NIEPOWODZENIA DZIECI W NAUCE CZYTANIA I PISANIA

W każdej na ogół klasie znajdziemy uczniów, którym nauka sprawia poważne kłopoty. Spotyka się ich już wśrod pierwszoklasistów. Trudności tych najmłodszych dotyczą zwykle podstawowych umiejętności szkolnych, w tym czytania i pisania.

Przyczyny tych niepowodzeń bywają różne. Jedne z nich grupują się wokół samego pro­cesu dydaktycznego tj. przeładowany program, zbyt liczne klasy uniemożliwiające indywidua­lizację nauczania itp. Wszystko to niewątpliwie wpływa negatywnie na postępy szkolne, ale pamiętajmy, że w tej samej klasie, są dzieci zarówno dobrze jak i źle uczące się. Najlepszy nauczyciel miewa wśród swoich uczniów takich, którzy nie nadążają za rówieśnikami.

Bezpośrednie źródła niepowodzeń często leżą poza procesem dydaktycznym. Niekiedy tkwią one w niekorzystnych warunkach środowiskowych. Nie sprzyja postępom brak własnego kąta do nauki, stałego miejsca na zeszyty i książki, czasem nadmierne obciążenie dziecka obo­wiązkami związanymi z gospodarstwem domowym lub opieką nad młodszym rodzeństwem a także stan zdrowia dziecka. Z reguły nie wykazuje dobrych postępów uczeń chorowity, często zapadający na zdrowiu. Często dzieci nie mogą nauczyć się czytać w normalnym czasie i cho­dzi nie tylko o dzieci upośledzone umysłowo, lecz także, które nie wykazują żadnych oznak upośledzenia umysłowego. Czyli takie, które iloraz inteligencji mają w normie.

Czytanie i pisanie mogą być zaburzone w konsekwencji uszkodzenia różnych nieraz bardzo odległych od siebie struktur mózgowych, przy czym uszkodzenie jednej, prowadzi do zaburzenia nie jednej lecz wielu złożonych z reguły czynności.

W powstawaniu trudności w nauce czytania i pisania istotną rolę odgrywają opóźnienia zwane także fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi lub mikrouszkodzeniami. Obejmują one najczęściej następujące dziedziny:

1. rozwój spostrzegania wzrokowego

2. rozwój spostrzegania słuchowego

3. rozwój motoryczny (ruchowy) a zwłaszcza rozwój manualny.

W procesie nauki szkolnej bardzo dużą rolę odgrywają spostrzeżenia wzrokowe. Aby nauczyć się czytać i pisać dziecko musi dokładnie spostrzegać przede wszystkim kształty liter, z których składa się wyraz. Niektóre z nich różnią się tylko drobnymi szczegółami np. a : o czy p : b. Są dzieci, u których rozwój spostrzegania wzrokowego jest opóźniony. Dzieci te nie mają wady wzroku, ich narządy wzroku funkcjonują normalnie, zaburzenie dotyczy części kory mózgo­wej, w której zachodzi odbiór bodźców wzrokowych ich analiza i synteza. Mają one trudności w rozróżnianiu tych liter, a tym samym w opanowaniu umiejętności czytania i pisania, jak również trudności w rysunkach.

Innym jest rodzaj kłopotów występujących u dzieci z opóźnionym rozwojem spostrzega­nia słuchowego, chociaż często prowadzą one do podobnych konsekwencji tj. trudności w opa­nowaniu podstawowych umiejętności i technik szkolnych. Dzieci te nie mają wady słuchu. Niesprawnie funkcjonuje natomiast okolica kory mózgowej, w której dokonuje się odbiór dźwię­ków, ich różnicowanie i synteza. Czasem dziecko z zaburzonym rozwojem spostrzegania słu­chowego później zaczyna mówić i mówi nieprawidłowo. Dziecku z zaburzeniami rozwoju spostrzegania słuchowego sprawia kłopot podział na głoski, a także łączenia głosek w wyraz. Płyną stąd trudności w czytaniu i pisaniu, przede wszystkim pisaniu ze słuchu.

Trudności w nauce szkolnej mogą wypływać także z opóźnień - zaburzeń rozwoju motorycznego. Dzieci te wykonują różne czynności wolniej i mniej precyzyjnie, doznają w szkole niepowodzeń przede wszystkim na lekcjach wychowania fizycznego i zajęć praktyczne - tech­nicznych. Opóźnienie w rozwoju ruchowym może obejmować całokształt tego rozwoju lub też niektóre jego strony up. sprawność manualną ręki. U niektórych dzieci zaburzenia rozwoju ruchowego występują w postaci nieprawidłowej lateralizacji tj. stronnej przewagi części ciała.

Niektóre czynności wykonuje się wyłącznie jedną ręką. U dziecka rozwijającego się prawidłowo stopniowo powstaje przewaga prawej strony ciała nad lewą. Przewaga ta zaznacza się przeważnie w czynnościach rąk, nóg i oczu. Są jednak dzieci leworęczne, równocześnie lewooczne, mimo ćwiczeń i oddziaływania otoczenia lewa strona ciała wykazuje u nich prze­wagę nad prawą. Dzieci te powinny posługiwać się lewą ręką przy pisaniu i wykonywaniu innych czynności. Zazwyczaj napotykają one jednak na szereg trudności. Część z nich wypływa stąd, że nie wszyscy są przekonani o słuszności takiego postępowania. Wielu rodziców a niekie­dy nauczyciele, są przekonani, że dziecko mogłoby się przestawić na używanie ręki prawej gdyby się postarało. Na skutek niewłaściwego stosunku otoczenia niektóre spośród tych dzieci cierpią z powodu swojej inności i same usiłują się przestawić na prawa rękę. Ponieważ przycho­dzi im to z trudem przeżywają niepowodzenia, co ma ujemny wpływ na ich ogólny stosunek do nauki szkolnej.

Widzimy więc jak liczne mogą być przyczyny trudności w nauce u dzieci, których ogól­ny rozwój umysłowy jest przeciętny, normalny. Fragmentaryczne, czyli częściowe zaburzenia i opóźnienia obejmujące tylko jedną sferę rozwoju mogą być źródłem poważnych niepowodzeń. A są dzieci, u których następują zaburzenia kilku sfer równocześnie. Przeważająca część tych niepowodzeń ujawnia się w okresie nauki początkowej i dotyczy przede wszystkim opanowania umiejętności czytania i pisania. Trudności w nauce czytania nazywamy dysleksją, bez względu na przyczyny jakie je spowodowały a dzieci, które ich doznają, dziećmi dyslektycznymi. Trud­ności w nauce pisania noszą nazwę dysgrafii, a dzieci dysgraficznymi. Ponieważ głównie w klasach najmłodszych kształtuje się stosunek dziecka do nauki i do szkoły, niepowodzenia w opanowaniu umiejętności czytania i pisania mają pośredni wpływ na dalszą postawę dziecka jako ucznia.

Czy można więc nie dopuścić co powstania trudności szkolnych? Można pod warunkiem wczesnego wykrycia nierównomierności rozwojowych dzieci. Dlatego tak ważną jest wiedza o tym, w jaki sposób ujawniają się u dzieci dysharmonie rozwoju.

Musimy więc zdawać sobie sprawę z tego, że jeśli np. rysunki dziecka przedszkolnego wyraźnie odbiegają swoim poziomem od rysunków jego rówieśników to powodem może być opóźnienie funkcji wzrokowych lub ruchowych. Jeśli więc nie chcemy dopuścić do przyszłych kłopotów w szkole, musimy pobudzić rozwój funkcji opóźnionych. Musimy dziecko zachęcić do tych zabaw i czynności, których ono unika i które sprawiają mu trudności. Przede wszystkim więc powinniśmy w tych zabawach uczestniczyć. Gdy dziecko napotyka jednak trudności w czytaniu i pisaniu należy mu pomóc poprzez zidentyfikowanie trudności i pobudzenie rozwoju funkcji opóźnionych lecz rodzaj podejmowanych działań zależeć będzie od diagnozy psycholo­ga.

Bibliografia:

1. Filipczuk Halina: Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Warszawa 1985, Nasza Księgarnia.

2. Pietsch - Szurek Ewa: Trudności szkolne najmłodszych. Warszawa 1981, Instytut Wydawni­czy Związków Zawodowych.

3. Spłonek Halina: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1985 Wyd.4 Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

---