kończy się po znalezieniu bodźca
- początkowo związany jest z poszukiwaniem piersi matki i aktywizuje odruch ssania
- uczy orientacji w przestrzeni (lewa-prawa, w przód-tył, góra-dół)
- w późniejszym okresie niemowlęcym o. ma wpływ na rozwój odruchu dłoniowo-bródkowego Babkina
- pierwotnie wiąże się z funkcją przetrwania - poszukiwania pożywienia
- kieruje ruchem całego ciała i głowy w stronę bodźca, ucząc orientacji w przestrzeni, wpływa na kształtowanie umiejętności uczenia się
- nawyki szukania niemowlę rozwija skutecznie, jeżeli akt szukania kończy się ssaniem i zadowoleniem - gdy powstaje prawidłowa koordynacja o. szukania i ssania - w tych warunkach spontanicznie aktywizują się o. ssania, poczucie nasycenia i zadowolenia
10. ODRUCH USTALENIA GŁOWY ORAZ JEGO WARIANTY - WZROKOWY I BŁĘDNIKOWY
-pojawia się w 4 mies.ż. prenatalnego, jednocześnie z kształtowaniem się ruchów głowy oraz rozpoczęciem funkcjonowania u. przedsionkowego
- pomaga dz. przechylić głowę do dołu i przygotować się do procesu porodowego
- po akcie narodzin o. i jego warianty aktywnie rozwijają się między 6.-9. mies. ż. - od momentu opanowania siadania
- o. aktywnie funkcjonuje przez całe życie, wspierając i aktywizując koordynację ruchową
- oba wiarianty powinny spełniać swoje określone funkcje i pracować jednocześnie
wariant wzrokowy: - funkcjonuje przy otwartych oczach
wariant błędnikowy: - przy zamkniętych
- istotnie wpływa na kształtowanie się innych o. twarzy, głównie o.wzrokowych, także na koordynację między pracą narządu wzroku, u.przedsionkowego i słuchowego
- prawidłowo rozwijające się niemowlę demonstruje elem. tego o. pod koniec 2. mies. ż., kiedy uczy się kontrolować pozycję głowy
- podczas biernego przechylania tułowia niemowlęcia można zauważyć reakcję jego głowy - jej ruch w przeciwnym kierunku do przemieszczanego tułowia
- początkowo współdziała z o.obronnymi, chroniącymi przez upadkiem; z czasme kształtuje bazę do rozwoju innych o
-dzięki o. dz. uczy się symetrycznego trzymania głowy (pozwala na prawidłową ocenę linii pionowych i poziomych), nabywa umiej. kontroli pozycji ciała w przestrzeni podczs ruchu chodzenia, biegu, tańca, zajęć sportowych; ważne znaczenie dla prawidłowego trzymania głowy ma także funkcjonowanie 44 par mięśni szyi
- o. związany jest z reakcją oczu i kontrolowaną pracą wzroku przez:
* ustawianie linii oczu w poziomie
* zapewnianie zbieżności i skupienia wzroku
* koordynację śledzenia przez poziome ruchy oczami
* synchronizację widzenia obuocznego
- pomaga w rozwoju aparatu artykulacyjnego, sprzyja kształtowaniu się orientacji w przestrzeni
- w póżniejszym okresie stanowi podstawę dla rozwoju ruchów i nawyków zależnych od woli, pomaga w realizacji m.in. rysowania, czytania, pisania
- niezintegrowany o.: hamuje rozwój koordynacji ruch. i sensomotorycznej, percepci wzrokowej, łączenia linii pion. i poziomych podczas śledzenia wzrokiem obiektu, hamuje rozwój widzenia obuocznego
11. ZWIĄZEK ODRUCHÓW Z ROZWOJEM MOWY
- dla rozwinięcia mowy istotna jest w pierwszej kolejności integracja pierwotnej motoryki u-t; niemowlęca motoryka u-t wpływa na kształtowanie się naszych umiej. mowy i komunikacji
-b. ważne jest harmonijne funkcjonowanie i odpowiednia integracja odruchów i reakcji:
* jedzenia (ssanie, połykanie, gryzienie, kąsanie)
* ekspresji emocjonalnej twarzy (zadowolenia, uśmiechu, płaczu, gniewu)
* reakcji wzrokowych oraz słuchowych (m.in. otwarcia oczu, mrugania, widzenia peryferyjnego, koncentrowania się)
* artykulacji dźwięków w sposób naturalny przy gaworzeniu i wydawaniu naturalnych sylab
-pierwotna motoryka u-t jest podstawą rozwoju technicznego i psychicznego aspektu mowy (myślenie, rozumienie) - ćwicząc motorykę, spontanicznie stymulujemy jej dojrzewanie i integrację od najwcześniejszego etapu życia dz. (właściwy rozwój pierwotnej motoryki u-t = proces uruchomienia zaprogramowanego potencjału rozwoju artykulacji i myślenia)
- pierwotne reakcje i odruchy pełnią rolę obronną i uaktywniają strategię przetrwania w syt. „kryzysowych” -> tylna część mózgowia skupia się na działaniach sprzyjających prztrwaniu i blokuje proces świadomego rozumowania, który zachodzi w nowej korze -> osłabienie pracy ośrodków słuchu fonematycznego (o. Wernicke'go), artykułowania (Broca) i ich integrację poprzez połączenia podkorowe
- opóźnienie rozwoju i integracji wczesnej motoryki u-t objawia się:
impulsywnymi lub osłabionymi ruchami w obszarze jamy ustnej i twarzy
wolnym lub przyspieszonym ssaniem, połykaniem, gryzieniem, żuciem, artykulacją
opóżnienia te mogą hamować tworzenie się wyższych kontrolowanych schematów koordynacji podczsa artykulacji
-jeśli motoryka u-t nie została zintegrowana, funkcjonuje na poziomie „walki” z osłabioną zdolnością do mówienia, co może być przyczyną wyst. napięcia emocj.-psych.
str. 74 Reakcje i odruchy u-t, które proponują poddać działaniom terapeutycznym