METODY BADANIA UKŁADU LIMFATYCZNEGO
Układ limfatyczny (układ chłonny) jest otwartym układem naczyń i przewodów, którymi płynie limfa (chłonka jest to płyn o żółtawym zabarwieniu). Głównym źródłem limfy jest przesącz z osocza krwi, wydzieliny komórek i przewodu pokarmowego. Skład limfy jest zbliżony do osocza krwi. Zawiera ona białka, tłuszcze, wodę, sole mineralne oraz duże ilości białych ciałek krwi.
Układ limfatyczny składa się z naczyń limfatycznych (chłonnych) oraz węzłów limfatycznych. Jest to układ otwarty, tzn. drobne naczynia limfatyczne tego układu „otwierają” się bezpośrednio do przestrzeni międzykomórkowych.
Układ limfatyczny pełni w organizmie trzy podstawowe role:
* odpornościową - w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi.
* neutralizującą - zobojętnianie ciał obcych dla organizmu.
* odprowadzającą- odprowadzenie limfy z powrotem do krwi.
Układ naczyń limfatycznych bierze początek w przestrzeniach międzykomórkowych. Ściany tych naczyń są cienkie i wiotkie, przypominają budową żyły; zastawki naczyń limfatycznych są gęściej rozmieszczone. Dzięki temu limfa płynie tylko w jednym kierunku. Od przestrzeni międzykomórkowej, a następnie przez naczynia limfatyczne włosowate, węzły chłonne, pnie limfatyczne do odpowiednich żył; później limfa wraca po oczyszczeniu w węzłach chłonnych do krwiobiegu.
Układ limfatyczny można podzielić na cztery części:
1. Naczynia chłonne szyi.
Naczynia chłonne szyi odprowadzają chłonkę z głowy i szyi. Płyn tkankowy zanim powróci do układu krążenia, jest filtrowany przez węzły chłonne w celu wyłapania wszelkich obcych cząsteczek. Pomaga to chronić organizm przed infekcjami.
2. Naczynia chłonne klatki piersiowej.
Chłonka odprowadzana z kończyn górnych i klatki piersiowej przechodzi przez węzły chłonne pachowe położone w dołach pachowych. W ich wnętrzu chłonka jest filtrowana. Przefiltrowany płyn spływa naczyniami chłonnymi klatki piersiowej: przewodem chłonnym prawym i przewodem piersiowym. Przewód piersiowy jest głównym naczyniem układu chłonnego, zbiera nadmiar płynu z prawie wszystkich części ciała. Przewód piersiowy rozpoczyna się pod przeponą, następnie biegnie w górę wzdłuż przedniej powierzchni kręgosłupa i uchodzi do dużej żyły leżącej poniżej szyi.
3. Naczynia chłonne jamy brzusznej.
Nadmiar płynu tkankowego ze wszystkich narządów jamy brzusznej, w tym żołądka, wątroby, trzustki i jelit, jest odprowadzany naczyniami chłonnymi do węzłów chłonnych w jamie brzusznej. Węzły te filtrują płyn, by usunąć zeń wszelkie szkodliwe cząsteczki, które mogłyby wywołać infekcję. Stąd przefiltrowany płyn płynie przewodem piersiowym do serca. Ważną rolę w zwalczaniu infekcji pełni śledziona, która leży w górnej części jamy brzusznej, po lewej stronie, zasłonięta dolnymi żebrami. Jedno z jej głównych zadań polega na umożliwieniu namnażania dwóch rodzajów komórek, makrofagów i limfocytów, które oczyszczają krew i biorą udział w reakcjach obronnych. Makrofagi filtrują krew, usuwając bakterie, resztki i zużyte erytrocyty; limfocyty niszczą wnikające do ciała mikroorganizmy .
4. Naczynia chłonne miednicy.
Naczynia chłonne występują zwykle w grupach . Przykładem może być górna część uda w okolicy pachwiny. Naczynia chłonne odprowadzają nadmiar płynu tkankowego z dolnej części tułowia do węzłów chłonnych. Wewnątrz każdego węzła sieć limfocytów wychwytuje szkodliwe organizmy, aby nie dopuścić do infekcji.
Badania wykonywane przy schorzeniach układu limfatycznego można podzielic na bezprzyrzadowe i przyrządowe, na inwazyjne i nieinwazyjne. Podstawowym zadaniem jest zebranie wywiadu od chorego od jak dawna odczuwa dolegliwości, jaki maja charakter, gdzie sa zlokalizowane, czy związane sa z wysilkiem, itp.
Kolejnym etapem jest badanie palpacyjne. Trzeba pamiętać aby zbadac całego pacjenta! Jesli np.; skarży się on na bole gardla czy szyi to nie poprzestajemy na badaniu węzłów chłonnych tylko tej okolicy! Jesli badamy węzły chłonne trzeba zwrocić uwagę na ich wielkość, twardość, ruchomość, bolesność, symetryczność. Trzeba zbadać ewentualne obrzęki - czy są symetryczne, twarde, ciastowate, miejscowe czy uogólnione, czy są bolesne, czy utrzymują się cały dzień, czy zmniejszają się lub zwiekszają po zaminie pozycji, po nocy itd. Badanie fizykalne należy kontunuować badając brzuch pacjenta. Szukamy powiekszonej wątroby i śledziony. Badamy czy oba te narzady są powiększone, czy wystepuje tylko splenomegalia (powiększona śledziona) czy także hepatomegalia (powiekszona wątroba). Jeśli są powiększone to czy są twarde, bolesne, jak bardzo są powiekszone np. w stosunku do łuku żebrowego (czy wystają spod łuku) albo w stosunku do talerza biodrowego (ile im brakuje do talerza biodrowego). Jeśli podejrzewamy schorzenie układu limfatycznego o charakterze uogólnionym, np. ziarnice złośliwą lub temu podobną, warto zbadać jeszcze bolesność palpacyjną mostka (szukamy nacieków na kościach).
Ważnym badaniem jest także badanie neurologiczne - szukamy zaburzeń czucia, bóle korzonkowe, niedowłady kończyn, które mogą towarzyszyć chorobom układu limfatycznego.
Nad pozostałymi badaniami należy się zastanowić w zależności od wyników badania wstępnego: prostym i mało inwazyjnym badaniem jest badanie krwi chorego. Szczególną uwagę należy poświęcić układowi białokrwinkowemu; krwinki białe czyli leukocyty występują we krwi obwodowej. Produkowane są w szpiku kostnym i tkance limfatycznej. Ich podstawową funkcją jest obrona organizmu przed mikroorganizmami. W celu wstępnej oceny oznacza się ich liczbę. Używane określenia:
leukocytoza - wzrost liczby leukocytów powyżej normy
leukopenia - spadek poniżej 3000/µl
granulocytopenia - spadek poniżej 1500/µl
agranulocytoza - spadek potniej 500/µl
Kolejnym badaniem krwi pacjenta poza morfologią jest rozmaz krwi obwodowej czyli leukogram, tzw. wzór Schillinga. Odpowiednio barwiony preparat krwi ocenia się pod mikroskopem. Wartości prawidłowe:
Neutrofile z jądrem paleczkowatym-1-5 %
Neutrofile z jądrem podzielonym 40-70%
Eozynofile 1-3%
Bazofile 0-1%
Limfocyty 20-45%
Monocyty 3-8%
Przesunięcia w prawidłowym składzie procentowym mogą świadczyć o występowaniu wielu schorzeń, np. w chorobach nowotworowych (ale nie tylko) stwierdza się zwiększoną liczbę bazofilów, eozynofilóow, limfocytów oraz leukopenie.
Kolejnym badaniem układu limfatycznego jest badanie szpiku kostnego. Nie jest to już badanie nieinwazyjne, ale często niezbędne do dalszej diagnostyki i postępowania.
Szpik bada się w dwojaki sposób. Może to być: biopsja aspiracyjna i trepanobioptat. Poza badaniem szpiku często rostrzygajacym badaniem jest biopsja węzła chłonnego (nakłucie węzła celem pobrania jego fragmentów do dalszego badania) oraz badanie histopatologiczne węzła chłonnego lub narządu pozalimfatycznego zajętego chorobą. Do badania pobiera się cały węzeł lub pakiet węzłów chłonnych
W dalszym etapie diagnostyki pacjenta należy wykonać Rtg klatki piersiowej.
Badanie to uwidacznia zajęcie węzłów śródpiersia i poszerzenie przewodu piersiowego.
Rtg kośćca wykonuje się w dalszym etapie badań poszukując ubytków kostnych (osteolitycznych) w żebrach, mostku, czaszce, kręgosłupie i miednicy, które to ubytki towarzyszą często zaawansowanej chorobie układu limfatycznego.
Usg -jest badaniem nieinwazyjnym ale przydatnym. Możemy wykonać badanie usg rożnych okolic ciała, np. węzłów chłonnych szyi, ale najczęściej wykonujemy je w celu badania jamy brzusznej. Szukamy tu powiększonych, zajętych węzłów chłonnych, powiększonej wątroby czy śledziony co potwierdza albo wyklucza wyniki wcześniejszego badania palpacyjnego.
Potwierdzeniem wcześniejszych wyników może być też badanie tomografem komputerowym lub rezonans magnetyczny rożnych okolic ciała.
Bardziej skomplikowanymi i rzadziej wykonywanymi badaniami są:
Testy cytochemiczne ujawniające enzymy jądrowe lub cytoplazmatyczne, charakterystyczne dla danego typu komórek lub etapu ich rozwoju
Immunofenotyp komórek chłoniakowych
Elektroforezę białek
Badania cytogenetyczne
Te wszystkie badania można wykonać diagnozując schorzenia układu limfatycznego człowieka. Ale zawsze przed zleceniem badania należy się zastanowić co chcemy osiągnąć wykonując dane badanie, jakich wyników możemy się spodziewać, oraz w jaki sposób uzyskany wynik pomoże w dalszej diagnostyce. Trzeba też szczegółowo zapoznać się z wynikami uprzednio wykonanych badań, zanim zlecimy wykonanie następnego.
A przede wszystkim trzeba się zastanowi jakie korzyści dla pacjenta przyniosą kolejne wyniki badań, jaki jest stan ogólny pacjenta. Trzeba najpierw z pacjentem porozmawiać, wyjaśnić naturę choroby, celowość naszych badań, omówić możliwość występowania powikłań i uzyskać akceptację oraz zgodę pacjenta na wykonanie badań.