Narządy moczowe (organa urinaria)
1. Nerka
Nerka (ren, nephros). Narząd ten jest parzysty. Jego przeciętne wymiary to: wymiar podłużny to 11 cm, poprzeczny 5-6 cm, grubość 3-4 cm. Masa nerki wynosi około 100-200 g. Nerka lewa jest zwykle większa niż prawa. Nerka ma największą masę w wieku 25-30 lat. Na starość ulega zanikowi.
Nerka posiada powierzchnię przednią i tylną (facies anterior et posterior). Powierzchnie przechodzą w siebie na dwóch brzegach, bocznym-wypukłym i przyśrodkowym-wklęsłym (margo lateralis et margo medialis) oraz na dwóch końcach tj. górnym i dolnym (extremitas superior et inferior). Koniec dolny jest bardziej zaokrąglony (grubszy i cieńszy). Na brzegu przyśrodkowym występuje głębokie, szczelinowate wpuklenie. Jest to wnęka nerki (hilum renale). Znajdują się w niej struktury łącznie nazywane korzeniem nerki (radix renis). Wnęka przedłuża się w szczelinę biegnącą wewnątrz miąższu-zatokę nerkową (sinus renalis). Zatokę wypełnia tkanka tłuszczowa, która się łączy z torebką tłuszczową obejmującą całą nerkę. Leża w niej: kielichy i miedniczka nerkowa, naczynia nerkowe. Innymi słowy zatoka nerkowa jest to czołowo ustawiona szczelina.
Miąższ nerki składa się z kory i rdzenia.
Kora nerki (cortex renalis) położona jest pod najbardziej wewnętrzną jej osłonką (błoną mięśniową torebki włóknistej). Jej grubość to około 5-7 mm. Kora wnika także w obręb rdzenia, między jego piramidy i wpukla się do zatoki nerki. Te pasma kory układające się między piramidami nazwane zostały słupami nerkowymi (columnae renales). Kora więc całkowicie obejmuje piramidy, nieobjęte są tylko brodawki nerkowe piramid. Korę nerki tworzą ciałka nerkowe i kanaliki kręte.
Słupy nerkowe wyznaczają granice rozwojowych płatów nerkowych (lobi renales). Płat nerkowy stanowią piramida i wraz z częścią kory do niej przylegającą.
Rdzeń nerki (medulla renalis) występuje w postaci stożków zwanych piramidami nerkowymi (pyramides renales). Jak już zostało powiedziane piramidy leżą między słupami nerkowymi (które to są tworami kory nerkowej). Piramidy występują w liczbie 10-20 (liczba równa ilości płatów pierwotnych, lobi). Piramida składa się z podstawy skierowanej ku obwodowi (basis pyramidis) i z wierzchołka, który wpukla się w obręb zatoki nerkowej jako brodawka nerkowa (papilla renalis). Każda z brodawek (ich liczba nie równa się liczbie piramid, jest mniejsza ponieważ na jednej brodawce może uchodzić kilka piramid), objęta jest kielichem miedniczki nerkowej. W miejscu przyrośnięcia kielicha do brodawki tworzy się pierścieniowate zgrubienie zwane szyjką brodawki (collum papillae). Przez brodawki do kielicha ulatuje mocz. Na szczycie każdej brodawki znajdują się otwory brodawkowe (foramina papillaria), 10-25 sztuk, które są ujściami cewek nerkowych. Ujścia tworzą na brodawce tzw. pole sitowe (area cribrosa). Od podstawy każdej piramidy biegną w kierunku kory wypustki zwane promieniami rdzennymi (processus medullares). Rdzeń zbudowany jest z cewek prostych i cewek zbiorczych.
Budowa mikroskopowa.
Kanalik nerkowy dzieli się na część wydzielniczą i część odprowadzającą.
Część wydzielnicza zaczyna się torebką kłębuszka (torebka Bowmana, capsula glomeruli) na biegunie moczowym (kanalikowym) ciałka nerkowego i przechodzi w swą następna część czyli cewkę krętą pierwszego rzędu (intubulus renalis contortus primi ordis). Dalszym odcinkiem tej części jest pętla nefronu i wstawka, czyli cewka kręta drugiego rzędu. Pętla nefronu składa się z ramienia zstępującego i wstępującego. Jej częścią początkową jest cewka prosta. W części wydzielniczej kanalików moczowych zaczyna się wydzielanie moczu pierwotnego, resorpcja zwrotna wody, wchłanianie niektórych składników oraz wybiórcze wydalanie (amoniak, ciała purynowe itp.). Mocz pierwotny zagęszcza się w mocz ostateczny.
Część odprowadzająca rozpoczyna się cewką krętą drugiego rzędu, która wnika do promienia rdzennego. Liczne cewki kręte drugiego rzędu łączą się ze sobą i tworzą cewkę zbiorczą. Cewki zbiorcze także się łączą tworząc grubsze trakty, które uchodzą do przewodów brodawkowych (a te uchodzą na brodawce nerkowej).
W miejscu gdzie ramię wstępujące pętli nefronu zbliża się do naczynia zasilającego kłębuszek jej nabłonek tworzy zgrubienie zwaną plamką gęstą (macula densa). Naczynie doprowadzające przed przejściem w kłębuszek zawiera tzw. komórki mioidalne, które mogą pęcznieć, dzięki czemu mają zdolność do zaciskania naczyń doprowadzających i tym samym regulacji dopływu krwi do kłębuszka. Komórki mioidalne i plamka gęsta tworzą razem aparat przykłębuszkowy (complexus juxtaglomerularis).
Tu powstaje renina (przekształca w wątrobie hipertensynogen w hipertensynę, która zwiększa ciśnienie tętnicze). Wydzielina plamki gęstej działa hamująco na komórki mioidalne.
Kłębuszek nerkowy i jego torebka tworzą ciało nerkowe. Ciało nerkowe i część wyprowadzająca kanalików nerkowych tworzą nefron. Nerka zawiera około 1 miliona ciałek nerkowych.
Torebki nerki
Nerkę otacza torebka włóknista (capsula fibrosa). Składa się ona z zewnętrznej błony włóknistej (tunica fibrosa) i z wewnętrznej błony mięśniowej (zbudowanej z włókien mięśniowych gładkich) inaczej zwanej błoną podwłóknistą (tunica muscularis seu subfibrosa). Torebka włóknista jest mało rozciągliwa.
Na zewnątrz od torebki włóknistej znajduje się torebka tłuszczowa (capsula adiposa). Jest ona dobrze rozwinięta, dając nerce świetną ochronę. Do torebki tłuszczowej wylewa się krew w urazach nerki, rozwijać się w niej mogą stany zapalne.
Nerkę z jej torebkami i nadnercze obejmuje powięź nerkowa (fascia renalis). Nie obejmuje tylko brzegu przyśrodkowego bo tu biegną naczynia nerkowe i końca dolnego - tu przechodzi moczowód. Przednia i tylna blaszka powięzi czyli powięź przed i zanerkowa (fascia pre i retrorenalis) łączą się nad nadnerczem i przyczepiają się do przepony. Blaszkę przednią pokrywa otrzewna ścienna.
Nerkę utrzymują w jej położeniu: torebka tłuszczowa, powięź nerkowa, szypuła naczyniowa, ciśnienie śródbrzuszne. Nerka ruchoma (ren mobilis) to patologia występująca często u kobiet, które się intensywnie odchudzają i zanika im torebka tłuszczowa (lub u ludzi głodujących lub wyniszczanych przez chorobę nowotworową). Przemieszczanie nerki może powodować naciąganie szypuły naczyniowej i i zaginanie moczowodu (utrudnianie odpływu moczu).
Drogi wyprowadzające mocz
Rozpoczynają się omówionymi wcześniej przewodami brodawkowymi (uchodzącymi na brodawkach nerkowych). Brodawki wpuklają się w kielichy nerkowe mniejsze (calices renales minores), które występują w liczbie 8-12. Kielichy mniejsze łączą się w 2-3 kielichy nerkowe większe (calices renales majores), a te przechodzą w miedniczkę nerkową (pelvis renalis). Miedniczka nerkowa zwężając się przechodzi w moczowód.
Ściany kielichów, miedniczki i moczowodu składają się z warstwy mięśniówki gładkiej, która jest wysłana od wewnątrz błoną śluzową (tunica muscularis, tunica mucosa), od zewnątrz pokryta jest przydanką (tunica adventitia).
Unaczynienie nerek
Przez jedną nerkę przepływa 15% krwi wyrzucanej z lewej komory. Dobowo jest to 650-1600 litrów krwi.
Tętnica nerkowa (a. renalis) jest parzystym naczyniem odchodzącym od aorty na wysokości krążka międzykręgowego L1-L2. Lewa jest nieco krótsza niż prawa.
Tętnica prawa biegnie za żyłą główną dolną i za żyłą nerkowa prawą, pokryta jest głową trzustki i częścią zstępującą dwunastnicy.
Tętnica nerkowa lewa biegnie do tyłu od żyły nerkowej lewej, trzonu trzustki i żyły śledzionowej, od przodu krzyżuje ją żyłą krezkowa górna.
Tętnica lewa odchodzi od aorty pod mniejszym kątem niż prawa (częściej zdarzają się tu zatory).
Tętnica przed wejściem do wnęki nerki dzieli się na przednią i tylną gałąź. Przed tym podziałem odchodzą tętnice nadnerczowe dolne, gałęzie moczowodowe, gałęzie od przepony.
Gałąź przednia (ramus anterior) zaopatruje 4 segmenty przednie tzn. dzieli się na tętnice segmentów: górnego, przedniego górnego, przedniego dolnego, dolnego.
Gałąź tylna (ramus posterior) zaopatruje jeden tylko obszerny segment tylny.
We wnęce gałęzie tętnicy nerkowej dzielą się na tętnice międzypłatowe (aa. interlobares) biegnące w słupach nerkowych miedzy piramidami. U podstawy piramid tętnice międzypłatowe oddają tętnice łukowate (aa. arcuatae), które oddają gałęzie do kory i do piramid. Do kory biegną tętnice międzypłacikowe (aa. interlobulares), które oddają gałązki do torebki tłuszczowej (rami capsulares). Tętnice międzypłacikowe wytwarzają kłębuszki nerkowe (glomeruli renales). Dochodza do kłębuszka jako naczynie doprowadzające i odchodzą jako naczynie odprowadzające (vas afferens et vas efferens), oba są tętnicami (tworzy się sieć dziwna tętnicza - rete mirabile arteriosum). Naczynia doprowadzające oddają też naczynka omijające kłębuszek.
Naczynia odprowadzające kierują się w stronę promieni rdzennych, gdzie rozpadają się znów na sieć naczyń włosowatych, które łączą się w żyłę międzypłacikową a ta wpada od żyły łukowatej. Naczynie doprowadzające dochodzi a odprowadzające opuszcza kłębuszek na jego biegunie naczyniowym.
Układ żylny rozpoczyna się na obwodzie nerki, w sieci torebkowej. Na powierzchni kory występują żyłki gwiazdkowate (venulae stellatae), które zbierają się w pnie, które z kolei łączą się w żyły międzypłacikowe (vv.interlobulares), przebiegające równolegle do jednoimiennych tętnic. Te ostatnie uchodzą do żył łukowatych (vv. arcuatae) a te z kolei do żył międzypłatowych (vv. interlobares), z których powstają żyły nerkowe, uchodzące do żyły głównej dolnej.
Lewa żyła nerkowa przyjmuje żyłę nadnerczową lewą i żyłę jądrową (jajnikową) lewą. Prawa żyłą nerkowa przyjmuje żyłę nadnerczową prawą (żyły gonad uchodzą po tej stronie do żyły głównej dolnej).
Żyły nerkowe powstają z dwóch większych pni, górnego i dolnego, które na przedniej powierzchni miedniczki łączą się w żyłę nerkową. Prawa jest krótsza od lewej o 7 cm.
Położenie
Nerki leżą zewnątrzotrzewnowo, są to największe narządy tej przestrzeni. Układają się na poziomie kręgów Th12-L3. Lewa nerka leży nieco wyżej. Koniec górny nerki prawej sięga dolnej krawędzi trzonu Th12, koniec dolny krążka międzykręgowego L3-L4. Nerka lewa końcem górnym sięga do powierzchni górnej Th12, końcem dolnym do połowy kręgu L2. U kobiet nerki leżą połowę trzonu kręgu niżej i mężczyzny.
Osie długie nerek są rozbieżne ku dołowi.
Nerka jest pokryta otrzewną tylko od przodu prócz tzw. pól włóknistych (areae fibrosae). Pola włókniste są to miejsca do których przylegają narządy położone zaotrzewnowo (nadnercza, trzustka, dwunastnica bez swej części górnej, okrężnica bez swej części poprzecznej).
Powierzchnie nerek przednie kontaktują się z:
LEWEJ: nadnercze, śledzioną, ogonem trzustki, żołądkiem, zgięciem lewym okrężnicy, jelitem cienkim.
PEAWEJ: nadnercze, wątrobą, zgięciem prawym okrężnicy, jelitem cienkim.
Powierzchnie tylne nerek przylegają do części lędźwiowej przepony, do żebra XII, mięśnia czworobocznego lędźwi, części ścięgnistej mięśnia poprzecznego brzucha.
Wnęka nerki lewej znajduje się na wysokości L1, prawej na L2.