1. W SKŁAD ANALIZATORA WZROKOWEGO WCHODZĄ:
a) receptor czyli siatkówka - odbierający bodźce wzrokowe i przekładające je na pobudzanie nerwowe.
b) droga doprowadzająca czyli nerw wzrokowy
c) korowa część analizatora, czyli potyliczna część mózgu, w której dokonuje się analiza i synteza bodźców wzrokowych.
2. W SKŁAD ANALIZATORA SŁUCHOWEGO WCHODZĄ:
a) receptor, czyli narząd Cortiego w uchu, który odbiera bodźce słuchowe
b) nerwy dośrodkowe, czyli tzw. droga słuchowa
c) korowa część analizatora, która znajduje się w okolicach skroniowych; w niej dokonuje się analiza i synteza bodźców słuchowych
d) nerwy odśrodkowe, które przekazują impulsy z mózgu do narządów artykulacyjnych
PRZYCZYNY ZAKŁÓCEŃ SPOSTRZEŻEŃ WZROKOWYCH:
Można je wiązać z uszkodzeniem receptorycznej części analizatora wzrokowego czyli np. nieprawidłową wzrokową gałki ocznej np. zez; wadami wzroku - astygmatyzm. Zaburzenia mogą wiązać się także z defektem korowej części analizatora wzrokowego (defekt mózgu). Może to powodować wadliwe odzwierciedlanie kształtu liter. Istotą kształtu jest odzwierciedlanie liter względem poziomym w/m, p/b, d/g i pionu p/g.
SYMPTOMY ZABURZEŃ ANALIZATORA WZROKOWEGO:
1) Kłopoty w rozróżnianiu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych i liter
2) Mylenie liter o podobnych optycznie kształtach np. a/o, czy też m/n, n/w
3) Mieszanie struktur graficznych, gdy różnice między nimi są małe np. dom/dam
4) Opuszczanie drobnych znaków graficznych i interpunkcyjnych
5) Zapominanie niektórych wielkich liter szczególnie L, Ł, W, F
6) Błędy ortograficzne
BŁĘDY DOTYCZĄCE KIERUNKOWEGO ASPEKTU SPOTRZEGANIA, CZYLI PION I POZIOM:
1) Mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi poziomej i pionowej w/m, p/g, b/d
2) Niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w stosunku do strony zeszytu
3) Przestawianie liter, sylab i wyrazów zarówno w czytaniu jak i w pisaniu
4) Nieodpowiedni dobór linijek
5) Mylenie kierunku zapisu (pismo zwierciadlane)
V. Jak badać percepcję wzrokową?
1) Obserwacja dziecka podczas:
- codziennych czynności
- wykonywania zadań
- oglądania obrazków
- zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorów
- przepisywania tekstów i uzupełniania wyrazów brakujących literami
- obserwowanie podczas czytania i rysowania
2) Wywiad z rodzicami
Dostarcza informacji o zabawach dziecka, jego rysunkach, układankach, pamięci wzrokowej, orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji w przestrzeni.
3) Analiza wytworów głównie rysunków wykonanych według gotowych szablonów/ wzorów
4) Próby eksperymentalne np. odwzorowywanie figur geometrycznych wg Spionek; zadania sprawdzające analizę i syntezę wzrokową, orientację przestrzenną oraz próby służące orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni.
Badania Spionek i Wilgockiej - Okoń sprawdzają analizę i syntezę wzrokową oraz orientację przestrzenną. Wiąże się z odwzorowywaniem figur geometrycznych, elementów litero podobnych oraz poszukiwaniem elementów składowych całościowych rysunków.
VI. Jak badać orientację przestrzenną?
To samo co z percepcją wzrokową +
Badania służące orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni polegają na tym, że prosimy dziecko, aby pokazało nam swoje prawe oko; podało lewą dłoń; prawą ręką chwytało za lewe ucho; wskazało, która ściana jest na lewo, a która na prawo; pokazało na obrazku przedmioty, które znajdują się nad stołem, obok szafy, na dole, na górze itd.
SŁUCH FONEMATYCZNY:
Wiąże się z przygotowaniem układu słuchowego oraz odbioru specyficznych właściwości fonematycznych danego języka. Umożliwia różnicowanie dźwięków mowy, czyli zdolność do ich analizy i syntezy.
Umiejętność rozróżniania fonemów - dźwięków mowy ludzkiej, występujących w danym języku. Jest to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy. Oznacza to, że dziecko może wyodrębnić z potoku mowy - wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Właściwie wykształcony słuch fonematyczny umożliwia prawidłową wymowę, wychwytywanie różnic pomiędzy słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie, a w końcu dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów, co stanowi podstawę w nauce czytania i pisania. Słuch fonematyczny kształtuje się w trakcie rozwoju mowy dziecka w sposób spontaniczny i niezamierzony.
SYMPTOMY ZABURZEŃ ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ
1) Mylenie głosek oraz struktur dźwiękowych zbliżonych fonetycznie
2) Przestawianie, opuszczanie, dodawanie liter i sylab
3) Zamiana wyrazów na bliskoznaczne
4) Nieprawidłowe pisanie wyrazów z samogłoskami nosowymi i zespołami dźwiękowymi
5) Zmiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne
6) Specyficzne trudności w pisaniu ze słuchu
7) Zniekształcanie pisowni, niekiedy „zlepki liter”
8) Trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami zatracającymi dźwięczność
9) Opuszczanie końcówek, cząstek wyrazów, „gubienie” liter
10) Szczególne trudności w różnicowaniu dźwięków mowy co może powodować niewłaściwe ich wybrzmiewanie
11) Trudności we właściwej intonacji czytanych treści
12) Błędy w czytaniu - zamiana liter, zmiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całego wyrazu.
JAK BADAĆ PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ?
1) Wywiad z rodzicami
Dowiadujemy się jak przebiegał dotychczasowy rozwój mowy dziecka (opóźnione pojawienie się pierwszych słów, zdań, nieprawidłowa wymowa może być skutkiem zaburzeń percepcji słuchowej). Uzyskujemy także informacje o tym czy dziecko zna wiersze, czy szybko ich się uczy i czy od dawna, czy jest muzykalne.
2) Obserwacja dziecka
Szczególnie jego wypowiedzi i wymowa pozwalająca ujawnić agramatyzmy, „przekręcania” wyrazów, wady wymowy, mały zasób słów. Obserwując dziecko podczas prób czytania, recytowania, pisania, zwłaszcza ze słuchu można wnioskować o zaburzeniach percepcji słuchowej.
3) Próby eksperymentalne
Pozwalają ocenić poziom analizy i syntezy słuchowej. Powinno się je stosować indywidualnie, w dogodnych warunkach. Przed przystąpieniem do badania trzeba przeprowadzić kilka prób o charakterze ćwiczenia, podczas których sprawdzamy czy dziecko wie czego od niego żądamy. Do oceny analizy i syntezy słuchowej mogą należeć próby, czasie których dziecko wyodrębnia z mówionego tekstu:
- Zdania. Skłaniamy dziecko do wydzielania określonego zdania z tekstu wiersza lub piosenki
- Wyrazy. Stawiamy dziecku zadanie polegające na wyodrębnieniu określonych wyrazów z tekstu.
- Sylaby. Prosimy, aby dziecko policzyło, ile dany wyraz ma sylab; może pomagać sobie klaskaniem.
- Głoski. Dziecko ma za zadanie podać, jaką głoskę słyszy na początku i na końcu podanego wyrazu.
X. Wyjaśnij pojęcie lateralizacji
Przewaga jednej strony nad drugą związana z dominacją jednej z półkul mózgowych.
Przewaga funkcjonalna w odniesieniu do parzystych narządów ruchu i organów zmysłu znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała.
Przejawia się dominacją używania ręki, nogi, oka, ucha leżącej po jednej stronie osi ciała.
RODZAJE LATERALIZACJI:
Jednorodna (jednostronna) prawostronna - przewaga prawej strony nad lewą. (prawooczność, praworęczność, prawo nożność)
Jednorodna lewostronna - gdy cała lewa strona ciała pracuje sprawniej niż prawa. (lewo oczność, leworęczność, lewo nożność).
Niejednorodna skrzyżowana - dominujące narządy ruchu i zmysłów znajdują się po obu stronach osi ciała.
Dzieci z lateralizacją skrzyżowaną mogą popełniać błędy w pisaniu takie same jak dzieci z lateralizacją lewostronną. Wystąpić mogą problemy z czytaniem i wykonywaniem wszystkich czynności związanych z dobrą koordynacją ręki i oka. Dzieci mają także mniejsze osiągnięcia w sporcie wymagającym celnego rzutu, szybkiego zwrotu lub skomplikowanych ruchów. Ich poziom fizyczny jak i plastyczny jest nieco niższy niż u rówieśników. Mogą wystąpić także problemy w dorosłym życiu przy codziennych czynnościach np. szycie, pisanie na komputerze, obsługa urządzeń, jazda na rolkach.
Nieustalona ( słaba) - brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała. Jest stanem przejściowym (po 6 roku życia co świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji), lub trwałym, oburęczność otrzymuje się do końca życia. U dzieci tych często występują trudności w nauce. Dziecko ma trudności z odwzorowywaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem i odwzorowywaniem liter i cyfr podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni (p/b/d/g).
SYMPTOMY ZABURZEŃ LATERALIZACJI:
Mylenie liter o podobnych kształtach a innym położeniu i kierunku
Dynamiczne odwracanie liter - zmiana kolejności, przestawianie ich, błędne odtwarzanie liter
Pismo lustrzane ( w przypadku lateralizacji skrzyżowanej)
Trudności związane z techniką pisania - zniekształcenia graficznej strony pisma
Przestawianie liter i cząstek wyrazowych
Zmiana kolejności liter a nawet wyrazów
Opuszczanie całego wiersza
Wolne tempo czytania (szczególnie przy lewo oczności)
Odczytywanie wyrazów od prawej ku lewej
Odczytywanie cyfr w sposób zwierciadlany
METODY BADANIA LATERALIZACJI:
1) Wywiad z rodzicami:
- pytamy jak rozwijała się dotychczas lateralizacja u dziecka, kiedy zauważono pierwsze jej przejawy
- ze względu na fakt dziedzicznego warunkowania leworęczności ustalamy czy w rodzinie dziecka były osoby leworęczne
2) Obserwacja zachowania w sytuacjach, w których dziecko musi dokonywać jednego wyboru
- cennym źródłem informacji jest obserwacja zachowania dziecka w różnych sytuacjach życiowych
- możemy zaobserwować, którą ręką dziecko je, kroi, rysuje, rzuca piłkę, trzyma nożyczki; którą nogą kpie piłkę; którym okiem zagląda w dziurkę od klucza
3) Próby eksperymentalne:
a) dominującej ręki: dziecko rysuje domek, nawleka koraliki na drucik, obwodzi kredką dwa koła prawą i lewą ręką. Porównujemy obie prace uwzględniając poziom graficzny rysunku, siłę nacisku ołówka, czas wykonywania.
b) dominującej nogi: dziecko wchodzi na taboret, skacze na jednej nodze, gra w klasy
c) dominującego ucha: dziecko sprawdza czy zegarek chodzi, czy słyszy szum morza w muszli
d) dominującego oka: dziecko zagląda do butelki z ciemnego szkła, dziurki od klucza
SYMPTOMY ZABURZEŃ ROZWOJU MOTORYCZNEGO W PIEWSZYCH MIESIĄCACH ŻYCIA DZIECKA:
1) Brak lub słaba stabilizacja głowy w próbie podciągnięcia za rączki
2) Utrudniony podpór na obu przedramionach, łokcie cofają się do tyłu
3) Brak umiejętności przeniesienia przedmiotu do przodu
4) Mocne odginanie głowy, prężenie kończyn dolnych przy równoczesnych trudnościach z podporem na przedramionach
5) Bezwładne zwisanie ciała dziecka
6) Niewystarczający lub całkowity brak reakcji na światło po 3 miesiącu życia
7) Odgięciowe ułożenie głowy do tyłu, które może występować u wcześniaków w pierwszych trzech miesiącach życia.
8) Drżenie bródki lub kończyn podczas motoryki spontanicznej u spokojnego dziecka od 2 miesiąca życia
9) Stereotypowe wyprosty kończyn dolnych w baletowym obciągnięciu stóp w zwiększeniu pachowym po 4,5 miesiąca życia wskazujący na wzmożone napięcie mięśniowe.
SYMPTOMY ZABURZEŃ ROZWOJU MOTORYCZNEGO W OKRESIE PÓŹNIEJSZYM:
1) Obniżenie sprawności manualnej
2) Trudności w pisaniu, zbyt wolne tempo wykonywanych czynności
3) Mała precyzja ruchów dłoni i palców
4) Słaby poziom graficzny pisma
5) Opuszczanie linijek
6) Przekraczanie linijek
7) Litery drżące o niepewnym kształcie
8) Zmienna wielkość liter
9) Nachylenie liter
10) Litery krzywe, niekształtne, brak wiązania liter
METODY BADANIA MOTORYKI:
Wywiad z rodzicami
Dowiadujemy się jak przebiegał dotychczasowy rozwój ruchowy np. kiedy dziecko zaczęło utrzymywać głowę w pozycji pionowej; kiedy zaczęło siadać, stać chodzić (tempo rozwoju); czy rozwój dziecka był harmonijny, tzn. czy równie dobrze rozwijało się pod względem ruchowym, jak i pod względem umysłowym (rytm rozwoju); czy obserwowano okresy przyspieszania lub zahamowania rozwoju ( dynamika rozwoju).
2) Obserwacja
Podczas codziennych zajęć dowolnych, zabaw manipulacyjnych (np. nawlekanie koralików na sznurek), konstrukcyjnych (np. budowanie z klocków), czynności samoobsługowych (ubieranie się jedzenie, mycie) dostarcza również ważnych danych o jego rozwoju ruchowym.
3) Analiza wytworów dziecka
Powstałych podczas zajęć plastycznych, czyli rysunków, wycinanek, ulepianek, malowania oraz podczas pisania pozwala uchwycić symptomy zaburzeń motoryki.
4) Próby eksperymentalne
Do obliczania wieku ilorazu rozwoju ruchowego stosuje się polską adaptację tekstu N. Oziereckiego. Obejmuje on zadania ruchome przeznaczone dla dzieci i młodzieży w wieku 4-16 lat. Zawarte w zestawie Oziereckiego próby ruchowe dzielą się na sześć grup. Badany uczeń otrzymuje do wykonania z każdej grupy jedno ćwiczenie, odpowiednie dla jego wieku. Jeżeli potrafi je wykonać, otrzymuje następne z tej samej grupy, lecz przeznaczone dla dzieci o rok starszych. Jeśli nie potrafi, daje mu się ćwiczenie z tej samej grupy, lecz przeznaczone dla dzieci o rok młodszych. W ten sposób ustala się w każdej grupie ćwiczeń, jak trudne zadanie ruchowe badany potrafi wykonać, przy czym trudność wyrażona jest tu miarą wieku.