1. Teoretyczne ujęcie samokształcenia.

1. Definicje samokształcenia

2. Cele i zadania samokształcenia

3. Organizacja pracy samokształcenia

4. Metody, zasady i techniki samokształcenia (wykłady, ćwiczenia, książki, czasopisma, telewizja, Internet, dyskusja, film, teatr, muzeum, praca zawodowa).

2. Pamięć.

1. Rodzaje pamięci ( sensoryczna, robocza, długotrwała).

2. Rola pamięci w samokształceniu.

3. Pojęcie i przebieg procesu uczenia się.

4. Istota i elementy procesu uczenia się.

5. Rodzaje uczenia się.

3. Warsztat efektywnej nauki.

1. Gromadzenie informacji (umiejętność słuchania, obserwacji, sprawnego czytania).

2. Opracowanie informacji (zasady, techniki twórczego myślenia, mapy myśli).

3. Metody samodzielnego uczenia się : dyskusja, doskonalenie czytania, uczenie z podręcznika, wykład, obserwacja, notowanie efektywne).

4. Warunki skutecznego samokształcenia.

1. Planowanie pracy samokształcenia.

2. Krytycyzm i umiejętność poprawnego rozumowania.

3. Umiejętność obserwacji, rzetelność, wytrwałość.

4. Samokontrola i samo nauka.

5. Trudności i błędy w samokształceniu.

5. Ergonomia samokształcenia.

1. Miejsce do pracy samokształcenia.

2. Przyczyny i zapobieganie zmęczeniu.

3. Wypoczynek - znaczenie snu

4. Racjonalne odżywianie.

5. Rozkład dnia pracy.

6. Samoocena znajomości i stosowana zasad higieny uczenia się i rekreacji.

1. Teoretyczne ujęcie samokształcenia.

1. Definicje samokształcenia.

ANDRAGOGIKA - nazywa się pedagogiką, zajmującą się problemami kształcenia, samokształcenia i wychowania młodzieży.

SAMOKSZTAŁCENIE - świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie kwalifikacji ogólnych i zawodowych.

SAMOKSZTAŁCENIE wg. J. PÓŁTURZYCKIEJ :

- proces kształcenia realizowany przez człowieka indywidualnie,

- ktoś sam się kształci, sam dobiera zakres treści kształcenia, metody, pomocy naukowych, podręczników,

- ktoś sam się uczy, sam się kontroluje,

- przyswajanie sobie wiedzy- samouctwo, samowychowani.

DEF. SOCJOLOGICZNE

- dobrowolne staranie aby własną osobę upodobnić do pewnego wzoru,

- samodzielne, poddane autokontroli urabianie się osobnika w celu osiągnięcia mniej więcej jasno określonego wzoru osobowości,

- zdobywanie wyrobienia umysłowego, a więc starania o zdolności obserwacji, myślenia oraz praca nad własnym charakterem.

OKREŚLENIE SAMOKSZTAŁCENIA

- podejmowane czynności samokształcenia wypływają z woli jednostki i są przez nią uświadomione

- cel i zakres treści samokształceniowych ustala się samodzielnie

- samodzielnie wyznaczamy czas oraz dobieramy podręczniki, pomoce naukowe, metody pracy, samokontrole i samoocenę

- wpływy z zewnątrz odgrywają rolę pomocy, które mogą, ale nie muszą być uwzględniane prowadzącego samokształcenie

WARUNKI SAMOKSZTAŁCENIA

- samodzielność ( samokształcący sam planuje swe działanie, dobiera formy, metody, kontroluje się, ocenia rezultaty),

- świadome dążenie do realizacji określonych celów ( dynamizacja, systematyczny rozwój celów w trakcie ich realizacji),

- rozwinięta potrzeba permanentnego doskonalenia własnej osobowości.

ZE WZGLĘDU NA PRZEBIEG I SPOSÓB REALIZACJI SAMOKSZTAŁCENIE MOŻE BYĆ :

1. Swobodne( zainteresowany sam wytycza cele swojej pracy i sposób ich realizacji oraz sam kontroluje uzyskane wyniki)

2. Zorganizowane (kierowane ), w którym program, sposób pracy podlega kontroli zewnętrznej, np. kształcenie kursowe,

Samokształcenie ze względu na podobne treści, strukturę i kształt organizacyjny utożsamiane jest z pojęciem : „nauka własna”, używane w następujących znaczeniach :

- ze względu na kryterium miejsca i czasu, samokształcenie się studentów w danym miejscu i czasie,

- nauka własna ze względu na charakter i cel wykonywanej pracy, to zespół czynności związanych z samodzielnym uczeniem się, organizowanym w czasie pozalekcyjnym, w celu realizacji treści kształcenia

SAMODZIELNA PRACA MA 3 ZASADNICZE ELEMENTY:

- koncepcja i wykonanie są świadome,

- przebieg i kontrola nad nią są kierowane i wykonane w sposób świadomy,

- jest wykonywane bez pomocy innych osób.

SAMODZIELNOŚĆ UCZĄCEGO SIĘ PODZIELIĆ MOŻNA NA:

- s. w działaniu, myśleniu( mamy 3 postacie myślenia: niesamodzielne, samodzielne, twórcze),

MYŚLENIE NIESAMODZIELNE- realizowanie takich zadań myślowych, przy których wystarcza odtworzenie myśli będących rezultatem poznawania, rozumienia i przypomnienia sobie cudzych myśli lub własnych

MYŚLENIE SAMODZIELNE- gdy potrafimy sami postawić przed sobą nowy problem, rozwiązać go racjonalnie, sprawdzić odpowiednio wartość tego rozwiązania

TWÓRCZE MYŚLENIE- samodzielne, przypadek samodzielności w myśleniu, który doprowadza do wykrycia nowych i cennych twierdzeń.

WARUNKI SAMODZIELNEJ PRACY STUDENTA

- jest on świadomy celu do którego zmierza ucząc się,

- zna i umie praktycznie zastosować właściwe metody i środki prowadzące go do osiągnięcia postawionego sobie celu

- jeżeli sam potrafi dokonać sprawdzenia poprawności wyników wykonanego zadania

1.2 CELE I ZADANIA SAMOKSZTAŁCENIA:

-stałe dążenie do rozwijania, doskonalenia i wzbogacania osobowości
-należyte przygotowanie do zawodu, do wykonywania pracy, obowiązków zawodowych, podnoszenie swych kwalifikacji
-aktywny udział w dorobku kultury narodowej
-kierowanie rozwojem własnej indywidualności (stawianie przed sobą jakiś celów i osiągnięć)
2 komponenty samokształcenia: kształcenie i samodzielność.

1.4

A) ZASADY SAMOKSZTAŁCENIA:

1. Zasada motywacji i planowania

2. Zasada funkcjonalności miejsca i środków samokształcenia

3. Zasada higieny i rekreacji

4. Zasada rytmiczności i terminowości

5. Zasada odpowiedzialności i dyscypliny

6. Zasada oszczędności i wydajności

7. Zasada wytrwałości i zaufania

8. Zasada aktywności i samodzielności

9. Zasada wszechstronności i trwałości

10. Zasada współdziałania z innymi

11. Zasada samokontroli i samooceny

12. Zasada racjonalności

B )METODY I TECHNIKI SAMOKSZTAŁCENIA :

1. Racjonalne i szybkie czytanie

2. Wykłady

3. Ćwiczenia

4. Książki

5. Czasopisma

6. Internet

7. Telewizja

8. Dyskusja

9. Film

10. Teatr

11. Muzyka

12. Praca zawodowa

13. Efektywne słuchanie

2. PAMIĘĆ

1. RODZAJE PAMIĘCI:

1. PAMIĘĆ SENSORYCZNA-przechowuje przez krótki czas dane, będące wierną reprodukcją danego bodźca(wzrok, słuch).

2. PAMIĘĆ ROBOCZA- jest częścią pamięci krótkotrwałej,biernie przechowuje informacje, przetwarza, nadzoruje informacje.

3. PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA- jest rodzajem magazynu, w którym przechowywane są te informacje, które wcześniej wpłynęły do pamięci krótkotrwałej. Aby przypomnieć sobie coś, co jest przechowywane w zasobach pamięci długotrwałej, trzeba to najpierw przenieść do pamięci krótkotrwałej.

1. Rola pamięci w samokształceniu.

Uczenie się byłoby jednak niemożliwe bez istnienia bardzo złożonego procesu jakim jest pamięć. Jest ona zdolnością mózgu do przechowywania informacji w postaci tzw. śladów pamięciowych, oraz wydobywania ich i wykorzystywania kiedy są potrzebne.

2.3 Pojęcie i przebieg procesu uczenia się.

Uczenie się to proces zachodzący w układzie nerwowym, prowadzący do zmian w zachowaniu pod wpływem doświadczeń nabytych w ciągu życia. Najbardziej rozwiniętą formą uczenia się jest wykorzystywanie nabytych doświadczeń do rozwiązywania nowych problemów. Przejawem takiego uczenia jest np. wykorzystywanie narzędzi do wykonywania różnych skomplikowanych zadań.

Proces ten składa się z 3 etapów.

ETAP 1
Zapamiętywanie (odebranie informacji i zapisanie w postaci sladu pameciowego)

ETAP 2
Pamiętanie (przechowywanie śladu pamięciowego)

ETAP 3
Przypominanie (odtwarzanie śladu pamięciowego)
Jest tez proces zapominania. Występuje on ponieważ ślady pamięciowe ulęgają po pewnym czasie zatarciu.

1. Istota i elementy procesu uczenia się:

1. poznawanie faktów,
   2) uogólnianie nowego materiału,
   3) utrwalanie,
   4) kształcenie umiejętności i nawyków,
   5) wiązanie teorii z praktyką,
   6) kontrola i ocena wyników nauczania

2. LUB

1. Motywacja lub oczekiwanie.

2. Zrozumienie - podmiot dostrzega materiał o odróżnia go od innych bodźców zwracających jego uwagę.

3. Poznanie - podmiot koduje wiedzę.

4. Przechowanie - podmiot przechowuje wiedzą w pamięci krótko i długotrwałej.

5. Przypomnienie - podmiot odzyskuje materiał z pamięci.

6. Generalizacja - materiał jest przenoszony na nowe sytuacje, a więc pozwala podmiotowi rozwinąć strategie postępowania z nimi.

7. Działanie - te strategie są wykorzystane w praktyce.

8. Sprzężenie zwrotne - podmiot uzyskuje wiedzę na podstawie rezultatów

4. Rodzaje uczenia się:

- uczenie się umyślne, ukierunkowane na zdobycie wiedzy, umiejętności, sprawności itp.,
- uczenie się mimowolne (uboczne), nie zamierzone.
Zależnie od przyjętych sposobów i technik wyróżnia się:
- uczenie się pamięciowe (mechaniczne) metodą biernego powtarzania,
-uczenie się przez zrozumienie (wgląd), wniknięcie w istotę zagadnienia, sens opanowywanego materiału,
-uczenie się sensoryczne (spostrzeżeniowe, percepcyjne), polegające na wytwarzaniu się odruchów warunkowych pod wpływem wzmacniania określonych doświadczeń,
-uczenie się metodą prób i błędów (porażek i sukcesów), występujące najczęściej u dzieci i zwierząt oraz w sytuacjach, gdy brak jest wskazówek, jak rozwiązać zadanie przejawia się w szukaniu, próbowaniu i eliminowaniu czynności zbędnych, ćwiczeniu się w czynnościach skutecznych, prowadzących do celu,
- uczenie się przez naśladownictwo, czyli intencjonalne wykonywanie przez osobę uczącą się czynności, które przedtem wykonywał ktoś inny,
-uczenie się przez działanie, tzn. wykorzystywanie opanowanej wiedzy do rozwiązywania zadań praktycznych,
-uczenie się przez przeżywanie, co oznacza kształtowanie stosunku do określonych wartości moralnych, społecznych, estetycznych i innych. Efekty uczenia się zależą od właściwości psychofizycznych ucznia, przede wszystkim od zdolności zapamiętywania oraz od koncentracji i trwałości uwagi. Od sytuacji uczenia się (struktura i rodzaj przyswajanych treści, lokal i jego urządzenie, stan organizmu uczącego się itp.).

3. Warsztat efektywnej nauki.

3.1 Gromadzenie informacji odbywa się poprzez :

a) umiejętne słuchanie,

b) obserwację,

c)sprawne czytanie.

3.2 Opracowanie informacji (zasady, techniki twórczego myślenia, mapy myśli).

a) zasady twórczego myślenia :

1. Zasada różnorodności oznacza, że należy zawsze szukać jak największej liczby rozwiązań, niezależnie od ich jakości. Im więcej, tym lepiej”

2. Zasad odroczonego wartościowania to powstrzymanie się od oceniania, które jest jedną z najważniejszych przeszkód w myśleniu twórczym.

3. Zasada racjonalnej irracjonalności polega na umiejętnym korzystaniu z emocji i intuicji w fazie wymyślania rozwiązania, rozum staje się przydatny dopiero w momencie oceniania.

4. Zasada kompetentnej niekompetencji oznacza, że każdy może rozwiązać problem nawet z dziedziny , na której się nie zna, jeśli tylko może liczyć na pomoc eksperta.

5. Zasada zabawy. Jeśli zadanie ma być przyjemne nie może być nudne. Jeśli zadanie jest ciekawe, to łatwiej jest znaleźć rozwiązanie problemu.

6. Zasada aktualności. „Liczy się tylko to, co tu i teraz”. Należy zapomnieć o otaczającej rzeczywistości i skoncentrować się na problemie.

7. Tolerancja wieloznaczności, która polega na umiejętności spoglądania na różne strony problemu

8. Elastyczność i wyobraźnia. Zdolność przenoszenia rozwiązań pomiędzy niezwiązanymi ze sobą dziedzinami

b)techniki twórczego myślenia:

- burza mózgów (stanowi niekonwencjonalny sposób zespołowego poszukiwania nowych pomysłów dotyczących metod rozwiązywania problemów.

- syntetyka (łączenie się odrębnych elementów, pozornie nie mających związku. Ideą przewodnią syntetyki jest poszukiwanie nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań problemów. Metoda ta daje dobre wyniki w przypadkach bardzo trudnych, złożonych i ugruntowanych przez psychikę).

- morfologia(polega na pierwotnym podziale funkcji systemu na

funkcje cząstkowe, do których stosujemy podejście innowacyjne, a następnie dokonujemy

syntezy i kombinacji rozwiązań).

c)mapy myśli- to specjalny rodzaj notatki wykorzystujący naturalne skłonności umysłu; wykorzystanie symboli, rysunków, kolorów, liczb, słów, ale tylko tych najważniejszych, kluczowych.

3.3 Metody samodzielnego uczenia się:

a)dyskusja- metoda polegająca na wymianie zdań

b)doskonalenie czytania ( ćwiczenie szybkiego czytania)

c)uczenie się z podręcznika (poznanie treści do opanowania, analiza tych treści, przyswojenie i utrwalenie, wykorzystanie utrwalonych treści w życiu

d)wykład (uczenie się jest możliwe tylko przy aktywnym udziale w wykładzie, czyli przy śledzeniu toku wykładu, selekcjonowaniu nowych wiadomości i już znanych, próbie zrozumienia słów wykładu i powiązania z innymi twierdzeniami, nastawienie na zapamiętanie i przyswojenie tego co istotne, zastanowienie się nad przydatnością danej wiedzy, krytyczna ocena materiału, bezpośredni udział-notowanie, pytania-)

e)obserwacja (Obserwacja to niezauważalny, zamierzony i systematyczny sposób postrzegania badanych obiektów w ich naturalnych warunkach. Wśród niej wyróżniamy:

-obserwacja skategoryzowana, w której badacz posiada przygotowany kwestionariusz lub schemat i obserwuje zjawiska pod kątem danych z arkuszu,

-obserwacja nieskategoryzowana badacz nie posiada arkusza, dzięki czemu ma większa swobodę oceny danego zjawiska,

-obserwacja bezpośrednia, w której badający nie tylko zbiera informacje, ale ma możliwość sprawdzenia ich wiarygodności używając innych metod,

-obserwacja uczestnicząca, w której badacz próbuje wejść do interesującego go otoczenia i zbierać informacje od wewnątrz,

-obserwacja jawna to obserwacja w której obiekty badania mają świadomość, że są przedmiotem badania, co może prowadzić do fałszowania informacji. )

f)notowanie efektywne (Np. umiejętność pisania skrótami, zapisywanie na marginesie, uwypuklenia, podkreślenia, kolory, pisanie własnymi słowami, zapisywanie rysunków i ilustracji. Notowanie zwiększa poziom rozumienia wykładu,dobrze sporządzona i przechowana notatka odciąża naszą pamięć )

4. Warunki skutecznego samokształcenia

Warunki skutecznego samokształcenia:
· odczuwanie potrzeby uczenia się- ważne jest emocjonalne zaangażowanie do podjęcia nauki,
· rozumienie tego, co się poznaje- myślowe ujmowanie zależności między elementami wchodzącymi w skład materiału,
· myślowe opracowanie materiału- samodzielne wyodrębnienie elementów składowych i wiązaniu ich w nową całość przez ucznia, całość nauki powinna być stale uzupełniana i wzbogacana, opanowywana logicznie i rozumowo oraz podbudowywana pamięcią dosłowną,
· świadomość przydatności przyswajanego materiału- uczący powinien wiedzieć czemu ma służyć jego nauka, że bedzie potrzebna w rozwiązywaniu różnych zadań i w pracy zawodowej, trwałość można wzmocnić poprzez świadome i sensowne powtarzanie,
· stała aktywność umysłowa- decyduje o możliwościach uczenia się i nabywania nowej wiedzy i umiejętności.

Efektywność samokształcenia zależy od:
- umiejętności planowania pracy samokształceniowej,
- umiejętności poprawnego rozumowania,
- krytycyzmu,
- umiejętności obserwacji
- rzetelności i wytrwałości,
- samokontroli i samokrytycyzmu,
- pamięci i zapamiętywania,
- uwagi jej trwałości

4.1 Planowanie pracy samokształcenia

Umiejętność planowania jest jednym z warunków skutecznego uczenia się. Przy planowaniu uwzględnić należy: rozłożenie materiału w czasie, planowanie dnia, okresy najwyższej i najniższej sprawności umysłowej, czas na posiłki, wypoczynek. Plan powinien być : celowy, wykonalny, wewnętrznie zgodny(nie zawiera sprzecznych czynności), operatywny, elastyczny, szczegółowy, długodystansowy,

4.2 Krytycyzm i umiejętność poprawnego rozumowania.

5. Ergonomia samokształcenia.

Niezwykle ważne podczas wdrażania do samokształcenia są warunki pracy. Poznanie higieny pracy umysłowej przynosi pozytywne rezultaty w pracy samokształceniowej. Są to:
1. Miejsce do pracy samokształceniowej- pokój powinien być niezbyt mały, nie zatłoczony, dobrze przewietrzony, optymalna temperatura, ok.18-20 C, odpowiednia wilgotność powietrza, światło o mocy 60- 80 W, padać powinno na biurko z lewej strony uczącego się, krzesło dostosowane do wzrostu uczącego się, barwy ścian pokoju powinny być niezbyt jaskrawe, w pokoju powinna być cisza i spokój.
2. Zmęczenie, przemęczenie i znużenie- czas pojawienia się zmęczenia u uczących bywa różny, przyczyną przedwczesnego zmęczenia może być brak zainteresowania przedmiotem nauki, długotrwałe słuchanie wykładów, wytężanie wzroku w trakcie czytania, stałe napięcie uwagi itp.,zmęczenie znika po zrobieniu kilku przerw w nauce lub po dostatecznie długim wypoczynku; gdy nie pomaga przerwa lub uczeń jest zmęczony tuż po rozpoczęciu nauki można mówić o przemęczeniu, jest konsekwencją nauki bez wytchnienia, potrzebna jest konsultacja lekarska, znużenie jest brakiem gotowości i chęci do wysiłku, nie można go usunąc przez odpoczynek, występuje przez nieprzestrzeganie zasad higieny pracy umysłowej.
3. Wypoczynek i znaczenie snu- wypoczynek może być czynny np.: spacer, sport lub bierny np.: sen, oglądanie TV, słuchanie radia, czytanie itp., odpowiednia ilość snu jest indywidualna dla każdego, zalecane jest spanie przy otwartym oknie lub w przewietrzonym pokoju, ważna jest w miarę regularna godzina chodzenia spać.
5. Racjonalne odżywianie się- jedzenie powinno być pożywne i lekkostrawne, zawierające białko i witaminy, w miarę regularne godziny jedzenia.
6. Rozkład dnia pracy- dobrze jest zaplanować rozkład dnia następnego dzień wcześniej, aby znaleźć czas na wszystko- pracę, odpoczynek, rozrywkę i sen.

---